Azad Yazarlar Ocağının kitabxanası
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
61 Abbas Mirzə savaşa girmək üçün atasından izn istədi. Abbas Mirzə Azərbaycan ordusuna hücum əmri verdi. Osmanlı paşası bu miqyasda həmləni gözləmirdi. Abbas Mirzənin ordusu qısa sürədə Səlmasın civarını Osmanlılardan boşaltdi. Öz hücumunu davam edən Şahzadə Van və Çaldıranı da ələ keçirdi. Özəlliklə Çaldıranda Osmanlı ordusu böyük məğlubiyyətə uğradı, bir çox əsir alındı və iki qəbzə top da ələ keçirildi. Savaş əsnasında Şiə din xadimlərinin anlaşaraq verdikləri fətvalar ortaya çıxdı. Din xadimlərincə müsəlmanlar arasında savaş olmamalı idi. Bu savaş davam edərsə İslamın düşmənləri bu durumdan yararlana bilərdi. Din xadimləri tərəfindən gələn bu yoğun barış istəkləri üzərinə Abbas Mirzə bütün Osmanlı əsirlərini heç qarşılıq istəmədən sərbəst buraxdı. Lakin Şahzadənin bu davranışı sərəsgəriyə ** yə təsir etmədi. Paşa bir tərəfdən Torpaq qalanı ələ keçirmək istərkən, digər tərəfdən, də Ərzurumda güc birikdirirdi. Bütün yaxın şəhərlərdən Paşa üçün yardım gəlirdi. Çox keçmədən bəlli oldu ki, Məhəmməd Paşa əlli min nəfərlik bir ordu təşkil etmiş və böyük hücuma hazırlaşır. Abbas Mirzənin Xoyda barındırdığı ordusunun sayı çox deyildi. Verilərə görə Şahzadənin Xoydakı ordusunun miqdarı on mindən artıq deyilmiş. Abbas Mirzə Təbrizdən və başqa yerlərdən yardıma gələn ordunu bəkləmədən bu ordunun komutanlığını üstlənib hücuma başladı. Çox böyük bir sürətlə Osmanlı sınırlarını basıb keçdi. Şahzadə, savaşı Osmanlı torpaqlarında davam etmək istəyirdi. Özəlliklə Ərzuruma gəlməkdə olan Osmanlı birlikləri bu şəhərə çatmadan Ərzurumu ələ keçirmək istəyirdi. Şahzadə, Osmanlı ordusunun həm texniki, həm düzən və həm də kəmiyyət olaraq Qacar ordusundan daha üstün olduğunu bilməkdə idi. Bu üstünlüyü sürətli bir əməliyyatla ortadan qaldırmaq istəyirdi. Şahzadənin ordusu gündə otuz ağac irəli gedirdi. Bu da Fransa heyətindən miras qalan təlimatın məhsulu idi. Bu savaş Abbas Mirzənin planladığı kimi yürüdü. Şahzadə bu savaşda qalib oldu. İngilis tarixçilərin yazdığına görə durum belə olunca Osmanlı tərəfi barış təklifində bulunmuş. Osmanlı tərəfindən önərilən barış planının ilkin maddəsində Abbas Mirzənin Osmanlı torpaqlarını tərk etməsi qeyd olunurdu. Abbas Mirzə hər an rusların hücumunu göz önündə bulundurduğu üçün bu təklifı qəbul edib və geri çəkildi. Abbas Mirzə savaşın davam etməsindən yana deyildi. Çünkü savaş davam etdikcə rusların qarşısında savunma gücü də azalırdı. Abbas Mirzə özünü və ordusunu məğlub olduğu savaşın intiqamını ruslardan almaq üçün hazırlayırdı. Barış anlaşması 1823-cü ildə “Ərzurum müqaviləsi” ilə sonuclandı. Bu müqaviləyə görə hər iki tərəf bir-birlərinin sınırlarını rəsmən tanıyırdılar. 1821-1823-cü illər Osmanlı-Qacar savaşının ayrıntıları haqda Abbas Mirzədən qalan bir neçə məktub bilgi verməkdədir. Bir Azərbaycan ordusu əsgərinin ən az üç Osmanlı əsgəri ilə savaşdığı bu savaşın ayrıntıları haqda ən ** Sərəsgəriyə Osmanlıda sınır şəhərlərin vali paşalarına verilən ləqəbdir. 