Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu



Yüklə 5,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə64/223
tarix17.09.2017
ölçüsü5,21 Mb.
#420
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   223

133 

 

Qurultayın  may ın  13-də  keçirilən  iclasında  V.I.  Lenin in  192l-ci  il 



aprelin 14-də yazdığı "Azərbaycan,  Gürcüstan, Ermənistan, Dağıstan və Dağlılar 

respublikasındakı  ko mmunist  yoldaĢlara"  məktubu  nümayəndələrin  xah iĢi  ilə 

Azərbaycan  və  rus  dillərində  elan  edildi.  V.Ġ.Lenin  bu  məktubda  Qafqaz 

ko mmunistlərinə  sosializm  quruculuğunda  öz  respublikaların ın    xüsusiyyətini 

nəzərə  almağ ı  partiyanın  siyasətini  bacarıqla  həyata  keçirməyi  məsləhət  görür 

tövsiyə  edirdi  ki,  onlar  "RSFSR-in  vəziyyəti  və  Ģəraitindən  fərqli  olaraq,  öz 

vəziyyətlərinin  və  öz  respublikalarının  xüsusiyyətini  baĢa  düĢsünlər,  bizim 

taktikamızı  eyni  ilə  təqlid  etmək  lazım  deyil,  konkret  Ģəraitin  mü xtəlifliyinə 

uyğun  olaraq  onu  düĢünülmüĢ  surətdə  dəyiĢdirmək  lazım  gəld iyini  baĢa 

düĢsünlər"

28



Qurultay  Len inin  məktubunun  surətini  bütün  qəzalara  göndərməy i 



qərara  aldı29.  Ancaq  təəssüf  ki,  bu  məsləhətlər  sosializm  quruculuğu 

praktikasında tam Ģəkildə nəzərə alın madı və ardıcıl həyata keçirilmədi. 

Lenin partiyasının konsepsiyasına və müsəlman dünyasına münasibətdə 

Azərbaycanın  rolu  və  yeri  barədə  siyasətinə  aydınlıq  gətirmək  üçün  Q.K. 

Orconikid zenin  RKP MK və  RSFSR MĠK adından qurultaya təbriki diqqəti cəlb  

edir.  O,  Azərbaycanın  ġərqin  tarixində  sovet  respublikası  bünövrəsinin 

qoyulduğu  yeganə  müsəlman  ölkəsi  o lduğunu  vurğulayaraq  demiĢdi: 

"Azərbaycan burada, ġərqdə nümunəvi sovet respublikası o lmalıd ır. A zərbaycan 

ġərqdə  dünya  inqilabın ın  bayraqdarı  olmalıd ır.  A zərbaycan  bütün  ġə rqi  öz 

Ģəfəqləri  ilə  iĢıqlandıran,  onun  gözünü  açan  və  inandıran  yanar  məĢəl 

olmalıdır"

29



Tarixin  gediĢi  isə  göstərdi  ki,  bu  o  vaxtın  "inqilabi  eyforiyasından" 

baĢqa  bir  Ģey  deyildi.  Elə  həmin  vaxt  qurultay  Azərbaycan  SSR  əməkçiləri 

adından  yekdilliklə  "ġərq in  bütün  fəhlə  və  kəndllərinə"  xüsusi  müraciətnamə 

qəbul etmiĢdi

30



RSFSR-in  Zaqafqaziya  respublika larındakı  səlahiyyətli  nümayəndəsi 



Q.V.  Leqran,  Gürcüstan  SSR  höku məti  adından  M.D.OraxelaĢvili  Birinci 

Ümu mazərbaycan  Sovetlər  qurultayının  təbrik  nitqi  ilə  salamladılar.  Bir  sıra 

xarici  təĢkilatların  və  ġərqdə  Təbliğ  və  Fəaliyyət  ġurasının  nümayəndələri  də 

təbrik  sözü  ilə  çıxıĢ  etdilər  .  N.Nərimanov  öz  məru zəsində  respublikanın  daxili 

və  beynəlxalq  vəziyyətini  səciyyələndirdi.  O,  ərzaq  məsələsi,  iqtisadi  məsələ 

konsepssiyalar,  xarici  ticarət  problemləri  barədə  də  danıĢdı.  Qurultay  "bütün 

fəhlə-kəndli höku mətin in siyasətini və uğurların ı" bəyəndi

31



D.Hüseynov  Azərbaycan  sovet  hökumətinin  xarici  siyasətinin  əsas 

mah iyyətini  ifadə  edərək,  demiĢdi:  " Biz  inqilab  uğrunda,  Sovet  Rusiyası 

uğrunda, Kommun ist Ġnternasionalı uğrunda hərəkət edirik və Antantaya və hər 

cür  imperialistlərə  amansız  mübarizə  elan  edirik"

31a

.  Göründüyü  kimi, 




134 

 

Azərbaycan  SSR  də  Sovet  Rusiyası  və  Komintern  ilə  birlikdə  "dünya  inqilabı" 



uğrunda "qətiyyətlə mübarizə" aparmağa hazır olduğunu bəyan edirdi. 

