Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 313 Məmmədovun “Meşşanlığa - fasiləsiz atəş!” 227 adlı bir məqaləsi çıxmışdı. İki resenziya arasındakı fərq cəmi altıca gündür. İnanmıram ki, Ədilə Əliyeva ilə Cəlal Məmmədov sözü bir yerə qoyub məqalələrini mayda, premyeradan iki ay sonra dərc elətdirməyi planlaşdıraydılar. Bu, məntiqsiz və mümkünsüz bir şeydir. Qəribədir, niyə resenziyalar bu qədər ləngiməliydi? O dövrlərdə qəzetlər hər hansı bir yeni tamaşaya, əksərən, operativ reaksiya verirdilər və bunu səhifədə xüsusi şriftlə vurğulayırdılar. Ona görə mən güman edirəm ki, tamaşanın premyera tarixi bəzi kitablarda, ola bilsin, düzgün göstərilməyib. Amma önəmlisi bu, deyil. Premyeranın martda və ya mayda oynanılması tarix müstəvisində köklü şəkildə nəyi dəyişəcək ki? Heç nəyi. Önəmlisi başqa şeydir. Məsələn, önəmlisi budur ki, “Meşşanlar” barəsində şünaslar bir-birindən koordinal surətdə fərqlənən iki rəy söyləyiblər. Ə.Əliyeva yazır ki, bu tamaşa “meşşanlığa ittihamnamə” kimi oxunur və yüksək bədii səviyyəyə malikdir. C.Məmmədov isə “Meşşanlar”ı teatrın “yeni bir müvəffəqiyyət”i kimi xarakterizə edir. Lakin İ.Rəhimli bu tamaşanı Milli Teatrın tarixi kontekstində və tamam başqa cür dəyərləndirir: “Mehdi Məmmədovun yaradıcılığında durğunluq əlaməti kimi meydana çıxan “Meşşanlar” tamaşası teatrın tərəddüdlü fəaliyyət mərhələsinin ən acı nəticələrindən oldu”. 228 Vallah, şaşırdım. Necə yəni “acı nəticə”? Axı hamı, yəni bütün teatr ictimaiyyəti, içi resenzentlər qarışıq, Həsən Turabovun Nil, Səməndər Rzayevin Bessemenov, İsmayıl Osmanlının Perçixin, Mehdi Məmmədovun və Məmmədrza Şeyxzamanovun Teterev, Sofiya Bəsirzadənin Akulina İvanovna obrazlarını, Elçin Məmmədovun tərtibatını, o ki var, tərifləyirdilər, ürəkdən tərifləyirdilər, yüksək notlarda tərifləyirdilər. Onda İ.Rəhimlinin qənaəti nədən bu dərəcədə pessimist idi? Sualı cavablamaqdan ötrü mən başqa bir müəllifin tamam başqa bir məqaləsinə müraciət edəcəyəm. Moskvalı teatrşünas Nina Velexova 1981-ci ildə Azərbaycan ______________Milli Kitabxana_______________ 314 teatrlarının rejissurası ilə ilişikli analitik bir yazı dərc elətdirir. Burada mənim diqqətimi bir qeyd, bir ümumiləşdirmə özünə çəkdi: “Tamaşalar müxtəlif olsalar da, hamısında eyni mühit hökm sürür. Təsirsiz mühit. Tamaşalar hazırlanır, hər şey rəvan gedir, rollar əzbərlənir, musiqi vaxtında çalınır, amma səhnədə canlı həyat yoxdur”. 229 Bəlkə elə bu mənada İ.Rəhimli “acı nəticə” ifadəsindən yararlanır? İstisna olunmur. Hərçənd monoqrafiyada “Meşşanlar” tamaşası ilə əlaqədar mənim öyrəndiklərim mənə bir qədər başqa informasiyalar verir. Məsələ belədir: Mehdi Məmmədov öz oğlu Elçinlə bərabər çalışmışdılar ki, səhnədə məhz XIX əsr rus meşşanlığının, Bessemenov ailəsinə xas meşşanlığın mühitini yaratsınlar. Və Sizə deyim ki, buna nail olmuşdular. Tərtibatçı rəssam səhnədə müxtəlif dekorlar vasitəsilə Bessemenovun evinin elə real, inandırıcı görüntüsünü vermişdi ki, ruslar da həsəd aparardılar. Tavanı sanki hörümçək toru basmışdı. Səhnənin ortasına təqribən 3 m uzunluğunda düzbucaqlı stol qoyulmuşdu, üstündə