119
əvvəllər “İttihad” partiyasının üzvü olmuş İsa Aşurbəyli 1923-cü ilin aprelində
Moskvada olarkən ittifaq üzrə türk (azərbaycan - A.Hüseynov) dilində buraxılan
bütün ədəbiyyatın Bakıda mərkəzləşməsi barədə məsələ qaldırdı. N.Nərimanov
həmin təklifi rəğbətlə qarşılamış, Mərkəzi Şərq nəşriyyatına göndərilən məruzənin
üzərində “Bu sənəd Moskvada Mərkəzi Dövlət Arxivində saxlanılır” yazmışdı:
“Azərbaycan SSR Xalq Maarif Komissarının müvəkkili, nəşriyyat işində təcrübəli
olan Aşurbəyli yoldaş həqiqi vəziyyətlə əlaqədar işgüzar təklif irəli sürür.
Məruzənin gələcək perspektivlər haqqında mülahizələrilə tamamilə razıyam. Çox
xahiş edirəm sürətləndirəsiz.” Lüğətin nəşri Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatına təklif
edilmiş, lakin tərtibçi keçmişdə ittihadçı olduğuna görə rədd edilmişdi. Belə
olduqda Mərkəzi Şərq nəşriyyatının təqdimatına əsasən 1924-cü ilin fevralında
N.Nərimanovun təklifilə SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət heyyəti
Q.Qarabəyovun “Rusca-Türkcə lüğət”inin nəşri haqqında xüsusi qərar qəbul etdi.
Bu məqsədlə, hətta 26 min manat məbləğində vəsait ayrıldı. Məqalədə tədqiqatçı
A.Hüseynov lüğətin işıq üzü görməməsinin əsl səbəbkarının 1928-29-cu illərdə çap
olunan iki cildli lüğətin müəllifi Ruhulla Axundovun olmasını hesab edir.
Bir neçə dili mükəmməl bilən Qarabəyov 1925-ci ildə ona verilmiş
şəhadətnamədən məlum olduğu kimi Xalq Komissarları Şurasının İşlər İdarəsində
tərcüməçi kimi də çalışır. Lakin Xanlarov soyadlı bir nəfərin göndərdiyi şikayət
məktubu əsasında uzun müddətli yoxlamalar başlanır. Son nəticədə günahsızlığını
sübuta yetirsə də, çək-çevirlərdən zinhara gəlmiş Qarabəyov paytaxtın soyuq
iqliminə və gərgin siyasi mühitinə dözə bilməyib ailəsi ilə bərabər 1929-cu ilin
avqustunda Qırğızıstana köçür. Burada geniş tibbi fəaliyyətə başlayaraq 80 nəfərlik
akuşer kursu yaradır və az vaxtda dinləyicilərin sayını 400 nəfərə çatdıraraq oranı
tibb texnikumuna çevirməklə yanaşı, özü də histalogiya, dəri-zöhrəvi və uroloji
xəstəliklər fənnlərindən mühazirələr oxuyur. 1932-ci ildə isə o dövr üçün müasir
olan rentgenoloji kabinet təşkil edir. Burada təhsil alanların yarıdan çoxunun yerli
əhalidən ibarət olması ucqarlarda tibbi problemlərin aradan qaldırılmasına təkan
verir.
1933-cü ildə Qarabəyov Özbəkistanın qədim Səmərqənd şəhərinə köçüb
xəstəxanada çalışaraq baş həkimin müavini vəzifəsinə qədər yüksəlir.
1934-cü ildə gizli olaraq Bakıya gələn Q.Qarabəyov İstiqlal prospektində
indiki İqtisad Universiteti ilə üzbəüz bərbərxanada vaxtilə müştərisi olduğu usta
Ağasəfərə başını qırxdırmaq istəyir. Onu tanıyan erməni bərbər Vartan guya
təsadüfən Q.Qarabəyovun masanın üstündəki qaragül papağını vurub yerə salır.
Buna dözməyən Qarabəyov ayağa qalxıb Vartana bir şapalaq ilişdirir. Milislər
gəlincə yerindən qalxmayan Vartan Qarabəyovu hökumət adamlarına təhvil verir.
