Aydın Paşayev
Yüklə 2,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
396 Yusif, Yunis (ana. ag.) – Yusif gözəllik somvolu olduğu üçün GünəĢə bənzədilir və onun quyuya atılması GünəĢin Dolça bürcündə yerləĢməsi, Məhəmməd peyğəmbərin Balıq bürcündə olması isə Yunisin balina qarnında olması ilə müqayisə olunur. GünəĢ camallı Yusif Dol içində oturdu, Qəlbi Yunis qəlbitək Balıq qarnında vurdu (SX-30). ġair bu adlardan məcazi adlar kimi də isifadə etmiĢ, Mə- həmməd peyğəmbəri eyni zamanda həm Yusifə, həm də Yunisə bənzətmiĢdir.
Dəlv (bax) və Hüt (bax) qədim astrologiyaya görə bir-birinə yaxın olan bürclərdir. Dəlv on iki bürcdən on birincisi, Hüt isə on ikincisidir. Birinci misrada “Yusif və Züleyxa” dastanında qardaĢları tərəfindən quyuya salınmıĢ Yusifi yoldan geçən ta- cirlərin quyuya dol sallayıb quyudan çıxarmaları, ikinci misrada dinlər tarixindən Yunis peyğəmbərin dənizdə naqqa balıq tərə- findən udulmasına iĢarə olunur. Beytin mənası: Məhəmməd peyğəmbər səmada bir-birinin ardınca bürcləri keçib, sonuncu Hüt (Balıq) bürcünə çatdı. Yusif, Yusif (təkrar ag.) – ġair adı təkrar etməklə Yusiflə bağlı müxtəlif hadisələrə (onun quyuya salınmasına və quyudan çıxmasına) iĢarə etmiĢdir. O quyudan qisməti, ah nə oldu Yusifin?! Nəsibi bir kəndirdi, bir də doldu Yusifin (SX-39). AĢağıdakı beytdə də “Yusif” adı müxtəlif məqsədlə iĢlədil- miĢdir. Buna qurdla Yusifin macərası deyərəm, Qurd Yusifi yeyibsə, mən də onu yeyərəm (SX-95).
Leyli və Məcnun, Fərhad və ġirin, Vis və Ramin və s. adlar kimi qoĢa iĢlədilmiĢdir. Nizami də bu adlardan məcazi adlar kimi geniĢ istifadə etmiĢdir. Göylərin o misri nazəninləri
397 Züleyxa kimi, bax, vurulmuĢ sənə (YG-25). Gözəllərin bağda axtarıb tapdıqları Xacə Yusifə, onu tapıb gətirən qızlar isə Züleyxaya bənzədilir. Gəzdilər Yusifi, çıxmıĢdı yoxa, Tapıb ətəkləyib misli – Züleyxa... (YG-264). GünəĢ əlində narınc tutan Yusifə, Ay isə Yusifi görən kimi narınc əvəzinə, barmaqlarını kəsən Züleyxaya və onun rəfiqə- lərinə bənzədilir. Bir Yusif göründü əldə narıncı, Sındı Züleyxatək ayın turuncu (Xġ-162). Yəni GünəĢ çıxdı, Ayın iĢığı azalıb yox oldu. Burada eyni za- manda “Yusif və Züleyxa” dastanının qəhrəmanlarına da iĢarə olu- nur. Dastanda Yusifin eĢqində Züleyxanı töhmətləndirən qadınlara cavab olsun deyə, Züleyxa onları narınca qonaq edir və qadınlar narıncı kəsdikləri zaman Yusif otağa daxil olur. Qadınlar Yusifin gözəlliyinə heyran qalıb narınc əvəzinə, barmaqlarını kəsirlər. Turuncdan qaçmasan Yusiftək əgər,
Burada Ģair metaforik Ģəkildə ġirin və Züleyxanı turunca, Fərhadı isə Yusifə bənzətmiĢdir. Beytin mənası: Əgər sən Yusif (Fərhad) kimi turuncdan (ġi- rin və Züleyxa simasında) qadından qaçmasan, Züleyxa (qadın) narınctək səni tez kəsər. Hətta burada Xosrovun da Züleyxaya bənzədilməsinə iĢarə vardır.
sunu onun köynəyindən duymasına iĢarə olunur. Ud nəfəsi dumanı, çətri vardı hər yanda,
ġair özünü Yusifə bənzədərkən, onun köynəyinə də iĢarə olunur. Mən məhv olub getsəm, örnəyimdir bu, Yusif kimi itsəm, köynəyimdir bu (Xġ-362). “Yusif və Züleyxa” dastanında Yusifin köynəyi haqqında iki dəfə söhbət gedir: 1.Yusifi quyuya salan qardaĢları onun qana
398 bulaĢdırılmıĢ köynəyini atası Yəquba gətirib, Yusifin qurd tərə- findən parçalandığını demiĢlər. 2.Yusif Misirdə hökmran olduğu zaman qəhətlik illərində Kənandan yardım almaq üçün gələn qardaĢlarına ianə buğda verdiyi zaman öz köynəyini kisələrdən birinin içərisinə qoyur. Atası bu köynəkdən Yusifin iyini duyub, onun diri olduğunu bilir və həmin köynəyi Yusifin dərdindən ağladığı zaman kor olmuĢ gözlərinə sürtür və guya gözləri açılır. Nizami sonuncu beytdə ikinci əhvalatı nəzərdə tutmuĢdur.
Zabeh (kos.) – Ġyirmi səkkiz Ay mənzillərindən biridir. Ağzını yumuĢdu Zabeh qorxaraq... (LM-185). Zal (məc. an.) – Ġran əsatirinin ən məĢhur qəhrəmanı Rüstəmin (bax) atası, Samın (bax) oğludur. Zümrüd quĢu bəsləyən Sam oğlu Zaldı bəĢər, Dünya – Samdır, qocalmaz, Zaltək qocaldı bəĢər (SX-80). Burada bəĢər Zala bənzədilmiĢdir. Zal isə “ġahnamə”də təsvir olunan Sistan pəhləvanlarından Samın oğludur. Doğu- landa tükünün ağlığına görə, atası onu ana südündən məhrum edərək qurda-quĢa yem olmaq üçün Elbrus dağının ətəklərində bir dərəyə atdırmıĢdı. Simurq quĢu onu yuvasına aparıb öz ba- lası kimi bəsləmiĢ, o, nəhayət, böyüyərək qüvvətli pəhləvan kimi Ģöhrət qazanmıĢdı.
adlanması. Ġskəndərlə Fəribərz (bax) pəhləvanın dialoqunda Zal oğlu Rüstəmin adı tez-tez xatırlanır. Eyni zamanda bu adlar sinonim adlar kimi diqqəti cəlb edir. EĢitdim, Zal oğlu atın belində Tək həmlə edərmiĢ dava çölündə (Ġ-166). Doğrudur, Rüstəmin qurduğu tədbir Ən igid ərləri dənlərdi bir-bir (Ġ-167). Zeyd (an.) – “Leyli və Məcnun” poemasında obraz adı. Əvvəl- lər kasıb olduğu üçün sevgilisi Zeynəbə qovuĢa bilməyən, Məcnun Yüklə 2,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|