Qurultay 16 qəzan ın nümayəndələrin in məruzələri üzrə qəzalarda sovet, 

təsərrüfat  və  mədəni  quruculuğu  geniĢləndirməyə  yönəldilmiĢ  qətnamə  qəbul 

etdi. 


D.X.Bünyadzadənin  məru zəsi  üzrə  qurultay  Azərbaycanda  xalq  

maarifinin inkiĢafı üçün vacib olan qərar qəbul etdi. Qərarda məktəblərin  maddi-

texn iki bazasının yaradılması vəzifəsi xüsusi vurğulanmıĢdı.  

Azərbaycan  SSR-in  ilk  Konstitusiyasının  qəbul  edilməsi  qurultayın  

iĢində əhəmiyyətli yer tutmuĢdu. Konstitusiyanın layihəsi AKP MK-n in 1921-ci 

il  may ın  11-də  açılan  plenu munda  müzakirə  olunarkən  SA.Dan ielyan  (Sarkis) 

sovetlər qurultayına nümayəndəlik no minasını  - hər  5000 kəndlidən və hər 1000 

nəfər fəhlədən 1 deputat göndərilməsini  müəyyən edən maddənin  əleyhinə çıxdı, 

hər  5000  kəndlidən  və  hər  500  fəhlədən  1  deputat  göndərilməsi  təklifini  irəli 

sürdü.  Plenum  ü zvlərin in  əksəriyyəti  (H.H.Su ltanov,  S.M.Əfəndiyev, 

M.H.Hacıycv,  D.X.Bünyadzadə,  N.N.Nərimanov  və  b.)  onun  təklifini  rədd  etdi 

və  Konstitusiyanın  həmin  maddəsinin  heç  bir  dəyiĢiklik  o lunmadan 

saxlan masına tərəfdar çıxd ı. 

Əslində bu təkliflərin arxasında Azərbaycan kəndlilərinə, Azərbaycanda 

fəhlə-kəndli  hakimiyyətinin  ali  orqanında  onların  təmsil  olun masına  münasibət 

məsələsi  dayanırdı.  Ona  görə  də  bu  təkliflərlə  əlaqədar  dəfələrlə  qızğ ın 

mü zakirələr  getdi.  Mayın  14-də  AKP  MK-n ın  plenumunda  məsələ  yenidən 

mü zakirə  olundu  və  onun  həllinin  A zərbaycan  MĠK-ə  verilməsi  barədə 

M.D.Hüseynovun təklifi qəbul edildi

32



Sarkisin  və  onun  tərəfdarlarının  təklifi  fitnəkar  xarakter  daĢıyırdı  və 

mah iyyətcə  Azərbaycanın  əleyhinə  çevrilmiĢdi.  Çünki  qəzalarda  əhalinin  

əksəriyyətini  azərbaycanlılar  təĢkil  edird i,  qanunvericilik  orqanlarında  onların  

nümayəndələrin in  fəhlə  sinfin in  nü mayəndələri  ilə  ağlabatan  tarazlığın ı    təmin  

etməklə  kəndliləri  sovet  dövləti  quruculuğuna  geniĢ  cəlb  etmək  lazım  idi.  Ona 

görə də kəskin mü zakirələrdən sonra həmin təklif rədd olundu. 

Birinci  Ümu mazərbaycan  Sovetlər  qurultayı  1921-ci  il  may ın  19-da 

Azərbaycan  SSR-in  ilk  Konstitusiyasını  (Əsas  qanununu)  təsdiq  etdi. 

Fəhlələrdən  nümayəndəlik  norması  respublikan ın  dövlət  idarəçiliyində  fəhlə 

sinfinin  rəhbər  rolunu  təmin  etməli  idi.  Əgər  qəza  sovetlər  qurultayları 

respublika  sovetlər  qurultayına  5  min  seçicidən  bir  deputat  göndərirdisə,  Ģəhər 

sovetləri  min  seçicidən bir deputat göndərirdi.  Qə za sovetlər qurultaylarına  500 

seçicidən bir deputat, Ģəhər sovetlərinə isə 100 seçicidən 1 deputat seçilirdi.  

Mahiyyətcə  Azərbaycan  SSR-in  ilk  Konstitusiyası  müstəqil,  suveren 

dövlətin  Əsas  qanunu  deyildi.  Onun  baĢlıca  prinsipial  müddəaları  RSFSR-in  



Yüklə 5,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   223




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə