Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 168 kəskin mübarizə aparır. Gerçəklikdə isə bu, belə deyildi: rüşvətxorluq bütün ictimai strukturların canına işləmişdi. Və Mehdi bunu toplumda görürdü də, bilirdi də: odur ki, “danışmaq” üçün, cəmiyyətə aktiv tərzdə ismarıclar yollamaq üçün “Müfəttiş”i seçmişdi. Bu komediyada rus Rusiyanı rüşvətxorluqda ittiham edirdi. Sovetlər Birliyisə birbaşa çar Rusiyasının həm varisi, həm yeni versiyası idi, və təbii ki, onun bütün neqativlərini özünə hopdurmuşdu. Busa vətəndaş Mehdiyə imkan vermişdi ki, “əyalətin qavradığı müfəttiş” abstraksiyasında insanların diqqətini toplumun son dərəcə ağrılı bir problemində fokuslaşdırsın. Mehdi sanki öz tamaşası ilə dahi Mirzə Cəlili təkrarlayırdı: “100 il bundan qabaq Rusiyada bir şəxs anadan olub və rus məmurlarının barəsində bir elə komediya yazıb ki, onu indi də adam oxuyanda elə bilir ki, Naxçıvana, Şuşaya və bütün Qafqaz kəndlərinə və balaca şəhərlərə Hökümət tərəfindən revizor gəlir”. Mən şəxsən bu tamaşanı təhlil eləyə-eləyə, tədqiq eləyə- eləyə ona valeh oldum: gördüm ki, arxeoloji qazıntılardakı kimi burada mənalar qat-qatdır, üst-üstə çinlənib; həm qnoseoloji baxımdan, həm kulturoloji baxımdan, həm də sosioloji baxımdan. Ol səbəbdən hesab eləyirəm ki, “Müfəttiş” Mehdi Məmmədovun ən uğurlu beş tamaşasından biridir. Bu beş tamaşanın sırası da mənə görə belədir: “On ikinci gecə”, “Müfəttiş”, “Canlı meyit”, “Xəyyam”, “Dəli yığıncağı”. Amma... hələ ki, 1952-ci ildir və Mehdi sentyabrın 11-də öz yeni tamaşasını təhvil verir: “Mehmanxana sahibəsi”. Düzdür, hələ 1949-cu ildə Mehdi Məmmədov Tədris teatrının səhnəsində bu pyesi öz tələbələrilə işləmişdi. 3 il sonra isə “Mehmanxana sahibəsi” Milli Teatrın repertuarına daxil edilmişdi. Deməli, bu pyes də Mehdiyə onun öz şəxsi arzusu ilə verilmişdi. Belə olan surətdə teatrın rəhbərliyini Mehdi Məmmədova şərait yaratmamaqda suçlamaq ədalətsizlik və insafsızlıqdır. Yəni Mehdi öz seçimində qədərincə azad olub və ona maksimal şəkildə “rahat” görünən bir əsərdən “yapışıb”. ______________Milli Kitabxana_______________ 169 “Mehmanxana sahibəsi” də “Nə yardan doyur, nə əldən qoyur”, “On ikinci gecə” komediyaları kimi qadın pyesidir. O yerdəki vəziyyətlər qadın tərəfindən idarə olunur, epizodları qadın aparır, münasibətlər qadının aktiv iştirakı ilə qurulur, mən həmin pyesləri “qadın pyesləri” adlandırıram. “Mehmanxana sahibəsi” komediyasının da baş qəhrəmanı qadındır, “od parçası” Mirandolinadır. Hətta belə də demək mümükündür ki, Mirandolina mehmanxanada yaşanan hadisələrin, gerçəkləşən insan münasibətlərinin rejissorudur. Mehdi bu rolu, hətta Baratı boşasa da, yenə ona tapşırmışdı. Nədən ki, Baratsız, Baratın tükənməz enerjisi, davranış dinamizmi, reaksiya çevikliyi olmadan “Mehmanxana sahibəsi” Milli Teatrın səhnəsində bircə gün də yaşamayacaqdı. Mən təsadüfi saymıram ki, Cəfər Cəfərov “Mehmanxana sahibəsi”ndən danışanda yalnız Barat Şəkinskayadan danışır, tamaşanı təsvir etmir, qiymətləndirmir; bir tək Baratın sənət dünyası üçün xarakterik motivləri təhlilə çəkir. 