Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Konflikti zəif, yaxud kofliktsiz pyeslər, əlbəttə ki, ideya-bədii keyfiyyətlərini, təsir, təlqin gücünü, tərbiyəvi əhəmiyyətlərini
______________Milli Kitabxana_______________ 156 repressiyanın başlanmasına bir işarə kimi də oxumaq olar. Hərçənd mən bilə bilmədim ki, bu, Mehdinin öz xahişilə olub, yoxsa “Dağılan tifaq”ın ideoloji-siyasi “cingiltisi”nin təsirilə gerçəkləşib. Niyə tədris ilinin tən ortasında, yəni ikinci semestrin ilk həftəsindəcə Mehdi dekan vəzifəsindən götürülməliydi? Sovet toplumunda partokratiyanın iş metodu bu sayaq olub: yıxılana həməncə yer-yerdən balta çalıblar, vəzifəsini, səlahiyyətlərini əlindən alıblar. Ona görə də heç bir şübhə qalmır ki, məsələ “Dağılan tifaq” məsələsidir, bu tamaşanın tənqidinə çaparaq və əməli reaksiyadır, bir növ, özünü sığorta metodudur. *** Mehdi Məmmədov nahaq və yersiz tənqidə məruz qalmışdır. Belə insafsız bir münasibət onu incidir, könlünü sıxır. Bizim qəhrəman qayğılıdır. Mehdi Məmmədovun ürək ağrıları başlamışdır. O, tez-tez sovet adamlarının sağlamlığı keşiyində duran ağ xalatlı həkimlərə müraciət edir. Kardioloqlar Mehdiyə dincəlməyi, sanator müalicə almağı məsləhət görürlər. Kollektiv arasında özünü sakit və təmkinli bir insan kimi xarakterizə eləmiş yoldaş Məmmədov şəxsi acılarını, problemlərini ətrafdakılarla bölüşməyi xoşlamır, çox vaxt özünə qapanıb qalır. Bu da onun əsəblərinə, sinir sisteminə mənfi təsir göstərir... *** 1951-ci il iyunun 13-də Mehdi “Çiçəklənən arzular” adlı növbəti tamaşasını təhvil verdi. Deməli, haradasa 17 aya cəmi bir tamaşa... Deməli, təqribən haradasa 14 ay (bir tamaşanın hazırlanması orta hesabla üç ay çəkir) Mehdi Məmmədov Milli Teatrda heç bir iş görməyib, bekar gəzib... Deməli, haradasa 14 ay Mehdi “Dağılan tifaq”ın uğursuzluğunu öz içində gəzdirib. Axı əgər sən yeni proyektdə çalışmırsansa, köhnə işdən azad olmursan: köhnə iş sanki səni tutub özündə saxlayır, özündən ayrılmağa qoymur; və sən də bu energetik rabitəni, magik cazibəni qırmağa səy göstərmirsən. Çünki tamamlanmış köhnə işdə sən varsan: o, sənin yaşadığın zamanın, itirdiyin bioenerjinin şəklidir; yeni iş isə hələ səninki olmayıb. Ona görə ______________Milli Kitabxana_______________ 157 köhnə həmişə yeninin əngəlidir; və əslində, bu əngəl köhnə deyil, elə sən özünsən... Aydın məsələdir ki, “Dağılan tifaq”ın siyasi-ideoloji kontekstdə tənqidi Mehdiyə münasibətdə camaatı “ehtiyatlı” davranmağa sövq edirdi: hər şey ola bilərdi. Nədən ki, bu tənqid Mehdini apriori “şübhəlilər” siyahısına salırdı. Mümkündür ki, məhz bu səbəb üzündən Milli Teatrda ona uzun müddət tamaşa tapşırılmır. Milli Teatrın rəhbərliyi gözləmə taktikasını seçir. Elə bu arada yenidən “Təhmasib” kartı ortaya çıxır və çox güclü oyun nümayiş etdirir: Mehdinin siyasi reabilitasiyasının qarantı olur. Odur ki, M.Təhmasibin “Çiçəklənən arzular” pyesinin quruluşçu rejissoru Mehdi Məmmədov təyin edilir. Stalin mükafatı laureatı Rza Təhmasibin bu olaylarda rolunu görməmək, imzasını oxumamaq, sadəcə, sadəlövhlükdür və bəlkə də tədqiqatçı naşılığıdır. “Konfliktsizlik nəzəriyyəsi”... sovet ideologiyasının ortalığa atdığı növbəti cəfəngiyyat, abrakadabra: “yaxşı” ilə “daha yaxşı”nın münaqişəsi pyesin “konfliktli” lokusu, gəlişmə nöqtəsi kimi. Faşistlər məğlub edilib, dünya kapitalizmi “çürüməkdədir”: mübarizə kiminlə olasıdır ki? Elə isə... meydan “çiçəklənən arzular”ındır. M.Təhmasibin yazdığı aşkar zibil idi, makulatura idi, söz yığını idi və “konfliktsizlik nəzəriyyəsi”nə azərbaycanlı dramaturqun reaksiyası idi. Pyesdə personajlar yaşamırdılar, çənə döyürdülər; çənə döyürdülər ki, əkmək üçün buğdanın hansı növü daha yararlıdır? Bu mübahisə nə qədər çəkə bilər, axı? Uzağı on-on beş dəqiqə! Bəs sonrası? Odur ki, müəllif pyesi əsas məsələyə dəxli olmayan çoxsaylı epizodlarla doldurmuşdu, bir qalaq ədəbiyyat palçığı yaratmışdı. Mən C.Cəfərovun monoqrafiyasından öyrəndim ki, hətta Mehdi ona M.Təhmasibin əsəri tapşırılanda durub pyesi də, “konfliktsizlik nəzəriyyəsi”ni də müdafiə edib. Halbuki Medi Məmmədov bütün ömrü boyu bunların əksini yazıb 130 : “Konflikti zəif, yaxud kofliktsiz pyeslər, əlbəttə ki, ideya-bədii keyfiyyətlərini, təsir, təlqin gücünü, tərbiyəvi əhəmiyyətlərini ______________Milli Kitabxana_______________ 158 itirir. Müəllif nə qədər dolayı yollar arasa da, belə pyeslər tamaşaçı üçün maraqsız və mənasız olur. Çünki belə pyeslərdə əslində heç bir hadisə vaqe olmur. Ona görə də onlar qəlbə və ruha heç bir qida vermir” 131 . 1968-ci ildə belə yazmağın heç bir siyasi qorxusu yox idi. 1951-ci ildə isə bunları dilə gətirsəydin, səni kommunizm qurucularının mənəvi dəyərlərinə qarşı çıxmaqda suçlaya bilərdilər. Qanı bir, canı bir, ideyası bir adamlar cərgəsində də konflikt olarmı heç? Mehdi bunun yanlışlığını başa düşsə də, fikrini açıq bəyan eləməyəcəkdi; çünki “Dağılan tifaq”dan sonra qorxurdu; qorxurdu ki, onu siyasi səhv buraxmaqda günahlandırarlar. Ol səbəbdən 1951-ci ildə Mehdi “Çiçəklənən arzular” pyesini bəyəndiyini söyləmişdi və Rza Təhmasibə hörmətinin, minnətdarlığının böyük olduğunu bildirmişdi. Amma teatrın həqiqəti bu ki, pyes zəifdirsə, tamaşa alınmır; və hətta əksinə, tamaşa pyesin bütün qüsurlarını mikroskop bakteriyanı böyüdən kimi böyüdüb göstərir. Mehdi bu dəfə səhnədə, sözün birbaşa və məcazi mənalarında, bir kolxoz açmışdı, Sovet Azərbaycanında kənd həyatını görükdürmüşdü: deyib-gülən şən qızlar ora-bura qaçışırdılar, fərəhlə ucadan danışırdılar, kolxozçular aktivcəsinə debatlar aparırdılar (“Yaşar” tamaşasını xatırlayın); amma gerçəkdən heç nə baş vermirdi ki, vermirdi. Məndə belə bir təəssürat var ki, Mehdi Məmmədov şüurlu olaraq buna getmişdi, uğursuzluğu ilə öncədən barışmışdı. Yəni Mehdi üçün tamaşa bir elə də vacib deyildi: qoy tənqid eləsinlər, təki siyasi səhv tapmasınlar, rejissoru ideoloji savadsızlıqda günahlandırmasınlar. Bu aspektdə “Çiçəklənən arzular” öz missiyasını tam şəkildə yerinə yetirdi: Mehdi kommunist ideallarına, sovet məfkurəsinə sadiqliyini təsdiqlədi. Sanki “Çiçəklənən arzular”la Mehdi siyasi bəraət qazandı və duydu ki, artıq rahat nəfəs almaq, müalicəyə rahat getmək olar. 1951-ci ilin iyulunda Mehdi Məmmədov “Çiçəklənən arzular”dan yaxasını qurtaran kimi Kislovodsk şəhərinə yollanır və burada bir xeyli müddət sanatori şəraitində yaşayır. Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|