Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin

107

dan, qarın yatalaqlarının, A və B paratiflərin, dizen teriya, kolit, 

e n terit,  entero ko lit,  qastroenterokolit,  toksiki  dis pep siya  (1  y a-

şı na qədər uşaq lar da), qızılca, difteriya, skarlatina, serebrospinal 

meningit,  epidemik  ensefalit,  poliomielit,  tul yameriya,  quduz-

luq, leptospirozlar, infek sion hepatit, qara yara, gənə enfesaliti, 

malyariya, bruselyoz, tetanus, göyöksürək, dabaq xəstəliklərinin 

aşkarlanması zaman təcili bildiriş vərəqəsi doldurulub təcili (24 

saatdan gec olmayaraq) rayon səhiyyə şöbəsinə və GEM-ə g ö n-

dərilir. İmkan olduqda məlumat telefonla çatdırılır, əlavə olaraq 

t ə cili bildiriş vərəqəsi poçt və ya faksla göndərilir. Karantin xəs-

tə likləri (taun, vəba, sarı qızdırma) aşkar edildikdə və ya o n la ra 

şübhə yarandıqda məlumat təcili şəkildə telefonla verilir və ya  

faksla göndərilir.

Bir  çox  xəstəliklərdə,  xüsusilə  yüksək  kontagioz  xəstə lik-

lərdə (taun, vəba, təbii çiçək, qara yara, səpgili yatalaq) xəs tə lə-

rin  təcrid  edilib  hospitallaşdırılması  mütləq  vacibdir. Yo luxucu 

xəstəliklərin əksəriyyətində təcrid və hospitallaşdırma xəstəliyin 

yayılmasının qar şısının alınmasında mühüm tədbir sayılır. Bəzən 

xəstələrin müvvəqəti təcridi uşaq bağçasında, kör pə lər evi və i n-

ter natda aparılır. Bu zaman xəstəxanaya göndə rilənə qədər xəstə 

qeyd edilən müəssisələrdə ayrıca otaqda təcrid edilməlidir. Bəzi 

y o luxucu  xəstəliklərdə  xəstə  epi de mioloqun  və  müalicə  h ə k i-

minin qərarına əsasən evdə saxlanıla bilər. Belə olduqda ocaq-

dan xəstəliyin yayılmasının qarşısını almaq məq sədilə müəyyən 

tədbirlər həyata keçirilməlidir. Bunun üçün xəstə ayrıca otaqda 

yerləşdirilir,  onun  qab-qacağı  digər  ailə  üzvlərin dən  ayrılır  və 

ona  fərdi  qulluq  edilir.  Xəstəyə  qulluq  edən  ailə  üzvləri  həkim 

tərəfindən (epidemioloq, infeksionist) xəstəyə qulluq etmək qay-

daları  (dezinfeksiya,  xəstəliyin  ətrafa  yayılması  əleyhinə  t ə d-

birlər) ilə tanış edilir. Xəstə olan ev və xəstə üzərində daimi n ə za-

rət aparılır.

Xəstəlik  törədicisinin  yayılmasının  qarşısını  almaq  m ə q sə-

dilə ətraf mühitdə dezinfeksiya işləri (yoluxma amillərini zə rə r-

sizləş dir mək  üçün)  həyata  keçirilir. Yoluxucu  xəstəliyin  epide-

mioloji  xüsu siyyətlərindən  asılı  olaraq  bəzi  xəstəliklərdə  (taun, 

e n demik rikke t siozlar və s.) dezinfeksiya ilə yanaşı, dezin sek si-

---

108

 ya  və  deratizasiya  da  aparılır.  Vəba,  qarın  yatalağı,  para tifl ər, 

dizenteriyanın epidemik ocaqlarında yay fəslində dezinfeksiya ilə 

yanaşı,  dezinseksiya  da  aparılır  (milçəkləri  məhv  etmək  üçün). 

Qızılca, epidemik parotit, qrip, göyöskürək xəs tə lik lə rin də törə -

dicilərin xarici mühitə həssaslığını nəzərə alaraq, otağın havasını 

dəyişməklə və yaş üsulla dezinfeksiya etməklə kifa yət lə nirlər.

Xəstə ilə təmasda olanlara qarşı aparılan tədbirlər yoluxucu 

x ə stəliyin  epidemioloji  xüsusiyyətlərindən  asılıdır.  Kontagioz 

yoluxucu xəstəliklərdə təmasda olan şəxslər mümkün qədər tez 

– inkubasiya dövründə təcrid edilməlidirlər. Karantin xəs tə lik lə-

rin də  (taun,  vəba,  sarı  qızdırma)  bütün  təmasda  olan  şəxslər 

xüsusi  təşkil  edilmiş  hospitallarda  təcrid  edilirlər.  Xəstə  aşkar 

edilmiş ərazidə karantin qoyulur. Təcrid edilmiş xəstələrə qulluq 

etmə qaydaları xəstəliyin epidemiloji xüsusiyyətindən asılı ola-

raq  tərtib  edilir.  Səpgili  yatalaq,  bağırsaq  sistemi  xəstəlikləri, 

difteriya, skarlatin, qızılca və bir sıra xəstəliklər aşkar edildikdə 

təmasda olan bütün şəxslər qeydə alınır və onların üzərində tibbi 

müşahidə aparılır. Tibbi nəzarətin vaxtı və həcmi yoluxucu xəs-

tə liyin epidemioloji xüsusiyyətlərindən və klinik-laborator mü a-

yinənin nəticəsindən asılıdır.