Bir müddət həbsxanada qalan Qarabəy yenidən Səmərqəndə qaytarılır.
120
1 fevral 1936-cı ildən Səmərqənddəki “Namazqa” vərəm sanatoriyasının
baş həkimi işləsə də, 1937-ci ildə Abdullayev soyadlı bir həkimin şikayət məktubu
əsasında Nərimanovun silahdaşı olan pantürkist kimi həbs edilir və 10 il müddətinə
Kolımaya sürgün olunur. Həkimlik peşəsi burada da Qarabəyovun karına gəlir.
1947-ci ildə sürgündən Azərbaycana qayıdan Qara bəy Şəmkir şəhərinin
Roza Lüksemburq küçəsindəki 25 saylı mənzildə yaşayır. Burada iş problemi ilə
üzləşdiyindən 3 oktyabrda Bakıya gəlsə də, qeydiyyat problemini həll edə
bilmədiyindən yenidən Səmərqəndə qayıdır və ömrünün sonuna - 27 sentyabr
1953-cü ilə qədər orada yaşayır.
Behbud bəy Cavanşir: Qarabağ xanlığının əsasını qoymuş Pənahəli xanın
nəticəsi Azad xanın oğlu Behbud bəy Cavanşir 1977-ci ildə Qarabağın Tərtər
qəzasının Azad Qaraqoyunlu kəndində dünyaya gəlmişdir.
1890-cı ildə Alman dili təmayüllü Tiflis Realnı məktəbinə daxil olmuş və
Tiflis mağazalarından birinin xidmətçisinin oğlu Stepan Şaumyanla səkkiz il bir
sinifdə oxumuş Behbud bəy Cavanşir oradakı təhsilini müvəffəqiyyətlə başa vurur.
23 iyun 1898-ci ildə Tiflis Realnı məktəbinin buraxılış mərasimində Qafqaz Təhsil
Dairəsinin hamisi Yanovski, “Qafqaz” qəzetinin redaktoru Veliçko və digər rəsmi
qonaqlar da iştirak edirdi.
1902-ci ildə Almaniyaya gedib Frayberq Dağ-Mədən Akademiyasına qəbul
olan Behbud bəy burada mükəmməl təhsil alır. Akademiyanı fərqlənmə ilə bitirib
mühəndis ixtisası ilə yanaşı, almancaya da mükəmməl yiyələnmiş Behbud bəy
ingilis dilini öyrənmək üçün Londona gedib bir il orada staj keçdikdən sonra 1907-
ci ildə vətənə qayıdıb Şibayevin neft sənayesində çalışmağa başlayır.
1908-ci ildə Bakıda “Daşnaksütun” partiyasını möhkəmləndirmək məqsədi
güdən Stepan Şaumyan Behbud bəyin sayəsində Xalq Evinin müdiri təyin olunsa
da, bir müddət sonra şəhər rəisinin qərarı ilə bu vəzifədən uzaqlaşdırılır. Dostuna
arxa duran Behbud bəy onu Şibayevin Balaxanıdakı neft kəmərləri idarəsinə müdir
təyin etdirir. 1909-cu ilin mayında siyasi fəaliyyətinə görə həbs edilən Şaumyanı
yenə Behbud bəy yeddi yüz manat cərimə ödəməklə azad etdirir.
1918-ci ilin mart qırğınında Behbud bəyin evinə silahlı basqın edən
daşnakların lideri keçmiş yaxşılıqların əvəzini çıxaraq dostunu ailəsi ilə birgə öz
mənzilinə köçürür.
17 iyun 1918-ci ildə Gəncədə Fətəli xan Xoyskinin yaratdığı hökumət
kabinəsində daxili işlər naziri vəzifəsini tutan Behbud bəy Cavanşir həmin ilin 6
oktyabrından sənaye və ticarət nazirini də əvəz edir. Sonradan vəzifədən
uzaqlaşdırılsa da, parlamentdə iştirak etməklə yanaşı, 18 iyul 1919-cu ildən
“Dəyanət” kommersiya şirkəti açıb xarici ticarətlə məşğul olan Behbud bəy bu
sahədə görünməmiş müvəffəqiyyət qazanır.
Dostları ilə paylaş: |