1943-55-ci illər intervalında Barat xanım Mehdinin həyatının birinci qadınıdır, tamaşalarının baş aktrisasıdır. Və bunların hansının Mehdi üçün daha önəmli olduğunu söyləmək, ya da müəyyənləşdirmək çox çətin. Mehdi aktrisa Baratı, məncə, daima sevib, qadın Baratı isə yalnız qısa bir müddət. 1952-ci ilin “Mehmanxana sahibəsi”ndə Barat Şəkinskaya qaynar qazan kimi pıqqıldayırdı, civə kimi o yan bu yana dağılırdı, səpələnirdi, hər yanı nəzarətində saxlayırdı. Onun Mirandolinası həyat enerjisilə dolu idi, zarafatcıl, şən, şıltaq birisi idi, qürurlu idi, ərköyün idi və tam müstəqil idi. Heç nə Barat xanımın Mirandolinasının gözlərindən qaçmırdı: o, bilirdi ki, mehmanxanada kim nə ilə və necə... və hansı tərəfə üzünü tutub nəfəs alır. Odur ki, mehmanxana sahibəsi qadınlara ikinci dərəcəli məxluqlar kimi yanaşan varlı Kavalerə nəyin bahasına olursa olsun qalib gəlməyə, onu diz çökdürməyə çalışırdı... və bunun üçün kobudluq da eləyirdi, dəcəllik də, başıpozuqluq da. Məgər Barat xanım bu minvalla ______________Milli Kitabxana_______________ 170 U.Şekspirin “Şıltaq qızın yumşaldılması” komediyasında Katarinanı oynaya bilməzdi? Təbii ki, oynayardı. Bəs nədən bu fikir Mehdini məşğul eləməmişdi, onu düşündürməmişdi? Əgər düzünə qalsa, Mehdi Baratı, özünəməxsus şıltaq qız tipini, həyatda yumşalda bilməmişdi və onun yumşaldılması mümkünlüyünə də inanmırdı. Bəlkə də elə bu səbəbdən Mehdi “Şıltaq qızın yumşaldılması” komediyasını Baratla Milli Teatrın səhnəsində hazırlamaq ideyasını özünə yaxın buraxmamışdı. Çünki Barat səhnədə və həyatda həmişə barıt kimi olub. Bu cizgi Baratın Mirandolinası üçün də xarakterik əlamətdir. Həqiqətən, Mirandolina kişi hünərlidir: təkbaşına mehmanxanaya sahibəlik edir. Mehmanxana isə hər zaman kriminal dünyasına açıq məkandır: burada kriminal müxtəlif təzahürlərdə at oynada bilər. Otel işıqları heç havaxt söndürülməyən, girişi sərbəst ictimai evdir. Mehmanxana qısamüddətli sevgi romanları üçün də sığınacaq yeridir. Odur ki, otellərdə kişilər daha şorgöz və daha inadcıl olurlar. Bax, elə bu da Mirandolinanın problemidir. Amma o, kişilərin “burnuna duzlu su qoymağı” bacarır. Lakin bununla yanaşı Mirandolina tənha bir qadın kimi mehmanxanaya təşrif buyuran qüvvətli, qoluzorlu adamlardan ehtiyatlanır, onlarla özü arasında keçilməz bir məsafə saxlayır. Barat xanım Mirandolinaya, Mirandolina isə Barat xanıma son dərəcə bənzəyirdi və bunu ilk duyan, görən və bundan bacarıqla istifadə edən şəxs Mehdi Məmmədov olmuşdu. Bu rol çərçivəsində Barat Şəkinskaya Mirandolinanın acı yaşantılarını da seyrçilərə duydura bilirdi. Tənha qadınların hamısı eyni qüssələrlə, eyni düşüncələrlə günlərini keçirirlər və hər zaman “ağ atlı oğlan”ı (cəngavəri, kapitanı, əfsanəvi qəhrəmanı) soraqlayırlar. Mirandolina da bir əyalət mehmanxanasının sahibəsidir, vəssalam. Onun şənliyi, təbəssümü, şıltaqlığı Mirandolinanın maskasının cizgiləridir. Barat asanlıqla bu maskada qüssəni də göstərə bilirdi, təbəssümü də, göz yaşını da, sevinci də, bicliyi də. Bu maskanı Baratın improvizəsi Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|