Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin

116

Xarici 

örtüklərin 

yoluxucu 

xəstəlikləri

Sifilis, 

süzənək

Manqo, quduzluq, 

sodoku

Bəzi tropik miko-

zlar

Digər və 

müxtəlif 

yoluxma 

mexanizmli 

yoluxucu 

xəstəlikləri

cüzam, anki-

los-tomidoz

Tulyaremiya, qa-

rayara, bruselyoz, 

trixinellyoz

Strongiloidoz

Mürəkkəb 

inkişaf dövrlü 

invaziyalar

Qeyd edilmir

Exinokokkoz, 

opistorxoz, dikros-

elioz 

Drakunkulyoz, 

şistosomatoz, 

tenidozlar, difillo-

botrioz, fassioly-

oz, klonorxoz

Şərti-patogen 

viruslar və 

antibiotiklərlə 

törədilən 

yoluxucu 

xəstəliklər 

Herpes 

Tetanus, klostridi-

oz lar

Stafilokokkoz, 

streptokokkozlar, 

ikincili paratiflər, 

koli-peritonit

Yalançı 

parazitlərlə 

törədilən 

yoluxucu 

xəstəliklər 

Miaz qeyri-pa-

razit mil çək lərin 

sür fəsi, ambar 

gənələrinin 

akarozları

V.D.Belyakov (1989) insanların yoluxucu xəstəliklərinin təs-

ni fatını bu xəstəliklərin törədicilərinin ekoloji və filogenetik y a-

xın lığı  baxımından  tərtib  etmişdi.  Təsnifatın  birinci  cərgəsində 

törədicilərin  rezervuarından  asılı  olaraq  3  xəstəlik  qrupu  veril-

mişdir:  antroponozlar,  zoonozlar  və  sapronozlar. İkinci cərgədə 

y o luxma mexanizminə görə fərqlənən 9 xəstəlik qrupu verilmiş-

dir (5 qrupu antroponozlar, 3 qrupu zoonozlar və bir qrupu sapro-

nozlar). İnsanın yoluxucu xəstəliklərinin sonrakı bölgüsü t ö rə di-

cilərin  yuxarıda  qeyd  edilən  taksonomik  bölmələrdən  i s ti fa də 

etməklə  filogenetik  qohumluqları  əsasında  aparılmışdır.  T ək lif 

---

117

olunan təsnifat təbii təsnifata yaxınlaşır. Xəstəliklərin təbiəti haq-

qında biliklərimiz dərinləşdikcə onlar təsnifatda lazımi yerlərini 

tutmuşlar.

1989-cu ildə V.Ö.Litvinov və Y.N.Şlyaxov tərəfindən xəs tə-

liklərin ekoloji-epidemioloji təsnifatı verildi. Bu təsnifatda yeni-

lik ondadır ki, sapronozlar abiotik mühitdən asılı olaraq, bir neçə 

qruplara bölünürlər: torpaq, su və zoofil (saprozoonozlar) sapro-

nozlar.

Törədicilərin ekoloji və filogenetik yaxınlığına görə 

infeksion xəstəliklərin təsnifatı

---

118

İnsanın infeksion xəstəliklərinin ekoloji-epidemioloji təsnifatı  

İnfeksion xəstəliklərin epidemioloji təsnifatının digər vari an t-

ları da mövcuddur (S.D.Prozorovski, 1992, B.L.Çer kasski, 2001). 

İnfeksion  xəstəliklərin  yayılmasına  əsaslanaraq  S.B.Pro zorovski 

və müəlliflər (1992) onları:

– krizisli (100 000 nəfərin 100-dən çoxu xəstələnib, məs., QİÇS);

– kütləvi (100 000 nəfərdən 100-nün xəstələnməsi, məs., qrip, 

d i gər KPX, kəskin bağırsaq xəstəlikləri, irinli-iltihabi xəs tə lik lər);

– geniş yayılmış idarə olunan (100 000 nəfərdən 20-100-nün 

xəs tə lənməsi, məs., qızılca, göyöskürək, tetanus, poliomielit);

– geniş yayılmış idarə olunmayan (100 000 nəfərdən 20-dən 

az hallarda xəstələnməsi, məs., qazlı qanqrena, psevdovərəm);

– sporadik (əhalinin 100 000-ə tək-tək xəstəlik halları düşür, 

məs., səpgili yatalaq).

