13
kimi olubdur. Amma Rusiya dövlətinin öz əhli zikr olan xərci çox zamandır ki,
verir... Doğrudur, bezi arşın ilə satıb altmış manat xərc verməyin nəfi azdır. Amma
əlli min manat mayası olan kəsə, bu tövr ticarət artıq nəf edir. Onun üçün altmış
manat artıq xərc deyil. Bəs min manat mayası olan kəs, sənin dad etməyin nə
lazım. Bezi arşın ilə satmağın xərci çoxdur, bez satma, min manatla elə alış-veriş et
ki, onun xərci az olsun və ya heç olmasın” (90.səh.19). “Əkinçi”nin 25 iyul 1876-
cı il 14-cü sayındakı məqalə analitik şəkildə yeni qanunu araşdırır: “Cənab
Sərdarın dəftərxanası bəyan edir ki, iyulun əvvəlində Qafqazda araq çəkənlər üçün
təzə qanun qoyulub. Arağın bərkliyi gərək 40 dərəcə olsun və hər dərəcəyə 7 qəpik
xərc var. Üzüm və qeyri-meyvələrdən araq çəkən, onun qazanının hər vedrəsinə
hər gündə gərək versin maşın işləyirsə 41 qəpik, maşınsız araq çəkilirsə 5 qəpik.
Kişmişdən araq çəkən maşın olsa 3 manat 90 qəpik, olmasa 2 manat 60 qəpik.
Məxsusi bağı olanlar öz meyvəsindən araq çəkəndə gərək zikr olan xərci versinlər.
Amma onlarda ixtiyar var şəhadətnaməni 1-7 günə alsınlar, lakin qeyri-kəslər
gərək bir ilə ala” (90.səh 214).
“Əkinçi” qəzeti mühüm sosial ictimai hadisəyə çevrilsə də, daim maliyyə
problemi ilə üzləşirdi. Məlum olduğu kimi qəzetdən gələn gəlir “Müsəlman
şagirdlərinə yardım” cəmiyyətinin xeyrinə sərf olunurdu. Milli mətbuatımızın
qaranquşu sayılan “Əkinçi”nin qayəsi olan xalqını bütün sahələrdə
maarifləndirmək prinsipi həmişə qorunub saxlanılırdı. 19 dekabr 1975-ci il tarixli
“Əkinçi” qəzetinin 11-ci sayında Nəcəf bəy Vəzirov Moskvadan göndərdiyi
məqaləsində aqrar maarifçilik məsələlərini önə çəkərək oxuduğu Petrovski
Akademiyasının əkinçilik və maldarlıq sahəsindəki müasir təlimlərini və
yaradılmalı olan şəraiti oxuculara çatdırırdı: “Akademiyanın öz yerində meşələr,
əkin yerləri və malları var ki, oxuyanlar elmləri oxumaqdan savayı, özləri əkin əkib,
meşə saxlayıb maldarlıq etsinlər. Bu dəfə bizim mal-qara saxlamağımızdan
danışaq: akademiyanın 100 baş malı var ki, bu halda qış olduğuna görə onları
töylədə saxlayıblar. Töylə bir mərtəbə daş evdir. Onun ortasında uzunlamasına iki
cərgə axurlar qayrılıb və axurların arasında dəmir yolu ayrılıb ki, bir fəhlə əlində
ərradə o yolda gedib-gələ bilsin. Töylənin axur olan yerləri, yəni ortası hündür,
amma divarlarının yanı bir az alçaqdır ki, malların nəcisi və sidiyi axıb oraya
getsin. Hər bir malın öz yeri və axuru var. Onları zəncir ilə üz-üzə bağlayıb səkkiz
ay ki, bizim qışdır saxlayırlar. Bir fəhlə əlində ərradə axurların arası ilə gedib hər
gündə beş dəfə mallara yem verir: sübh saat rusi beşdə, onda və on birdə,
günortadan sonra saat dörddə və altının yarısında. Əvvəl dəfə quru ot və saman,
ikinci dəfə su buğunda saxlanmış yem. Bu yemi belə qayırırlar: kələm və zılx
yarpaqlarını bir böyük qazana qat-qat yığıb üstə maşın ilə doğranmış zılx, yerkökü
töküb onun üstə kəpək töküb qazanı doldurub üstə bir az duz səpib ağzını
bərkidirlər. Sonra bir qeyri qazanda su qaynadıb onun buğunu novça ilə əvvəlinci
14
qazana aparıb o buğun içində yemi bir gecə saxlayıb sübh saat onda mallara
verirlər, üçüncü dəfə yenə ot ya saman. Bəzi vaxtda saat on ikidə mallara turş yem
verirlər. Turş yemi belə qayırırlar: kələm və i.a. yarpaqlarının hər birini bir
əlahiddə quyuda turşudurlar. Quyunun uzunu iki sajın, eni və dərinliyi bir sajındır.
