Aydın Paşayev
Yüklə 2,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ZərdüĢt
- ZərdüĢtün
- ZərdüĢt , “Zənd
- ZərdüĢt “Zənd ”i
- ZərdüĢt “Zəndi
- ZərdüĢtilər
- ZərdüĢtün Zəndindən
- “Zər-xalxal”
405 öyrənmiĢdir. Onun qələmə almıĢ olduğu “Avesta”nı guya öz dövründə heç kəs oxuya bilməmiĢdir. Hətta o dövrün böyük alimi Camasb (Camat) onun əksər sözlərini baĢa düĢməyərək “Avesta”nı “tanrı möcüzəsi olan peyğəmbər kitabı” adlandır- mıĢdır. ZərdüĢt_“Zənd_”i'>ZərdüĢt_,_“Zənd'>ZərdüĢt'>ZərdüĢt öz kitabına iki Ģərh yazmıĢdır. Birinci Ģərhi “Zənd”, ikinci Ģərhi isə “Pazənd” adı ilə məĢhurdur. “Avesta” qızıl tozlu və lacivərd rəngli yağlı boya ilə 12 min inək dərisinə yazılaraq Ġstəxr qalasında mühafizə olunurmuĢ. Eramızdan əvvəl IV əsrdə Makedoniyalı Ġskəndər Ġranı istila edərkən “Avesta”nın bir hissəsini yandırmıĢdır. Bu kitab mü- qəddəs sayıldığına görə atəĢpərəst kahinlər yaddaĢlarında saxladıqları ehkamları yazıya köçürmüĢlər. Rəvayətə görə, bu kitab NuĢirəvanın hakimiyyəti zamanı qadağan olunmuĢdur. “Ġslam tarixçilərinin demək olar ki, hamısı – Bilazəri, Həmzə Ġsfəhani, Ġbn əl-Fəqih, Qəzvinli Yaqut Həməvi və baĢqaları (Ġbn Xordadbeh) ZərdüĢtü Muğanlı sayırdı. ZərdüĢtün Təbriz yaxın- lığındakı ġizdə doğulduğunu tərəddüdsüz qəbul edirlər. Hamı bu fikirdədir ki, ZərdüĢtilik Günbatandan Gündoğana doğru yayılıb. Ġngilis ĢərqĢünası Sayks da ZərdüĢtü azərbaycanlı sayır... Hər halda oda sitayiĢin, od inamının Urmiyə ətrafından yayıldığı Ģübhə doğurmur” (Sabir Rüstəmxanlı. Ömür kitabı. “Azərbay- can”, №8, 1986. səh.155). Bu vaxta qədər “ZərdüĢt” adının etimologiyası haqqında çoxlu fikirlər söylənmiĢ və söylənilməkdədir. Bu mülahizələrdə “ZərdüĢt” adının “zər”dən (oddan) əmələ gəlməsi və bu sözün Azərbaycan sözü olması haqqında olan fikirlər də çox inan- dırıcıdır, lakin bu fikir sanki hələ tamamlanmamıĢdır. Ən qədim dövrlərdən baĢlayaraq ġərq ədəbiyyatında Sarı rəng GünəĢin, odun rəmzi kimi iĢlənmiĢdir. Bizə elə gəlir ki, “ZərdüĢt” adındakı “zər” GünəĢ və od mənasında olan “Sarı” ilə bağlıdır. Çünki insanlar hələ odu kəĢf etməmiĢdən də qabaq sarı rəngdə olan bütün səma cisimləri və o cümlədən GünəĢ mövcud olmuĢdur. ZərdüĢtilikdə GünəĢin müqəddəs sayılması da məhz bununla əlaqədardır.
406 ZərdüĢt və “Zənd” adlarının GünəĢlə bağlı olması haqqında “Ġskəndərnamə” əsərində iĢarələr də vardır.
YaxmıĢdır dünyanın böyük günəĢi (Ġ-224). ZərdüĢtiliyin dini kitabı olan “Avesta” e.ə. VII-VI əsər- lərdə yazıya köçürülsə də, bu dinin tarixi daha qədimdir. Belə bir nəhəng dini kitab heç də birdən-birə meydana gələ bilməzdi (“Quran” da birdən-birə yox, tədricən yaranmıĢ və özündən əvvəlki dinlərdə mövcud olan bir çox rəvayətləri özündə əks etdirmiĢdir). Mənbələrdə tarixi kökləri e.ə. III minilliyə gedib çıxan Sarlar (bax: Qeysər) ta qədim zamanlardan bu dinin ayrı- ayrı müddəalarını Ģifahi və ya yazılı Ģəkildə yaratmıĢlar. Zər- düĢtün isə ən böyük dahiliyi ondan ibarətdir ki, o, özünə qədər mövcud olan bu Ģifahi və yazılı müddəaları bir yerə toplamıĢ və kitab halına salmıĢdır. Kömür – Hindistanlı bir atəĢpərəst, O da ZərdüĢt kimi oxuyur “Avəst” (Xġ-102). Burada yanan kömür ZərdüĢtə, onun çıxardığı səs isə Zər- düĢtün “Avesta”nı oxumasına bənzədilmiĢdir.
lisində yanan ocaq ZərdüĢtün müqəddəs atəĢinə bənzədilir. Alovdur nəĢənin, keyfin dayağı,
Bu və ya bundan sonrakı beytlərdə Ģair səndəl və uddan qalanmıĢ ocağı zərdüĢtilərin atəĢinə, laxtalanan qana, qana batmıĢ al-qırmızı ipəyə, innaba; qızarmıĢ kömür parçaları qara özəyi çıxarılmıĢ və onun yerinə nar dənələri doldurulmuĢ almaya, yarı yanmıĢ, yarı qaralmıĢ səndəl qırla boyanmıĢ kəhrəbaya, müĢklə niqablanmıĢ GünəĢə bənzətmiĢdir. Kömürün alovlanmıĢ qara hissəsi zülmətə, qızarmıĢ hissəsi isə nura, Ģəfəqə təĢbih edilmiĢdir. ZərdüĢt, “Zənd” (ana. müq. on.) – Nizami özü ilə ZərdüĢtü, “Ġqbalnamə” ilə “Zənd”i müqayisə edir. Sehirli nəğmədən ZərdüĢt xar oldu, Söndü çox “Zənd”lərin alovu, odu (Ġ-419). 407 Yəni mənim sehrə - qüvvətə malik sözlərimin müqabilində ZərdüĢtün (yəni bir çox Ģairlərin) sözləri kölgədə qaldı, çox “Zənd”lər (yəni həmin Ģairlərin “Ġqbalnamə”yə tay olmayan əsərləri) rövnəqdən düĢdü.
çıqqıltılar ZərdüĢtilərin avazla “Zənd” oxumasına, ocaqdan ət- rafa sıçrayan qığılcımlar isə pərvanəyə bənzədilən Muğlara ox- Ģadılır. ZərdüĢt “Zəndi” ona nəğmələr saçar, Muğlar pərvanətək xirqələr açar (YG-128). ZərdüĢtilər – atəĢpərəstlər atəĢgahlarda öz müqəddəs “Zənd- Avesta” kitabından atəĢ ətrafında dini nəğmələr oxuyardılar. Xirqə - ən kobud parçadan tikilmiĢ yamaqlı əba, sufılərin rəsmi geyimi olmuĢdur. Burada müqəddəs libas simvolu kimi iĢlən- miĢdir. Muğ isə atəĢpərəstlərin kahinidir. Onlar atəĢgahlarda atəĢ ətrafında oxuyub ritual rəqs edərkən bəzən hala (ekstaza) gəlib öz xirqələrini çıxarıb yandırarmıĢlar.
xalqların ümumi adı. ZərdüĢtilərdə var baĢqa rəvayət (Ġ-63). ZərdüĢtün “Zənd”i (məc. id., on. birləĢmə) – ġair ocağın (atəĢin) çıxardığı səsi sazın çıxardığı zümzüməyə və ZərdüĢtün “Zənd”indən oxunan nəğməyə bənzədir. Sazının telləri edər zümzümə, ZərdüĢtün Zəndindən xoĢdur bu nəğmə (YG-224). Zər-xalxal (top.) – Sərir qalasindan Gilan və Reyə qayıdan Ġskəndərin ordusunun keçdiyi düzlərdən biri. Ay yeni doğmuĢdu gülpic Ģəklində, Getdikcə xalxaltək olunca girdə, Halqa pərgarından çıxdı Ġskəndər, O yerə indi “Zər-xalxal” deyirlər (Ġ-256). Zərivənd (an.) – Ġskəndərin Mazandarandan (əsli Gilandan) olan pəhləvanının əsl adı. Bu adın etimologiyası haqqında bax: Zəravənd. Gilanlı Zərivənd Mazandarandan... (Ġ-324). Yüklə 2,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|