Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Ver badə, mürüvvət eylə, saqi”.
- “gəl ənəlhəqq sirrini meyxanədə meydən eşit”.
- “Çünki bir şəhrin içində məscidü meyxanə var, Əhli həq fərq eyləməz məscidləri meyxanədən”.
- “Ey əsiri-dami-ğəm, bir guşeyi meyxanə tut, Tutma zöhhadın müxalif pəndini, peymanə tut”.
- “Meyi-gülguni, dedin, əqlə ziyandır, zahid, Bumudur əql ki, tərki-meyi-gülgun etdin”
315
bura dəlaləti yox. Əks təqdirdə, insan öz ruhunun düşməni olur. “Ver badə, mürüvvət eylə, saqi”. Klassik Şərq poeziyası az qalır ki, badəni bütə çevirsin, onu ilahiləşdirsin: “Nə gördü badədə bilməm ki, oldu
mədəniyyətlərdən gəlir, sadəcə, şərh etmək gərək. İş bu ki, badə (piyalə, kasa, masqura, qədəh, bardaq, cam) arxaik təfəkkürdə qadın başlanğıcını bildirən vizual obrazdır. Heç kəs inkar etməz ki, piyalə və ya kasa öz forması etibarı ilə qadın döşünü, qadın bətnini xatırladır. Torpaq yaş (nəm, şehli, şirəli) olmazsa, əbədi Yaranış silsiləsinə nöqtə qoyular. Qadın da torpaq kimidir, Yaranışın qabıdır, piyalasidir, badəsidir; “islanmasa”, “dolmasa” həyat tükənər. İçinə mey (su, şərbət, doşab, şərab)
damızdırılan BADƏ
(dulusçuluq nümunəsi) və ya CAM (misgərlik örnəyi) “vəhdət əl- vücud”un, “in” və “yan” birgəliyinin, Yaranış aktının
məkani formalar müstəvisində rəmzi
görkəmidir. Arxaik mədəniyyətlərdə badədən “içmək”, “dadmaq” qadına sahib olmaq, qadının dişi varlığını “kəşf etmək”,
ali idraka
çatmaq kimi
mənalandırılır. Badə (bardaq, qədəh, piyalə, kasa, masqura, kuzə, dolça, küp) və ya cam (parç, abgərdən, çömçə, çuxur, qazan) təbiətin dörd ünsürünün, - torpaq, su, od, hava, - sintezindən törənəndir. Dörd ünsürün tanrısı dulusçudur, bir də misgər. Mifoloji təfəkkür onları doğma əkiz qardaş, təmiz, pak enerjinin daşıyıcısı, soyu ilahi dünyaya bağlı qutlu sənətkar eləyib. Bir sıra xalqların miflərində, nağıllarında insanla badənin
“qohumluğu” (kuzənin bir zamanlar cavan bir insan olduğunu söyləməsi) dönə-dönə vurğulanır və islam mədəniyyəti kontekstində
sufilərin fəlsəfi paradiqmasının son dərəcə ifadəli bir obrazına çevrilir. Onda təsadüfdürmü ki, klassik Şərq
316
poeziyası badəni insanla büt arasında qərarlaşmış bir mərtəbəyə yüksəldir? Əsla. Yoxsa Nəsimi dilinə gətirməzdi ki, “gəl ənəlhəqq sirrini meyxanədə
təzahürlər dünyasında simvolik obrazıdır, onun vizual plastik konkretliyidir. Şərq dünyasında mey və insan münasibətləri çoxsaylı əxlaqi
qaydalar, normalar, şərhlər, göstərişlər və teatral təmtərağı olan məclislər (mərasimlər) yolu ilə tənzimlənir. Mərasimlər və ya məclislər içrə yaşayıb xoşhallanmaq müsəlmanın həyat tərzinin qayəsidir. Şərqli üçün mey içmək də mərasim kimi bir şeydir, məclisdir. Əsrlər boyunca Şərq aləmində içki kultunun, mey məclislərinin mövcudluğunun təminatçısı şəhər meyxanələri olub... MEYXANƏ (meyxana) fars dilindən tərcümədə “mey evi” anlamına gəlir. Şərab dükanına, qəlyanaltıya da “meyxanə” deyərlər. Burada gözəl şərablardan dadıb ləziz xörəklər yemək, dincəlmək, musiqi dinləmək, mütrib
rəqslərinə tamaşa
eləmək, nağılçıya qulaq asmaq, xor-xor qəlyanın tüstüsünə uymaq, fəlsəfi söhbətlərdə bulunmaq mümkündür. Ortaçağ müsəlman mədəniyyətində kef, nəşə simvolu meyxanədir. Məhz həmən bu meyxanə, yəni mey evi islam mədəniyyəti kontekstində məscidin yeganə qarşıdurumudur. Eynən Nəsiminin buyurduğu kimi:
Əhli həq fərq eyləməz məscidləri meyxanədən”. Füzuli məsələni bir az da zilə çəkər:
Və ya:
317
“Ey əsiri-dami-ğəm, bir guşeyi meyxanə tut, Tutma zöhhadın müxalif pəndini, peymanə tut”.
Meyxanə məscid və fərdin şəxsi mülkündən fərqli olaraq tam azad bir zonadır. Burada heç bir qanun, yasaq, qadağa (mənəvi imperativin zəif impulslarından başqa) “işləmir”; pul verib dad alırlar, kef alırlar, əyləncə alırlar. Ona görə yalan, riya asanlıqla aradan götürülür, həqiqətin yolu təmizlənir. Meyxanə güzgüdür; qısa bir vaxt ərzində, daha doğrusu, elə ki dodağa mey dəyər, insanın batini zahirə çıxıb aşkar olar, necə varsa, o cür də görünər. Yəni mey insanın mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlərinin, düşüncələrinin katalizatorudur meyxanə içində. Heç bundan da sufi şairləri imtina edərdilərmi? XIX yüzilin son rübündən etibarən iqtisadi proseslərin nəticəsində müsəlman şəhərlərində meyxanələr şəbəkəsi meydana
gəlir, yəni
mey evlərinin sayı artır. Bu mey evləri müsəlman məmləkətlərində haradasa karvansara əvəzidir, onun mikromodelidir. Azərbaycan da bu siyahıdan istisna edilmir. Meyxanə (meyxana) müsəlmandan ötrü maqnit cazibəsinə malik bir məkandır. Müsəlman meyxanə böyründən heç vaxt laqeyd ötüb keçə bilmir. o Bununla belə onun meyxanəyə münasibəti həmişə ikili olub. Səbəb də bu ki, şəriət meyxanəni şəhərin urvatsız, haram, məkrə, şərə ürcah bölgəsi hesab edir. Digər tərəfdən isə meyxanə müsəlman üçün ənənəvi kef, əyləncə dünyasıdır. İslam aləmində meyxanəyə getmək mənəvi qadağanı pozmaq deməkdir.
“Meyi-gülguni, dedin, əqlə ziyandır, zahid, Bumudur əql ki, tərki-meyi-gülgun etdin?” Təbii ki, heç bir dini yasaq bu fəlsəfi məntiqə tablamır. Nəticə isə bütün vəziyyətlərdə
Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|