Onun dibini və yanlarını taxta ilə tutublar ki, yağış suyu ona dolmasın və
yarpaqların suyu oradan çıxmasın. Hər bir araba yarpağa bir girvəngə duz səpib
quyunu doldurub üstünü torpaqlayırlar. Belə saxlanmış yarpaqları iyirmi gündən
sonra mallara vermək olar. Malları iki dəfə sulayırlar. Bir sübh saat səkkizdə və bir
də günorta saat üçdə. Hər səfər qaynanmış və kəpəyə qarışmış su verirlər. Malları
hər gün iki dəfə şotka və qaşo ilə təmiz edib, iki dəfə də onların altının otlarını
dəyişdirirlər” (87.səh.391-392).
Bu qəzetin 21 iyul 1877-ci il 15-ci sayındakı bir elanı nəzərdən keçirək:
“Pavel Yeqoroviç Zaparojçenko ki, tamojnaxanada ambarçılıq edirdi – məlum edir
ki, sudlarda vəkillik eləməkdən ötrü şəhadətnamə alıb. Hər kəs onu vəkil etməyə
xahiş etsə onun mənzilinə getsin ki, Kokorevin imarətində sakin olur” (90.səh.414).
Elanın mətnində ambarçının vəkil şəhadətnaməsi almasına açıq müqavimət hiss
olunaraq “Əkinçi” qəzetinin dövrün reallıqlarını informasiya gerçəkliyi zəminində
oxucularına çatdırması təsdiqini tapır.
1877-ci ildə “Əkinçi” bağlandıqdan sonra mətbuat aləmində boşluq yarandı.
1879-cu ildə çar hökuməti Tiflisdə Zaqafqaziya ruhani idarəsinin üzvü Seyid
Ünsizadəyə “Ziya” qəzetini çap etməyə icazə verdi. Sonradan bu qəzetin adı
dəyişib “Ziyayi-Qafqaziyyə” (1879-84) oldu. Qəzet öz səhifələrində əsasən dini
təbliğatı ön plana çəkirdi. Və təbii ki, ərəb-fars kəlmələrindən gen-bol istifadə
edirdi. Akademik M.İbrahimov qəzet barədə yazır: “ ...”Ziya” və “Ziyayi-
Qafqaziyyə” kimi mürtəce fikirlər və mövhumat yayan qəzetlər və onların ətrafına
toplaşmış şəxslər, əlbəttə, mütərəqqi-demokratik hərəkatın qarşısını ala bilmədilər.
Lakin əngəl törətdilər” (38.səh.85). Qəzet dini təbliğatla yanaşı, çar üsuli-idarəsinə
birbaşa yarınmaqdan da çəkinmirdi. Bilavasitə peşəkar üslubun yoxluğundan bu
kobud şəkildə üzə çıxırdı: “Xudavədi-aləm padşah imperatorumuzu mühafizə və
vüqayə etsin” (142).
Bu dövrdə milli mətbuatımızın banisi, peşəkar qələm sahibi Həsən bəy
Zərdabi
kənara
çəkilməyə məcbur olmuşdu. Məddahlıq və yaltaqlıq
rəsmiləşdirilməkdə idi. Siyasi təqiblərə məruz qalan Həsən bəy Zərdabi 1880-ci
ildə ailəsilə doğma Zərdaba köçür. 1896-cı ildə Bakıya qayıdaraq Dövlət
Dumasında çalışmaqla yanaşı, “Kaspi” qəzetilə əməkdaşlıq etməklə kifayətlənir.
XIX əsrin sonlarında Azərbaycanda rus dilində ona yaxın mətbu orqan nəşr
olunurdu ki, onlardan biri “Kaspi” (1881-1919) qəzeti idi. 1881-ci ildən Bakıda rus
dilində çap edilən “Kaspi” az vaxt ərzində geniş populyarlıq qazanmışdı. Qəzetlə
yaxından əməkdaşlıq edən M.Şahtaxtlı, Ə.Topçubaşov, Ə.Hüseynzadə, Ə.Ağaoğlu,
Dostları ilə paylaş: |