Aydın Paşayev

399 

kimi  çöllərə  düĢən  və  sonralar  dostlarının  köməyi  ilə  sevgilisinə 

qovuĢan bu gənc Məcnun ilə Leyli arasında qasidlik edir. 

Öz adı Zeyd idi sevda gəzərdi (LM-233). 

Zeyd  (adaĢ  məc.  an.)  –  ġair  Zeydi  “Zeyd  ilə  Əmr  əfsanə-

si”nin (bax) qəhrəmanlarından biri olan Zeydə bənzədir. 

Öz adı Zeyd idi, sevda gəzərdi, 

Xisləti Əmr ilə Zeydə bənzərdi (LM-233). 

“Zeyd  ilə  Əmr  əfsanəsi” (id.) – Əsərdə Əmr və Zeyd haq-

qında  əlavə  məlumat  verilməsə  də,  məlum  olur  ki,  Ģairin  döv-

ründə bu gənclərin adı ilə əlaqədar olan əfsanə mövcud olmuĢ-

dur. Məcnun Zeydi məzəmmət edəndə bu əfsanənin adını çəkir. 

Uzun danıĢanın pis olur səsi, 

DanıĢma Zeyd ilə Əmr əfsanəsi (LM-236). 

Zeyd,  Zeynəb  (ana.  an.)  –  Bu  aĢiq  və  məĢuqənin  adlarının 

ilk səsləri də fonetik cəhətcə eynidir. 

Zeynəb adlanırdı o gözəl nigar... 

Zeyd axtarırdı bu dərdə dərman (LM-234). 

Zeynəb  (an.)  –  “Leyli  və  Məcnun”  poemasında  obraz  adı. 

Zeydin əmisi qızı və sevgilisi. 

Hüsnünün Ģövqüylə əsirdi rüzgar, 

Zeynəb adlanırdı o gözəl nigar (LM-234). 

“Zəbur”  (məc.  id.)  –  Davud  peyğəmbərin  nəğmələrindən 

ibarət kitabdır. Yəhudi dinində müqəddəs hesab olunur . 

Qalxsın Zəburumun Ģöhrəti haman (Xġ-21). 

ġair  burada  “Xosrov  və  ġirin”  poemasını  metaforik  Ģəkildə 

“Zəbur”a bənzətmiĢdir. 

Zəmzəm  (məc.  top.)  –  Məkkədə  bir  su  quyusuna  verilən 

addır. Əfsanələrə görə, Ġbrahimxəlil peyğəmbər zamanında, yəni 

eramızdan  təqribən  2800  il  qabaq  qazılmıĢdır.  Burada  Məcnu-

nun atası özünü Zəmzəmə bənzədir. 

Qulağım titrədi zəmzəməsindən, 

Mən də Zəmzəm kimi coĢdum səsindən (LM-98). 

Məcnunun  göz  yaĢları  Zəmzəm  quyusunun  suyuna  bənzə-

dilir. 

 

---

400 

Axan göz yaĢları olduqca Zəmzəm, 

VəhĢilər qurmuĢdu ona bir hərəm (LM-272). 

Zənci'>Zənci (et.) – Bir sıra ölkələrdə yaĢayan xalqların ümumi adı. 

Zənci  adı  klassik  ġərq  ədəbiyyatında  eyni  zamanda  “qara”  rən-

gin rəmzidir. 

Zənci dedi: “Ay ata, niyə belə gülürsən, 

Qapqaradır üz-gözün, ağla, hələ gülürsən? (SX-137). 

Gecənin qaranlığı zənciyə bənzədilmiĢdir. 

Gündüz kimi ağappaq, gecə kimi qapqara, 

Ağ rumlu, qara zənci olmaq hara, sən hara? (SX-89). 

Zənci  (məc.  et.)  –  Zəngibar  ölkəsinin  Ģahı  Zənci  Ģah  (bax) 

nəzərdə tutulmuĢdur. 

Bildi ki, Zəncidə hədsiz qoĢun var... 

O coĢğun ordunu görüncə zənci (Ġ-74). 

Zənci (məc. et.) – Zənci dedikdə Zəngibar və ya Zəng ölkəsi 

nəzərdə tutulur. 

Misir də, Zənci də olur sənə ram (Ġ-74). 

