Azad Yazarlar Ocağının kitabxanası
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
55 1805-1826-cı illər arasında o qədər səfir Tehrana və Təbrizə gəl-get etdi ki, onların hamısının adını saymaq yorğunluğa səbəb olar. Lakin bütün bu səfirlərin yazdığı xatirələr, Abbas Mirzə ilə bağlı verdikləri bilgilər, bizim, Şahzadə haqqında gerçək məlumat sahibi olmamıza yardımçı olmaqdadır. Bu bilgilər o dönəmin özəlliyini, Şahzadənin xarakterini, ideallarını və təsəvvürlərini öyrənmə açısından açar rolu oynamaqdadır. Bu arada İngiltərə, Rusiya, Fransa gizlin servislərinin Qacariyyənin gələcəyi ilə ilgili olaraq mərkəzi kəşfiyyatlarına verdikləri bilgilər və raportlar diqqəti cəlb etməkdədir. Hər üç dövlətin gizlin kəşfiyyatlarının raportlarına görə Abbas Mirzə padşah olduqdan sonra Qacariyyənin başkəndi Tehrandan Təbrizə daşınacaqmış. Bunun üçün isə bir çox gerçək verilərə dayanan məntiqi dəyərləndirmələri mövcud idi: 1. Abbas Mirzə Təbrizlə özdəşləşmişdir. Öz çevrəsini Təbrizdə qurmuşdur. O, artıq bütün yardımçılarını və iqtidar ekipini Təbrizdə oluşdurmuşdur və bu ekipi ilə ölkə genəlində iqtidarını tətbiq etmək istəyəcək. 2. Abbas Mirzə Təbrizin gəlişməsi ilə bağlı çox işlər görmüşdür. Bu işləri özünün gələcək başkəndi olaraq düşlədiyi şəhər üçün görməkdədir. 3. Fətəli Şahdan sonra şah olacaq Abbas Mirzə üçün ən uyğun iqtidar mərkəzi Təbriz olaraq görünməkdədir. Çünkü Təbriz mərkəzli bir iqtidar sahibi olan Abbas Mirzə həm rəqiblərini asanlıqla ortadan qaldıra bilər, həm də Azərbaycanda başlatdığı reformunu ölkə genəlinə daşıya bilər. 4. Abbas Mirzə özünü Azərbaycana çox borclu bilməkdədir. Bu borcluluğun qarşılığı olaraq başkəndi Azərbaycana daşımaq kimi gizlin fikrini söhbətləri sırasında sezmək mümkündür. 5. Abbas Mirzənin Azərbaycanda gerçəkləşdirdiyi reformlar səbəbi ilə artıq xarici ölkələr də Təbrizə gələcəyin baş kəndi kimi baxmaqdadırlar. Özəlliklə dünyanın böyük gücləri Təbrizi başkənd olaraq görəcəklərinə indidən alışmışlar. Çünkü onlara görə başkənd Təbriz olacağı təqdirdə bu ölkə ilə diplomatik münasibətlərin saxlanılması daha rahat şəkildə olacaqdır. Təbrizdəki reformlar səbəbi ilə bu şəhər həm Tehrandan, həm də digər şəhərlərdən daha çox Qərb mədəniyyətinə yaxınlaşmışdır. Şəhərin qərbləşməsi üçün altyapı Abbas Mirzə tərəfindən hazırlanmışdır. Bu da onun başkənd olması ilə ilgili olaraq uluslararası baxışın və əfkar-i ümuminin sağlanması anlamındadır. Təbrizi ziyarət edən bir çox səfirlər Şahzadənin yanında həddi-buluğa çatmış iki oğlunu və bir də gənc bir qardaşını görməkdələr. Şahzadə bu gənc qardaşını öz oğulları qədər çox istəyirmiş. Məlik Qasim Mirzə adında olan Abbas Mirzənin bu qardaşı sonralar Urmunun hakimi olacaqdı. Onun haqqında Kont de Sers çox xoş sözlər söyləmişdir. Abbas Mirzə boş zamanlarını onlara həsr edir və təhsilləri ilə maraqlanır, müəllimlərindən bilgi alırdı. Abbas Mirzənin kiçik oğlu Cahangir Mirzə atasına bir çox səfərlərdə eşlik edir, olayları vaqeə-nevis kimi qələmə alırdı. Ondan “Tarixe no (Yeni tarix)” adında bir kitab miras qalmışdır. Dağlıq kəndlərdə yaşayan kəndlilər