Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 180 Bax, elə bu siyahıya əsasən mən müəyyənləşdirdim ki, bu məktublar yalnız 1954-cü ildə yazıla bilər, yəni o ərəfədə ki, Mehdi Məmmədov aktiv şəkildə Nəcəfbəy Vəzirovun “Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük” komediyasını mənimsəyirdi, pyesin eksplikasiyası ilə məşğul idi; və balaca Elçin də bu adları atasından həddən ziyadə eşitdiyindən onları öz məktubunda refleksiya eləmişdi. Hər şarj-şəkildə onun personaja konkret reaksiyası, konkret uşaq münasibəti var. Nədənsə Hacı Qəmbər maymaqdır və tər içindədir. Hacı Salman isə xəbərçidir, ağzından xəbər fışqırır. Aşıq Vəliysə məktubda ən kiçik fiqur kimi təsvir edilib, dəyirmançı, yəni Qıdı Kirvə isə əksinə. O, Elçinin rəsmində son dərəcə diri, ədabaz və lotu görünür. Bu müşahidələr Mehdinin evdə danışdıqları əsasında formalaşıb, yoxsa Elçinin özünün gəldiyi qənaətlərdir? Görünür, o da var, bu da var. Digər bir məqam: məktubda Fikrət Əmirovun qızı və yazı texnikası ilə bağlı informasiya da onu bildirir ki, bu məktub 1953-cü ildən sonra, özü də birinci sinif şagirdi tərəfindən qələmə alınıb. Deməli, Elçin 1953-cü ildə, düz 7 yaşında ikən, məktəbə gedib ki, 1954-cü ildə sərbəst məktub yazmağı bacarıb. 145 Məktublardan o da aydınlaşır ki, Elçin atasından daha çox ata nənəsinin yanında qalıb; amma buna baxmayaraq anası ilə də sıx əlaqə saxlayıb. Elçinin üç məktubundan bir an da sezilmir ki, Barat xanımla Mehdi boşanmış vəziyyətdədirlər. Hətta əksinə, belə bir təəssürat yaranır ki, Elçin ideal bir ailənin övladıdır. Təbii ki, bu, Mehdinin və Baratın yüksək davranış mədəniyyətinin nəticəsində bu cür formalaşıb. Əgər məsələ mən deyən kimi olmasaydı, Mehdi Məmmədov “Hacı Qəmbər”də Yetər obrazını Barat xanıma verərdimi? 1955-ci il martın 26-da Milli Teatrın səhnəsində Mehdi Məmmədovun quruluşunda N.Vəzirovun “Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük” (“Hacı Qəmbər”) adlı komediyası əsasında hazırlanmış tamaşanın premyerası oynanılır. Tərtibatçı rəssam Bədurə Əfaqanlıdır. M.Vəlixanlı Milli Teatrın Hacı ______________Milli Kitabxana_______________ 181 Qəmbəridir. Mehdi Məmmədovun rejissor yozumunda M.Əliyev tamaşanın Vəlisi, İ.Osmanlı Cəbisi, M.Şamxalov Qıdı Kirvəsi, A.Qurbanov Əşrəfi, Ə.Məmmədova Dilbəri, L.Bədirbəyli Cəvahiri olmuşdu. Mehdi Məmmədov elə bu tamaşada Baratı Nəcəfbəyin Yetəri kimi səhnəyə çıxarmışdı. 1955-ci ildə Baratın yaşı, qeyri-rəsmi məlumatlara istinadən, qırxı 146 ötmüşdü. Pyesdə isə müəllif Yetərin 16 yaşı olduğunu göstərir. Yenə həmin “Gənc qvardiya” tamaşasındakı əhvalat: aktyorlar öz personajlarından yaşca qat-qat böyükdürlər! Xüsusilə də Barat Şəkinskaya! Amma 1955-ci ildə seyrçilər və teatr ictimaiyyəti bu şərtiliyi sakitcənə qəbul eləyir və heç bir etiraz-filan bildirmir. Tənqidçilər də bir söz demirlər, əksinə, yer-yerdən tamaşanı da, Yetər rolunun ifaçısını da tərifləyirlər. Mən teatrşünas Ədilə Əliyevanın yazdığı resenziyadan özüm üçün aydınlaşdırdım ki, Mehdi Məmmədov “Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük” komediyasını yox, pyesdə yaşanılan hadisələrin kontekstini tamaşaya qoyubmuş: “Rejissor Mehdi Məmmədovun xidməti bundadır ki, o, Hacı Qəmbərin evinin qapılarını geniş açaraq komediya vasitəsilə dövrü, mühiti qırmanclamış, onu bütün çılpaqlığı ilə göstərmək istəmişdir. Bu isə rejissora dövrümüzlə səsləşən bir quruluş verməyə imkan yaratmışdır”. 