Aynur Bəşirli Aynur K
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Qafqazdakı hücumlar yeni qaçqın dal ğası yaradır” x əb ərinin keçid abzası bir cüml ədir
çıxır, oradasa heç kim yoxdur. Burada da eyni mənzərədir. Beyrut kabusa dönmüş şəhərdir. Keçid abzası Oxucu yazı ilə şəhərin qoxusunu duya da bilər. C. Qoldberq neft qoxusunu Bakının ayrılmaz atributu kimi verir. Örnək 7. Qlobal kapitalizmin sərt üzü. J. Qoldberq. “Nyu York Tayms”, 4 oktyabr 1998 (ixtisarla). Azərbaycan Rusiyanın cənubu ilə ranın şimalı kimi narahat bir məkanda yerləşən keçmiş Sovet respublikasıdır. O, ancaq nefti ilə tanınır və neft iyi burada hər yerdən gəlir. Hətta bizi Xəzərin üzərinə qaldırmaq üçün uğursuz cəhdlər göstərən köhnə vertolyotun kabinəsindən belə. Lid Sovet istehsalı olan paslanmış M -8 yerdən 25 fut qalxsa da, havadan asılıb qalıb. Biz buradan 15 mil uzaqda yerləşən Neft daşlarına uçmalıyıq. Bu vertolyot Azərbaycan Hava yollarına Aeroflotdan qalsa da, qənimətdən çox, ehtiyat hissələrinə bənzəyir. Keçid abzası Dialoqlar Lidi çəkici edən elementlərdən biri də dialoqlardan istifadədir. Lid birbaşa dialoqla başlaya bilər. Yaxud aşağıdakı misalda olduğu kimi, dialoqa bir qədər sonra keçmək olar. Bu misalda lid müəllifin başına gələn hadisə ilə başlayır, dialoqla davam etdirilir. Örnək 8. Əhrari – azad insan. A. Bəşirli, “Dalğa”, 4-10 fevral 1992, (ixtisarla). Doxsanıncı ilin yayı idi. Yolum Respublika kitabxanasının yaxınlığından keçirdi. Birdən nəzərlərimi qayım-qayım qaynayan şəhərdə sakit-sakit gəzişən bir adam cəlb etdi. “Bu odurmu? Özüdür ki, var. brahim Əhrari. şin tərsliyinə bax. Nə söhbət edə bilərəm, nə də müsahibə almaq mümkündür. Belə bir rəssamı tanıya-tanıya yanından laqeydcəsinə ötmək? Bəs “xoş gəldin” demək necə?” Ondan avtoqraf aldım... Lid - əhvalat - brahim bəy, bu imza sizə nə deyir? - Deyir ki, mənimkidir. Dialoq brahim bəyin yadına düşdümü, düşmədimi, bir elə fərqi yox idi, mən itmiş açarı tapmışdım. brahim bəyin sirli dünyasına səyahət etmək üçün sehrli açarı. Keçid abzası Bu lidə qarışıq lid də demək olar. O, eyni mövzu (rəssam brahim Əhrari ilə görüş) ətrafında müxtəlif vaxtlarda (1990 və 1992-ci illər) baş vermiş əhvalat və dialoq üzərində qurulub. Lidi yazma texnikasının iki müxtəlif elementindən istifadə edilmiş bu lidə diqqətlə baxsaq, üçüncü bir elementin işartılarını da görə bilərik. Bu, əhvalatın baş verdiyi səhnənin canlandırılmasıdır: “Respublika kitabxanasının yaxınlığı, qayım-qayım qaynayan şəhər, sakit-sakit gəzən” məşhur rəssam. Soyuq xəbərin lidində müxtəlif canlandırma texnikalarından eyni zamanda istifadə edilməsi tamamilə təbiidir. Sadəcə, bu zaman bir texnika daha güclü, digərləri isə yardımçı olur. Örnək 4-ə bir daha göz yetirək. Səhnə yalnız insandan – kənd məscidinin mürdəşirindən keçərək canlandırılır. Bu məqamda isti xəbərlə, soyuq xəbərin lidini yazmaq texnikasında oxşar bir cəhətlə rastlaşırıq. Yadınızdadırsa, isti xəbərin lidi altı əsas suala cavab versə də, əslində, bu suallardan ancaq birinin cavabını qabardırdı. Soyuq xəbərin lidində müxtəlif yazı texnikalarından istifadə edilsə də, hansısa bir texnika aparıcı olur. “Nəyin üzərində dayanmalı ?, Nəyi vurğulamalı ?” sualına müəllif özü seçdiyi rakursa əsasən, cavab tapır. UNUTMAYIN: Ən uğurlu lid belə yalnız və yalnız yazının