belə, Şahzadənin istiqbalına varmaqdan çəkinmirdilər. İngilis diplomat Ker Porter bir kürd qaçaqçılarının başçısından eşitdiyi sözləri bu şəkildə qələmə almaqdadır: “Şahzadənin əmniyyət və güvən 56 sağladığı kənd adamları Şahzadə keçərkən bütün ailələri ilə bir yerdə onun istiqbalına varır və ona dua edirdilər. Şahzadə bu yoxsul kəndlilərdən sovqat almağı yasaqladığı üçün onlar Şahzadəyə yaşıl yarpaq verir, yollarına gül səpirdilər. Lakin elə bu kəndlilər bilsəydilər ki, Kirmanşahın hakimi bu tərəflərdən keçməkdədir, qorxularından ən qorxunc dərələrdə qaçıb gizlənərdilər”. 31 Kürdlər xırman vaxtı gizləndikləri yerlərdən çıxıb Azərbaycan kəndlərinə hücum edib, talan edirdilər. Abbas Mirzə bunlarla həm silahlı savaşa girir, həm də bir çox kürdləri başqa yerlərə köçürüb, onlara tarımla uğraşmaları üçün torpaq verirdi. Ancaq hərbi birliklərə də onlara diqqət etmələrini əmr etmişdi. Urmu kəndlərini kürd qaçaqçılarının yağmalamasından qurtaran Abbas Mirzəyə Azərbaycanın bu bölgəsində ayrıca bir sevgi var idi. Bu bölgələr həm də Avşar soyunun bol olduğu yer idi. Çox məğrur davranan Avşarlara Abbas Mirzənin ehtiyacı var idi. Süvariliyi bir kültür olaraq ta qədimdən özləri ilə bərabər daşıyan Avşarlar Abbas Mirzənin istəyinə müsbət cavab verib ordunun süvarilər qisminə qatılırdılar. Abbas Mirzənin çətin günlərində də bəlli oldu ki, Avşarlar ənənələrdən gələn ehtiraslarını öz içlərində boğaraq Şahzadənin islahatlarına qarşı çıxmamışlar. *** 1817-ci ildə Qafqazın hakimi general Yermolov Qacariyyəyə bir elçi göndərmə konusunda mərkəzi razı sala bildi. Yermolov, Qacar dövləti haqqında hər kəsdən daha çox bilgili olduğunu iddia edirdi. Bu üzdən də Rusiyanın Qacariyyə ilə olan ilişkilərini ən doğru şəkildə yürüdəcəyini düşünürdü. Yermolovun hədəfi Qacariyyənin Rusiya ilə sınır şəhərlərində konsulluq açmaq idi. Digər tərəfdən, Rus ordusunun Mavəra-ün Nəhrə (Çay ötəsinə) hücum etməsi üçün Xorasandan keçməsi haqda Şahı ikna etmək istəyirdi. Lakin Yermolovun gizlin saxladığı ən mühüm amacı Osmanlıya qarşı Qacariyyə ilə ittifaqa girmək istəməsi idi. Onun heç bir istəyi gerçəkləşmədi. Şah Osmanlıya qarşı Rusiya ilə ittifaqa girmək istəmirdi, Abbas Mirzədə də belə bir istək yox idi. Digər tərəfdən, Rus ordusunun Xorasandan keçməsinə nə Şah, nə də Abbas Mirzə razı oldular, çünkü ordunun buradan keçərkən bu torpaqları işğal etməyəcəyi konusunda heç bir qarant yox idi. Konsulluqların açılması isə bir sürə sonraya ertələndi. Yermolovun Moris Dukutezbov adlı çox önəmsiz bir katibi bu səfəri ayrıntıları ilə qələmə almışdır. Bu katibin yazdığından anlaşılır ki, o, Yermolovla Şahzadə arasındakı düşmənlikdən xəbərsiz imiş. Rus heyətinin yolu İrəvandan keçməkdə idi. Bu heyət 1807-ci ildən etibarən İrəvan əyalətinin elbayı olan Hüseyn Xan Sərdar vasitəsi ilə Qacar dövləti ilə təmasa girməkdə idi. Həm Təbrizdə, həm də Tehranda Birinci Aleksandrın səfirini böyük bir istiqballa qarşıladılar. İstiqbalın möhtəşəm olmasının ən böyük səbəbi Qacar 31 Ker Porter. “Travels in Georgia, Persia, etc. London.” 1821. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|