147 Hərçənd bu məqalədən dəqiq aydınlaşmır ki, tamaşanın ideyası (“ideya” sözü işlədilsə də), rejissorun məqsədi nə olub. Amma kifayət qədər dəqiq oxunur ki, Mehdi “Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük” pyesini səhnədə əxlaq komediyası (janrdan söhbət aparılmasa da) kimi həll edibmiş. Görünür ki, resenziya müəllifi rejissor və rəssam işini də mahiyyətcə bir-birindən fərqləndirə bilmir, evin ortasından çəkilən pərdəni, qapı üstündən asılmış tüfəngi, qramafonu rejissorun tapdığı detallar cərgəsinə aid edir; halbuki bu detallar məkanın tərtibiylə bağlı rəssam işinin real təzahürüdür. Cəfər Cəfərovun tamaşaya verdiyi təhlildən isə mən belə başa düşdüm ki, səhnənin mərkəzi fiquru Hacı Qəmbər yox, Yetər olub və tamaşanın bütün enerjisi bu qız ətrafında dövr eləyib. ______________Milli Kitabxana_______________ 182 Haradasa Baratın Yetərini Mirandolina variantı kimi də yozmaq mümkündür. Nəcəfbəy komediyasının Yetəri tacir evinin qulluqçusudur: bu qız ağıllıdır, diribaşdır, amma kasıbdır, kimsəsizdir, tənhadır. Barat Yetəri elə bu cür də səhnədə ifa eləyirdi. Hərçənd mən teatrşünas yazılarının fraqmentlərindən bunu kəsdirdim ki, Barat son dərəcə qəşəng və aqressiv Yetər oynayıb, təbii ki, Mehdinin rejissor konsepsiyasına görə. Həqiqətən, N.Vəzirovun Yetəri nə qədər hüquqsuz olsa da, axırda qələbə onundur. Məhz 16 yaşlı Yetər Hacı Qəmbərlə Cəbinin axmaq iddiaları qarşısında sarsılmır, alçalmır və hətta əksinə, Hacı Qəmbərlə Cəbini “barmağına dolayır”, fürsət düşən kimi Cəbini öz qapazaltısına çevirir. Bu mənada Mehdi Yetər obrazını onun rəftarları kontekstindən çıxış edərək yozmuşdu: Yetərin yeniyetmə olmasına baxmayaraq o, heç də “az aşın qatığı deyil”. Diananın, Violanın, Florelanın, Mirandolinanın “şəcərəsi” burada aydın “oxunur”. Mehdi Məmmədov bu tamaşanı hücum və müdafiə prinsipi üzrə qurmuşdu. Hacı Qəmbər və Cəbi qulluqçu Yetərə qarşı bacarıqcasına, özlərinə arxayın-arxayın, fərsiz hücuma keçirdilər və 16 yaşlı “od parçası”nın (mənim Mirandolina barədə söylədiklərimi xatırlayın) əla müdafiəsilə qarşılaşıb gülünc vəziyyətə düşürdülər. Odur ki, Hacı Qəmbərin dəliliyinin birinci stadiyası (barama göndərdiyi gəminin batması ucbatından) onun dəliliyinin ikinci mərhələsinə (Hacı Qəmbərin özündən 34 yaş balaca bir qıza aşiq olması səbəbindən) nisbətən Mehdi Məmmədovu daha az maraqlandırırdı. Kliniki baxımdan tam sağlam olub özünü dəli kimi aparmaq: bu ki fantastikadır; həm hamletsayağı olum tərzidir, həm də başdan-ayağa məsxərədir, şəbədədir. Əbəs deyil ki, Yetər Hacı Qəmbərin hücumlarını zaman-zaman dəf edib ona şəbədə eləyir, onu lağa qoyur. Barat xanım Yetəri məhz bu cür qıvraq, çevik, temperamentli, enerjili oynayırdı. Ona görə də Yetərin tənhalıq, yalqızlıq qüssəsi Baratın ifası fonunda daha qabarıq, daha təsirli görükürdü. Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|