Çerkasski  B.L.  tərəfindən  (1984,  2001)  epidemik  prosesin 

s o sial-ekoloji  nəzəriyyəsi  tərtib  edilmişdir.  Buna  əsasən  epide-

mik  proses  –  mürəkkəb,  açıq,  mütəşəkkil,  çoxsəviyyəli,  bütöv 

s  i s  tem olaraq əhali arasında mikroorqanizmlərin parazit növ lə ri-

---

119

nin möv cudluğunu, bərpasını və yayılmasını təmin edir. O h ə  m-

çinin infeksion xəstəliklərin epidemioloji qruplaşmasını işləm i ş-

dir:

Antroponozlar: bağırsaq; tənəffüs yolları; qan; xarici örtük.

Zoonozlar: bağırsaq; tənəffüs yolları; qan; xarici örtük.

Sapronozlar: bağırsaq; tənəffüs yolları; xarici örtük xəs tə lik ləri.

Daha sonra B.L.Çerkasski ekoloji-epidemioloji təsnifatı tək lif 

et mişdir.

İnsanın yoluxucu (parazitar) xəstəliklərinin 

ekoloji-epidemioloji təsnifatı (B.L.Çerkasski)

Belov A.B. və Oqarkov R.İ. (2001) insanın infeksion xəs tə-

liklərinin ekoloji-epidemioloji təsnifatını tərtib edərkən tö rə di ci-

nin  təbiətdə  ətraf  mühitdən  (rezervuardan)  asılı  olmasını  əsas 

tut muşlar. Bu təsnifata əsasən xəstəliklər insanın üç əsas spesifik 

ya şa yış mühitinə müvafiq olaraq 3 qrupa bölünür: antroponozlar, 

zoonozlar və sapronozlar.

---

120

1990-cı  illərin  əvvəllərində  “yeni  və  qayıdan  infeksiyalar” 

qrupu ayrıldı (rus dilinə uğursuz tərcümə edilən “emerging and 

re-emerging infections diseases”, yəni bir tərəfdən yeni yaranan 

y o luxucu  xəstə lik lər  və  onların  törədiciləri,  digər  tərəfdən  isə 

əv vəllər ona qarşı müvəf fə qiy yətlə mübarizə aparılan, lakin yeni 

xüsusiyyətlər  qazanılması  nəti cə sində  təkrarən  kütləvi  yayılma 

qabiliyyəti əldə edən məlum infeksion xəstəliklər kimi izah olu-

nur). Təkcə  1972–1999-cu  illərdə  35  yeni  infek sion  xəstəliklər 

a ş kar edil miş dir. Bu qrupa nəinki təzə aşkar edilən, hətta çoxdan 

məlum  olan,  lakin  törədiciləri  qeydə  alınmayan  xəstəliklər  və 

ə v vəllər  səh vən  qeyri-infeksion  sayılan  (Helio bakterial  infek-

siya)  xəstəliklər  də  da xil  edilmişdir.  Qayıdan  infeksiyalar  – 

vərəm, difteriya, sifilis, xla midioz, məxmərək, viruslu hepatitlər, 

t e tanus,  salmonelyoz,  qey ri-spor  formalı  anaerob  infeksiyalar 

d a ha çox narahatlıq doğurur.

İnsanın infeksion xəstəliklərinin ekoloji-epidemioloji  

təs nifatı (Belov A.B., Oqarkov P.İ., 2001)

İnfeksiya 

qrupu

Rezervuar

Yoluxma 

mexa nizm ləri

İnfeksiyanın yayılma tipi

İnfeksiya 

mənbəyi

İnsanlar 

arasında

Heyvanlar 

arasında

Antroponoz-

lar–insan 

vasitəsi 

ilə yayılan 

xəstəliklər 

Homo sa-

piens nö vü 

İn  san, na dir 

hal lar da 

onur ğalı 

hey vanlar 

Yalnız insan-

larda:

– aerozol

– felal-oral

– təmas

– trans-

misssiv 

– şaquli 

Zəncirvari və 

fasiləsiz (epi-

demik proses)

Yelpikvari 

və diskret, 

na dir hal larda 

zən cir vari və 

mü vəqqəti 

(epi demik 

pro se sin epi-

zo otik aş kar-

lanması)

---