Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “qoca” və “kifir”
- RƏSMİLƏŞDİRMƏKDƏN
- “elçilik-həngamə”
- ZİYAFƏT
- TƏRİFLƏNMƏK
65
varmadan Sərvərin məlumatını təsdiqləyəcək, qızına Məşədidən qorxmamağı məsləhət görəcək və bununla da gələcək kürəkəninin evlənmək iddiasına növbəti zərbə
endirəcək. Bu
vaxt Sənəm
də fürsəti
qaçırmayacaq, barıt
çəlləyi kimi
partlayıb mikroşivən qoparacaq və Məşədinin qarasına ürəyindən keçəni söyləyəcək, onu biabır edəcək. Soruşula bilər: Məşədi İbadın özü hələ araya çıxmamışdan öncə bu nə haray-həşirdi (qara piardı) belə? Məsələnin çox sadə izahı var: hamı qeyri- rəsmi şəkildə Məşədiyə, - “yox”, - deyir və istəmir ki, gözəl Gülnaz “qoca” və “kifir” İbad kişinin arvadı olsun, halbuki artıq iş-işdən keçib, Rüstəm bəylə Məşədi danışıb, sövdələşib, behləşiblər. Qız onundur, vəssalam. Belə bir çətin psixoloji duruma düşmüş Rüstəm bəydən ötrü ən vacib problem rədd cavabını RƏSMİLƏŞDİRMƏKDƏN ibarətdir. Lakin necə? Heç elə şey olurmu ki, Qafqazda kişi vədə xilaf çıxsın, verdiyi sözə əməl eləməsin? Əsla. Elə bütün OYUN, MƏRƏKƏ də məhz bu məqam üzərində qurulub. Bu oyunun baş tutmasını gerçəkləşdirən fakt isə “hə” və “yox” cavablarının yerinin səhv düşməsidir, onlar arasındakı məsafənin aradan götürülməsidir. “O olmasın, bu olsun” şəbədəsində “hə” “yox”a bağlıdır, “yox” da “hə”yə. Öncə Rüstəm bəy Məşədi İbada birmənalı şəkildə “hə” deyib. Mənim şərti şəkildə “elçilik-həngamə” adlandırdığım səhnədə bu “hə” rəsmiləşdirilməlidir. Amma ziyafətdə tamam ayrı bir oyun oynanılır: faktiki olaraq Məşədiyə qeyri-rəsmi şəkildə anladılır ki, iddiasından əl çəksin. Soruşan lazım ki, bahalı bir qonaqlıq gün- gündən kasıblaşan Rüstəm bəyin nəyinə gərək? Əslində müflisləşmiş bəy hay-küy salmadan qızını ər evinə köçürməlidir ki, eşidib-bilən ona tənə vurmasın, şəbədə bağlamasın. Lakin Rüstəm bəy bunun tərsinə iş görür: camaatı toplayır evinə ki, bəs nə var, nə var... öz gözəl qızı “madmazel” Gülnazı 50 66
yaşlı dul kişiyə ərə verir... Ziyafət məhz “hə”nin “yox”a çevrilməsi üçün bir şansdır. “Elçilik” adına düzənlənən hər bir məclis toyun afişasıdır, bir növ qohum-qonşu qarşısında açıq hesabatdır. Hərçənd Rüstəm bəy vəziyyəti nəzərə alıb ziyafətdən vaz keçə bilərdi. Amma o bunu eləmir. Nə səbəbə? Məncə, Rüstəm bəyin özü, hələ
Sərvərdən xəbəri
olmaya-olmaya, Məşədini tələyə salmaq
istəyir: ziyafət
bəhanəsiylə “kürəkəni” camaata göstərir, əgər belə demək caizsə, “üzə çıxarır” və bununla da çalışır ki, qızı Gülnazın dul kişi Məşədinin tayı olmadığını məclis əhlinə (potensial ictimaiyyətə) aydınlatsın. Çünki o, Gülnazın İbad kişiyə ərə getməsi faktı ilə heç cür barışa bilmir. Qızına “sən heç qorxub eləmə” dediyi məqamdan etibarən Rüstəm bəy nigahın baş tutmamasından ötrü bütün imkanlardan istifadə etməyə daxilən