62 mötəbər bilgi sadəcə, Şahzadənin ömrünün sonlarında yazdığı bir neçə məktubda əyan olmaqdadır. Bu məktublar da olmasaydı Azərbaycan ordusunun necə və nə şəkildə qalib gəldiyi sirlər dumanlığında qalacaqdı. Abbas Mirzədən miras qalan otuz məktubdan ancaq üçü bu savaş haqqında ipucları verməkdədir. Bu məktubların bəziləri tam savaş meydanında yazılmış bir psixolojini andırmaqdadır. Şahzadə, Çobanoğlu adında bir savaş meydanından ad çəkməkdədir ki, bu ad sadəcə, Abbas Mirzənin məktublarında və bir də General Paskeviçin xatirələrində qeyd olunmaqdadır. Başqa heç bir qaynaqda bu ada rastlanılmamaqdadır. Abbas Mirzə, oğlu Məhəmməd Mirzəyə yazdığı məktubunda Çobanoğlu savaş meydanındakı zəfərini Laçın Xan ləqəbli bir komutana borclu olduğunu yazır. 33 Laçın Xan ləqəbli bu Azərbaycan ordusu komutanlarından olan bir nəfər adının və kimliyinin gizlin qalmasını və yalnız ləqəbinin bəlli olmasını Abbas Mirzədən xahiş etmişdir! Ancaq Abbas Mirzə öz məktublarında bu komutanını o qədər önəmsəyir, onun haqqında o qədər qürurla danışır ki, belə bir şəxsiyyətin tarixdə məchul qalması adamı heyrətləndirir. Bu böyük insan kim imiş ki, heç şöhrət arxasınca olmadan Azərbaycan üçün bu qədər fədakarlıq etmiş, baş komutandan da istəmiş ki, onun adı gizlin qalsın və yalnız lazım gəldikdə ləqəbi tələffüz edilsin. Tarix bu tür şəxsiyyətlərə az rastlamışdır. Böyük bir imperatorluğun, Osmanlı ordusunu məğlub edən bir komutan adının çəkilməsini istəməmişdir! Bu şəxsiyyətin kimliyi haqqında təsbit və təsəvvürdə buluna bilməmiz üçün 19-cu əsrin əvvəllərindəki olayları incələməmiz lazım olacaq. Yəni Şərqi Gürcüstanın Rusiyaya ilhaq edildiyi zamanlara dönməmiz gərəkəcək. Birinci Erklinin oğlu Şahzadə Aleksandr Mirzə öz qardaşı oğlu Təhmurəslə Qacar dövlətinin ərazisində yaşaya bilmələri üçün Fətəli Şahın iznini almışdı. Onlar Qarabağ savaşı zamanı Təbrizdə yaşayırdılar. Şahzadə ilə çox yaxın münasibətdəydilər. Bu mühacirlərin yalnız olduqlarını və ya Abbas Mirzənin sarayında özlərini utanqac qonaq kimi aparmalarını, məğlub və aşağılıq kompleksi içində olduqlarını düşünmək yanlışdır. Tərsinə, Baqratiyon şahzadələri öz ailə üzvləri ilə bərabər tərəfdarlarını da gətirmişdilər. Bunların bir neçə yüz süvari oluşdura biləcək imkanları varmış. Keçən səhifələrdə də gördüyümüz kimi, Şah və Abbas Mirzə Şərqi Gürcüstandakı xalq ayaqlanmaları qiyamlara çox ümid edirdilər. Gürcüstandan Qacariyyəyə ilk mühacirət Qacar-Rusiya savaşı zamanı başladı. İllər keçdi və Qacariyyə zəfər qazanmaq yerinə böyük məğlubiyyətlərə məruz qaldı. Gülüstan müqaviləsi də imzalandı. Lakin Abbas Mirzənin Baqratiyon şahzadələrinə qarşı olan hörməti heç azalmadı. 20 il boyunca Təbrizdə yaşayan Baqratiyon şahzadələri artıq Azərbaycan kimliyinə alışmış və Azərbaycanın bir 33 “Əhvalat və dəst xətthaye Abbas Mirzə” (Abbas Mirzənin əhvalatı və əl yazıları). Bu məktublar Tehranın Milli Kitabxanasında saxlanmaqdadır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|