Yoluxucu  xəstəliyin  epidemik  ocağında  yeni  xəstələn mənin 

qarşısını almaq üçün profilaktik, bəzi xəstəliklərdə isə qabaqla-

yıcı kimyəvi profilaktika tədbirləri həyata keçirilir. Spesifik pro-

filaktika aktiv və passiv immunizasiya vasitələrilə (vaksin, im  mu -

n oloji zərdab, bakteriofaq və s.) aparılır. Bəzi hallarda a n  ti   biotik 

və başqa kimyəvi preparatla qabaqlayıcı müalicə y e ri nə yetirilir.

---

109

İnsanın Yoluxucu Xəstəliklərinin 

Təsnifatı

İnsanın  yoluxucu  xəstəliklərinin  təsnifatlaşdırılmasına  dəfə-

lərlə cəhd göstərilmişdir. Təsnifatlar arasında son vaxtlara qədər 

təcrübi  və  təkamül  əsasında  yaradılan  təsnifatlara  dair  çoxlu 

fikirlər  vardır.  Lakin  təklif  olunmuş  təsnifatların  bir  çoxu  dar 

çərçivəli  olduğundan  təcrübi  təsnifat  idilər. Tədqiqatçılar  müx-

təlif nozoloji növlər arasında yaranmış əlaqəni tapa bil mə dik lə-

rin dən  sadələşdirilmiş  təsnifatlara  müraciət  edirdilər.  Belə  ki, 

bə zi  müəlliflər  yoluxucu  xəstəlikləri  əlifba  sırası  ilə,  klinsistlər 

isə  ayrı-ayrı  tibb  sahələri  üzrə  (uşaq  xəstəlikləri,  dəri  xəs tə lik-

lə ri) bölüşdürməklə tərtib etməyi məsləhət görürdülər.

Bununla yanaşı, təcrübi təbabət tərəfindən yoluxucu xəstə lik-

lə rin  müxtəlif  qrupları  arasında  yaranan  əlaqəni  aydınlaşdır-

maqla  və  bütün  tibb  sahələri  nəzərə  alınmaqla  hazırlanmış 

təsnifat  təklif  edildi.  Nəticədə  etioloji  əlamətlərə  (mikrokok, 

bakterial, göbələk, spiroxetoz, parazitar, viruslu), klinik-patoge-

netik  əlamətlərə  (kəskin,  xroniki  yoluxucu  xəstəlikləri  və  ya 

ü  mu mi  və  yerli  sindromlu  yoluxucu  xəstəliklər),  epidemioloji 

əla mətlərə (endemik, epidemik, pandemik və ya bağırsaq, tə nə f-

füs  yolları,  torpaq,  heyvanlar  tərəfindən  yayılan  və  həşəratlar 

tərəfindən keçirilən yoluxucu xəstəlikləri və s.) əsaslanan təs ni-

fat təklif edildi. Bu təsnifatların hər biri bir neçə, hətta bir əla-

mə tə əsaslanırdı, ona görə də ondan dar çərçivədə istifadə etmək 

olardı. 

Bunun  əksinə,  yoluxucu  xəstəliklərin  təkamül  təsnifatı  son 

n ə ticədə vahid sistemi təşkil etməyə imkan verir. Burada x ə s tə-

lik lərin tarixi təşəkkülü, inkişafı və parazitlə sahib orqanizm ara-

sında yaranmış əlaqəsi öz əksini tapmışdır.

Keçən  əsrin  70-ci  illərində  tədqiqatçıların  əksəriyyəti  yolu-

xucu xəstəliklərin təsnifatının L.V.Qromaşevskinin n ə zə riy yə si-

nin əsasında qurulmasını məqsədəuyğun hesab edirdilər. Bu n ə-

zə    riyyəyə  görə,  yoluxucu  xəstəlik  törədicilərinin  sahibin 

o        r        q a       ni z  mində  lokalizasiyası  onların  bioloji  xüsusiyyətlərinin 

c  ə  mi ilə təyin edilir, təkamül prosesində qazanılmış parazit həyat 

t ər     zi isə öz sahibinin daxili mühitinə və spesifik yoluxma m e xa-

ni z minə növ adaptasiyasıdır.

---