hazırdır. Ziyafət isə hər ehtimala qarşı görülmüş tədbirdir və müəyyən mənada Rüstəm bəyin özünü və sözünü sığortalamaq cəhdidir. Bu fikir necə yozula, necə başa düşülə bilər? Rüstəm bəy istəyir ki, işdi, əgər birdən vəziyyət dəyişsə və o, verdiyi sözü dəbbələsə, “hə”ni “yox” eləsə, bu zaman bir qız atası kimi camaat qarşısında “Siz özünüz gördünüz də, daha məni qınamayın” söyləməyə haqqı olsun. Fikirləşməyinə dəyər ki, nə üçün Rüstəm bəyin malikanəsində təşkil olunmuş ziyafətdə onun və Məşədinin qohum-əqrabasından heç kim iştirak eləmir? Hər halda Üzeyir bəy bu məqamla bağlı bir dənə də olsun replika-filan yazmayıb. Öz sualıma mənim cavabım belədir ki, Rüstəm bəyin evindəki ZİYAFƏT qohumların sevinclərini bölüşdürdüyü şadyanalıq məclisi deyil, Məşədini arxaik bir EKSPONAT, köhnəliyin qiyafəsi kimi nümayiş etdirən MƏCLİS-SƏRGİDİR. Elə bir sərgi ki, orada İbad
kişi ən
yarıtmaz rakurslardan görükdürülür. ANTİELÇİLİK məramı ilə keçirilən bu
67
ziyafət “Leyli və Məcnun” poemasından məşhur elçilik səhnəsinin şəbədə variantı kimi də çözülür. Mən yadınıza salıram Leyli atasının öz qızını ərə verməməkdən, “hə” deməməkdən ötrü gətirdiyi bəhanəni: “Qürbün bilirəm mənə şərəfdir, amma xələfin əcəb xələfdir, “Məcnun” - deyə tən edir xəlayiq, Məcnuna mənim qızım nə layiq?” Bu bəhanə- bəyanat bir güclü məntiq üzərində qurulur: Qeys dəlidir, məcnuna isə evlənmək yasaq buyrulur. “O olmasın, bu olsun” məsxərəsində isə Məşədinin üzünə deyilir ki, o, xalis oranqutan meymunudur. Hərçənd ki,
onun arvad
almaq hüququ
bu “ittiham”a baxmayaraq qalır. Çünki əsl müsəlmandır. Əslində, Həsən bəyin Məşədi İbadın xeyrinə gətirdiyi sonuncu dəlil çox
zəifdir və
ziyafətə yığılanların “kürəkən”lə ilişkili formalaşmış neqativ
təsəvvürlərinə bir qırıq da təsir göstərmir. Nədən ki, ZİYAFƏT lap əvvəldən Məşədi üçün sosial, mənəvi-əxlaqi bir
İMTAHAN, bir
SINAQ kimi
düşünülüb. Məclis İbad kişiylə zarafatlaşır, ona öcəşir, bu baqqalın evlənmək şansına təcavüz eləyir ki, Məşədinin gözləri açılıb özünü görə bilsin. Türkpərəst “qəzetəçi” Rza bəy də elə qapıdan içəri gircəyin camaatın “isti aşına soyuq su qatır”, bir- iki replika ilə Rüstəm bəyi qızı Gülnaz xanımı “pul dağarcığına” ərə
verməkdə günahlandırır. Bu, ziyafətin başlanğıcında Məşədi İbada sataşmaqdan, öcəşməkdən ötrü elə bil ki bir siqnaldır. Çünki sonradan məclis əhlindən kim ayağa durub söz danışırsa, bu və ya digər tərzdə öz səviyyəsinə uyğun Məşədiyə şəbədə “bağlayır”. Beləliklə, bəy TƏRİFLƏNMƏK əvəzinə üst-üstdən TƏHQİR olunur və getdikcə şən bir lətifənin (qaravəllinin, kölgə oyununun?) maymaq
qəhrəmanı hüsnündə görükür. Məşədinin nüfuzuna endirilən axırıncı zərbənin müəllifi Həsən bəydir. Bu, gecikmiş, əks işarəli elçilik oyununun zirvəsidir. Nədən ki, Məşədi Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|