başlanğıcıdır. Lidin uğurunu müəyyənləşdirən şərtlərdən biri də onun yazının əsas hissəsinə nə dərəcədə uyğun gəlməsidir. Bir sözlə, lid əgər başdırsa, əsas hissə gövdədir. Sənətkarlıq başın gövdə ilə harmoniyasını tapmaqdadır. Ən gözəl başlar belə yalnız öz gövdəsində gözəldir. Sizcə, Mikelancelonun Davidinin başını başqa bir heykələ yaraşdırmaq olardımı? Üçüncü addım: liddən mövzuya keçməli Bu yerdə Davidi deyil, Nefertitinin boynunu xatırlamaq yerinə düşər. Yazının lidi ilə gövdəsi bir-birinə bu boyun kimi gözəl bir keçidlə birləşməlidir. Jurnalistikada buna keçid abzası deyirlər. Keçid abzası lidlə əsas hissəni üzvi şəkildə birləşdirən bağdır. Yuxarıdakı misallara bir daha nəzər yetirək. “Qafqazdakı hücumlar yeni qaçqın dalğası yaradır” xəbərinin keçid abzası bir cümlədir: “Burada – Cənubi Qafqazda erməni silahlı birləşmələrinin həftənin sonunda Dağlıq Qarabağı işğalı nəticəsində minlərlə insan öz ev-eşiyindən didərgin düşüb, bölgədə yeni, misli görünməmiş qaçqın böhranı başlanıb”. Bu cümlədə hadisənin baş verdiyi yer (Cənubi Qafqaz, Dağlıq Qarabağ), zaman (həftənin sonu), səbəbi (erməni silahlı birləşmələrinin işğalı), nəticə (minlərlə insan öz ev-eşiyindən didərgin düşüb) göstərilməklə yanaşı, soyuq xəbərin məqsədi açıqlanır: “misli görünməmiş qaçqın böhranı”ndan yazmaq. Çünki hadisənin təsir dairəsi məhz minlərlə insanı əhatə edir. Bu misalda keçid abzası xüsusini – Murov keçidini aşan 5 insanın faciəsini ümumi ilə birləşdirir. Örnək 2-də “Sülh barədə danışmaq cəhdləri” xəbərində də xüsusidən ümumiyə keçilir. Keçid abzası 7 qısa cümlədən ibarətdir: “O, Ağdamın başına nələr gəldiyini sona qədər bilmir. Təqribən on il bundan əvvəl xanım Hüseynova kimi 50 min azəri şəhərdən qaçdıqdan sonra şəhər talan edildi, daşı daş üstündə qalmadı (hadisənin əhatə dairəsini açan qaynaq informasiya). Bu gün Ağdam ürək ağrıdan xarabalığa dönüb. Uçmuş divarları və metal yığnağını alaq otları basıb. Üstü naxışlı şəhər məscidi inək sürüsünün ixtiyarındadır. Dağılmamış bir bina belə yoxdur (nəticələr, bugünkü durum). Bu yerdə keçid abzası bitir. O, öz funksiyasını görüb. Yəni hadisənin əhatə dairəsini, kontekstini açıqlayıb. ndi müəllif yazının əsas hissəsinə keçir. Oxucu keçid abzasındakı sadalanan faktları Kerri Kavanonun sürdüyü maşının pəncərəsindən görməklə yanaşı, eyni zamanda ABŞ nümayəndəsinin münasibətini öyrənir: “Şəhər dünyanın ən böyük ev anbarına çevrilib”, “Qaçqınlar bilirlər ki, Ağdam dağıdılıb, amma, məncə, onlar şəhərin nə hala salındığını sonadək təsəvvür etmirlər. Geri dönəndə bütün bunları görmək onlar üçün çox ağır olacaq”. K. Kavanonun münasibəti yazının problemini açır: Sülh danışıqlarına nə mane olur? Qaçqınların psixoloji durumu bu prosesdə nə dərəcədə önəmlidir? Xəbərin əsas hissəsində – gövdəsində bu suallara müxtəlif mənbələrə üz tutaraq, balansı gözləyərək cavab verilməlidir. Amma unutmayaq ki, bu cavablar yetərli olmaya bilər. Axı istənilən problemin və hadisənin kökləri var. Bu isə o deməkdir ki, problemi anlamaq, onun həlli yollarını tapmaq üçün bu gün öyrəndiklərimizlə kifayətlənməməliyik, qaynaq informasiyaya üz tutmalıyıq. Qaynaq informasiya ilk növbədə oxucu üçün vacibdir. Çünki o yazının problematikası ilə tanış olmaya bilər. Elə bu misalın özündə olduğu kimi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|