Zənci,  Xötən  (qoĢa  məc.  on.)  –  ġair  gecəni  zənciyə, 

gündüzü isə Xötənə bənzədir. 

Zəncilər Xötənə qoĢun çəkmədən 

ġənlik meydanını Ģah etmiĢdi gen (YG-254). 

Zənciyə  bənzər  qara  gecə  Xütənin  (bax)  ağ,  gözəl  türk  qız-

larına  bənzəyən  gündüzə  hücum  etməyincə,  yəni  bütün  günü 

gecəyə qədər Ģah Ģənlik meydanını geniĢləndirib Ģənləndi. 

Zənci, rumlu (ant. məc. et.) – Metaforik Ģəkildə gecə Zənci 

qoĢununa, gündüz isə rumlulara bənzədilir. 

Sübhün ĢahənĢahı təxtinə çıxdı, 

Zənci qoĢununu rumlular yıxdı (Xġ-162). 

“Ġskəndərnamə” əsərində də Ģair zənciləri gecəyə, rumluları 

isə çırağa bənzədir. 

Zəncilər gecəydi, rumlular çıraq, 

Rumlular qarğanın gözüydü ancaq (Ġ-93). 

Yəni  zəncilərin  qoĢunu  gecə  kimi  qara,  rumluların  qoĢunu 

isə  çıraq  kimi  ağ  idi;  yaxud  zəncilər  qarğa  kimi  qara,  rumlular 

---

401 

qarğanın  gözü  kimi  ağ  idilər.  Burada  həmçinin  zənci  qoĢun-

larının çoxluğu və rumlu qoĢunlarının azlığı da ifadə edilmiĢdir. 

Zənci  Ģah  (an.)  –  Zəngibar  ölkəsinin  Ģahı  nəzərdə  tutulur. 

“Ġskəndərnamə” əsərində obraz adı kimi iĢlənmiĢdir. Bu, əsl ad 

yox, Ģahın köməkçi adıdır. 

Qızıl teĢt qan ilə dolduğu zaman 

Zənci Ģah su kimi içdi o qandan (Ġ-78). 

“Zənd” (id.) – AtəĢpərəstliyin banisi olan ZərdüĢtün yazdığı 

“Avesta” adlı kitabın tərcüməsi və Ģərhi. Bu kitab atəĢpərəstlərin 

müqəddəs  kitabı  və  həyati  düsturların  məcmuəsidir.  “Zənd-

Avesta” adı ilə də məĢhurdur. Kitabın yazıldığı dilə də zənd və 

ya avəstə dili deyilir. 

Zənd oxuyan səni bilsə də diri, 

Ölü deyər dünya söz bilənləri (Xġ-51). 

“Zənd-Avəst” (məc. id.) – ġair yazmaq istədiyi “Yeddi gö-

zəl” əsərini “Zənd-Avəst”ə bənzədir. 

Mən onun deyrini “Zənd-Avəst” kimi 

Bəzədim yeddicə dilbər gəlini (YG-31). 

Deyr – monastır, məsihilərin və atəĢpərəstlərin məbədi, dər-

viĢ  və  abidlərin,  sufi  və  cahillərin  hücrəsi,  “Zənd-Avəst”  isə 

“Avesta”ya iĢarədir. 

ġair  deyr  –  monastır  dedikdə,  Bəhram  Gur  haqqında  tarix 

kitablarında mövcud olan məlumatları nəzərdə tutur. Yeddi dil-

bər  dedikdə  isə  yeddi  səyyarə,  yeddi  günbəz,  yeddi  gün,  yeddi 

gözəl, yeddi nağıl və s. ilə əlaqədar olan hadisələrin bədii təsviri 

nəzərdə tutulur. 

Zənd, ZərdüĢt (ana. on.) – Bax: Zənd və ZərdüĢt. 

Zənd ilə ZərdüĢtü yaxan atəĢi 

YaxmıĢdır dünyanın böyük günəĢi (Ġ-224). 

Zəndibaf  (an.)  –  AtəĢpərəstlərin  dini  kitabı  olan  “Aves-

ta”nın birinci Ģərhi “Zənd”i avazla oxuyan muğlar. Zəndibaf adı 

“Zənd” adından yaranmıĢ, onunla anaforik Ģəkildədir. 

Zəndibaf, behiĢtin “Zənd” kitabından 

Gecə bir neçə hərf oxudu pünhan (YG-274). 

---