bürünc samovar və iri, ağ dəm çayniki. Həməncə bilinirdi ki, bu evdə çörək yeyib çay içənlərin sayı çoxdur. Bessemenov Akulina İvanovna ilə adətən samovarın böyründə üzü seyrçilərə əyləşirdilər. Masa arxasında Teterev həmişə profildən görünürdü. Pyotr (Hamlet Qurbanov) isə hamıdan kənarda, ön plana yaxın bir yerdə kürəyini tamaşaçılara çevirib stulda otururdu. Səhnə dərinliyində Bessemenov evinin qapısı ağzında və otaqları arasında işləyən pilləkənlər mövqelənirdi. Onların yanında isə qədimi iri bir şkaf bufetlə “baxışıb” hərdən ağır-ağır “köks ötürürdü”. Məqamı gəlmişkən bir sitat: “Meşşanlar mühitinin mənzil şəraiti, əşyaları elə real, təbii əlamətlərilə verilmişdir ki, bunlar sanki aktyor Səməndər Rzayevin ustalıqla yaratdığı Bessemenov obrazını tamamlayır, onun xarakterinin əlavə cizgiləri kimi canlanır. Budur, meşşan ailənin atası Bessemenov - S.Rzayev mebellə sıx doldurulmuş böyük otaqda təkəbbürlə gəzinir, nəhəng bufetə də, iri samovara da, ətrafındakılara yuxarıdan, lovğa-lovğa baxır. Hər ______________Milli Kitabxana_______________ 315 baxışı ilə də ara-sıra ucadan dediklərini, sözsüz təkrar edir: “Bu evi mən qurmuşam, sizə çörək vermişəm, siz mənə borclusunuz...” 230 Deməli, rejissorun və rəssamın qurduğu tamaşanın atmosferi üçün “təsirsiz mühit” təyini işləmir. Mən bunu ona görə söyləyirəm ki, C.Məmmədovun səhnədə gördüklərinə reaksiyası son dərəcə canlıdır, emosionaldır. Bu tamaşanı hazırlamaqla Mehdi təkrarən bir də topluma mesaj göndərirdi ki, meşşan mühitində yaşamaq fərdiyyətini itirmək deməkdir, canlı meyit olmaq deməkdir, ölümə məhkum olmaq deməkdir... Teterev da belədir, Tatyana (Z.Ağakişiyeva) da belədir, Yelena (Ş.Məmmədova) da belədir, Pyotr da belədir... Onlar nə üsyan eləyə bilirlər, nə də meşşanlıqla barışa bilirlər, sadəcə, qanun və adətlər bataqlığında çürüyüb gedirlər. Mən bu haqda yaza-yaza həmin tamaşanı sanki sevməyə başlayıram, onun bədii dəyərini dəqiq müəyyənləşdirməyə çalışıram və görürəm ki, tamaşa zövqümcədir. Və elə güman eləyirəm ki, bu tamaşaya qarşı cənab şünaslar qədərincə həssas olmayıblar, Qorki mətnindən darıxıblar, mahiyyətə varmağı bacarmayıblar. “Meşşanlar” tamaşasının rejissoru Mehdi Teterev obrazını aktyor Mehdiyə yaraşdırmışdı. Yox, yaraşdırmamışdı, onu özünə ruhən yaxın bilmişdi, ədəbi personajda öz şəxsiyyətinin mümkün variantlarından birini tanımışdı. İndi Ədilə Əliyevanın Teterov barədə yazdıqlarına göz gəzdirək və şəhadət verək ki, onlar necə də bir-birilərinə oxşayıblar: “Kilsə xorunda oxuyan Teterev isə mübariz adam deyil. Təbiətən qaraqabaq Teterev rəhm etməyi bacarmır, özü dediyi kimi, sakitcə şənlənməyi, ucadan “darıxmağı” xoşlayır. Nifrətinin həddi-hüdudu yoxdur. Mehdi Məmmədov bir aktyor kimi də bizi sevindirir. Onun Teterevinin özünəməxsus mövqeyi var. O, nə ağa, nə də nökər olmaq istəyir. Teterev özünü biganə adam kimi qələmə versə də, əslində başı bəlalar çəkmiş, ağıllı, qabiliyyətli adamdır. Çətin yollarda ümidi puç olmuş Teterevə Bessemenovların evindəki həyat “maraqlı” göründüyündən o, Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|