121
1921-ci ilin yanvarında Xalq Komissarları Sovetinin sədri N.Nərimanovun
tapşırığı ilə neft-mədən avadanlığı almaq üçün bir müddət Almaniyada yaşayan
Behbud bəy Cavanşir həmin ilin yayında milliyyətcə rus olan həyat yoldaşı
Tamara
xanım, eləcə də qardaşları Surxay və Cümşüdlə birlikdə İstanbulda Əhməd bəy
Ağaoğlunun qonağı olurlar.
8 iyul 1921-ci ildə saat on bir radələrində “Pere Palas” mehmanxanasının
önündə arxadan güllə səsini duyan kimi kəskin surətdə geri dönüb qatilin üstünə
atılaraq qolundan tutmağa nail olan Cavanşir xan caninin onun qarnına tuşladığı
revolverdən açılmış iki atəşlə ölümcül yaralanır. Cinayət zamanı yanında olan
həyat yoldaşı və qardaşları onu xəstəxanaya çatdırsalar da, sonda “Cənablar,
pəncərəni açın, hava çatışmır, mən ağırlaşıram!” - deyən, böyük rus inqilabı və
hərcmərclik illərində dəfələrlə sui-qəsdlərə məruz qalsa da, öz həyatını
soyuqqanlıqla qorumağı bacaran Behbud xan Cavanşiri bu dəfə xilas etmək
mümkün olmur. O, erməni terrorçusu Misak Terlakyanın açdığı güllədən
dünyasını dəyişir.
Əhməd bəy Ağaoğlunun qızı Sürəyya xanım xatirələrində yazır: “Atam
Maltadan qayıtdıqdan sonra erməni dostlarından bir professor bizə gələrək atamın
ermənilərin qara siyahısında olduğunu, atamı sevən
dost kimi onu xəbərdar etməyi
özünə vəzifə bildiyini və buna görə də hərəkət etmək lazım gəldiyini söylədi....
Azərbaycan daxili işlər naziri Behbud xan Cavanşirin də ermənilərin qara
siyahısında olması xəbərini almışdıq. O arada Cavanşir xanımı və iki qardaşı ilə
Parisə getmək üçün İstanbula gəlmişdi. Özü vəziyyətə tez uyğunlaşan adam idi və
bizim Şahzadə başındakı evimizdə beş gün gizli yaşadı. Ancaq rus əsilli xanımı bu
həbs həyatına dözə bilməyəcəyini söylədiyindən evimizi tərk edib “Pere Palas”
mehmanxanasına yerləşdilər. Ertəsi gün səhər tezdən anama Behbud xanın axşam
“Pere Palas” mehmanxanasına gələrkən bir erməni tərəfindən vurulduğu xəbərini
gətirdilər.” (47.səh.153).
Cavanşir xanın qatili erməni Terlakyanın məhkəmə işini Sürəyya xanım
belə xatırlayır: “Kiçik, zəif adam olan qatil tir-tir titrəyirdi. Prokuror onun üçün
ölüm cəzası istədi. Tələb bizi də heyrətləndirdi. Bu gənc zabitdən belə cəsarəti
gözləmirdik. Lakin həmin prokuror 24 saatın içərisində Türkiyədən uzaqlaşmağa
məcbur edildi. Yerinə gələn yeni prokuror isə müttəhimin bəraətini istədi. Təbii,
qatilə bəraət verildi və həmin gecə buradakı ermənilər tərəfindən vəkili ilə birlikdə
Amerikaya qaçırıldı. (47.səh.154).
Lütfəli bəy Behbudov: Pənahəli xan İran şahı ilə ziddiyyətə girib Qarabağa
çəkildikdən sonra oğlu Behbudəli xan İranda şah sarayında əsir qalır. Dəfələrlə
oğlunu əsirlikdən xilas etmək yolları axtaran Pənahəli xan sonda ona bihuş verərək
yatırdıb ölmüş olduğunu göstərmək fikrinə düşür. İran şahına oğlunu öz torpağında
basdırmaq istəyini bildirdikdə isə Behbudəli xanı ölmüş bilən İran tərəfi