Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
§ 2. ZAQAFQAZĠYA FEDERAS ĠYAS ININ VƏ SSR
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 2. ZAQAFQAZĠYA FEDERAS ĠYAS ININ VƏ SSR ĠTTĠFAQININ YARADILMAS I
139
ĠTTĠFAQININ YARADILMAS I
birləĢdirilməsi. Ço xmillətli ölkədə yeni cəmiyyət quruculuğu buradakı bütün millətlərin və xalqların zəh mətkeĢlərinin sıx iqtisadi əməkdaĢlığın ın təmin olunmasını tələb edird i. Zaqafqaziya respublikaları vahid iqtisadi məkan idi. Onların arasında illərlə yaran mıĢ təsərrüfat əməkdaĢlığ ı və mədəni əlaqələr olmadan həmin dövrdə bu respublikalardan hər birinin ayrılıqda özünün xalq təsərrüfatını bərpa və inkiĢaf etdirməsi ço x çətin idi. Ona görə də Zaqafqaziyanın hər yerində sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra yeni respublikaların iqtisadi Ġttifaqı məsələsi qarĢıda dururdu. 1921-c i ilin ma rtında Azərbaycan SSR-in Moskvadakı nümayəndəliy i Zaqafqaziyanın üç respublikasının birləĢməsin in zəruri olması haqqında məsələ qaldırdı 46 . Martın axırında Azərbaycan və Gürcüstan inqilab ko mitələrinin nümayəndələri bir sıra təsərrüfat orqanların ın birləĢdirilməsi ilə bağlı bəzi məsələlər barəsində ilkin danıĢıqlar aparırdılar. O zaman Zaqafqaziya respublikaları ərzaq sarıdan ciddi korluq çəkirdilər, xüsusən Bakı fəhlələri ağır vəziyyətdə idilər. Bu da bütün ölkənin kəskin ehtiyacı olan neft istehsalının pozulması təhlükəsini doğururdu. V.T.Len in yardım edilməsi haqqında görülmüĢ tədbirlər barədə 1921-ci il aprelin 9-da Zaqafqaziya respublikalarının rəhbərlərinə xəbər verərək, "bütün Zaqafqaziya üçün vilayət təsərrüfat orqanı yaratmağı" təkid lə tələb edirdi 47 . O, 1921-c i il apre lin 11-də ÜRHĠMġ-in iclasında "Qafqaz respublikaların ı vahid bir təsərrüfat mərkəzi halında birləĢdirmək" 48 məsələsini yenidən qaldırd ı, hələ QOELRO p lanında Qafqa z vahid iqtisadi rayon kimi təqdim o lun muĢdu 49 . Ġlk növbədə Zaqafqaziya respublikaları ilə RSFSR arasında təsərrüfat sahəsində qarĢılıq lı münasibətlər, xalq ko missarlıqların ın, respublikaların planlarının və ali iqtisadi Ģuraların fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi məsələləri dururdu. Bütün Zaqafqaziya üçün vahid dəmir yolu və xarici ticarət orqanları yaradılması birinci dərəcəli vəzifə kimi irəli sürüldü. Zaqafqaziya respublikaların ın ərzağa, sənaye mallarına, avadanlığa, maĢınlara kəskin ehtiyacı var idi. 1921-c i il apre lin 18-də V.Ġ.Len in Azərbaycan Neft Ko mitəsinə xaricdə neft məhsullarını avadanlığa, paltar və ərzağa dəyiĢdirmək hüququ verilməsi barədə göstəriĢ verdi. Ali Ġqtisadi ġuranın sədri M.D.Hüseynov demiĢdi ki, bu qərar olmasaydı, b izim neft sənayemiz süquta uğrayardı 50 .
140
Xariclə müvəffəqiyyətlə ticarət aparılması bütün Zaqafqaziya üçün vahid xarici ticarət orqanı yarad ılmasını tələb edirdi. Məlu m olduğu kimi, hər b ir respublikanın ö z xarici ticarət idarəsi var id i, onlar birləĢdirilməd iyinə və RSFSR Xalq Xa ric i Tica rət Ko missarlığ ı ilə sıx əlaqədə fəaliyyət göstərən ümumi Zaqafqaziya orqanına tabe olmadıqlarına görə o dövrdə sərfəli ticarət edə bilmirdilər. Ancaq eyni zamanda xarici ticarətdə sanballı yer tutan və həlledici rol oynayan Azərbaycan Respublikasının mənafeləri heç də həmiĢə ədalətli Ģəkildə nəzərə alın mırdı. Ayrı-ayrılıqda fəaliyyət göstərən üç dəmir yolunun mövcudluğu Zaqafqaziyanın xalq təsərrüfatının bərpa və inkiĢafına güclü əngəl törədirdi. Onlardan hər b iri, əslində öz respublikasının ərazisindən keçən dəmiryol xəttinə rəhbərlik edirdi. Hər üç respublikanın xalq təsərrüfatının inkiĢafı naminə dəmir yolunun normal iĢləməsi üçün onları necə olur -olsun birləĢdirmək və bütün Zaqafqaziya üçün vahid orqana tabe etmək lazım id i. Dəmir yolların m birləĢdirilməsi ilə əlaqədar Zaqafqaziya respublikaları arasında gömrük maneələrinin ləğvi məsələsi də həll olundu. 1921-ci il mayın 2- də RKP MK Qafqaz bürosu Zaqafqaziya respublikaları arasında gömrükxanaları və sərhəd postlarını ləğv etməyi qərara aldı. Hələ 1921-ci il aprelin 21-də Gü rcüstan SSR ilə A zərbaycan SSR arasında poçt konvensiyası haqqında müqavilə imzalan mıĢdı 51 . 1921-ci ilin iyununda Azərbaycan Xalq Ko missarları Soveti qonĢu sovet respublikaları ilə sərhəddə gömrü kxanaların ləğv olun ması haqqında dekret verdi 52 .
1921-c i il apre lin sonunda RSFSR Xa lq Xarici Ticarət Ko missarlığı nümayəndəsinin iĢtirakı ilə keçirilən müĢavirəsi Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanın xarici ticarət idarələrin in praktiki o laraq b irləĢdirilməsi məsələsini mü zakirə etdi. 1921-ci il iyunun 7-də Zaqafqaziya respublikalarının xarici ticarət ko missarlıqlarını b irləĢdirmək qərara alındı, bir neçə gündən sonra isə bunların "Gürcüstan, Azərbaycan və Ermənistanın xarici ticarət üçün Ġttifaqı" adı altında birləĢdirilməsi barədə üç respublika arasında saziĢ imzalandı. Dəmir yolları b irləĢdirild ikdən az sonra - 1921-ci ilin avqustunda Tiflisdə Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan dəmiryo lçuları həmkarlar Ġttifaqların ın birləĢ miĢ qurultayı oldu. Qurultayda vahid rəhbərlik - Zaqafqaziya Dəmiryol ĠĢçilərin in Həmkarlar Ġttifaq ı seçild i 53 . Azərbaycan Həmkarlar Ġttifaqı Zaqafqaziya respublikalarının bütün həmkarlar Ġttifaqlarının birləĢdirilməsinin təĢəbbüsçüsü kimi çıxıĢ edirdi. Hələ 1921-c i il ma rtın əvvəlində Azərbaycan Hə mka rla r Ġttifaqla rı ġurasın ın Rəyasət Heyəti Gürcüstan Həmkarlar Ġttifaqları ġu rası ilə sıx əlaqə yaratmaq üçün oraya öz nü mayəndə heyətini göndərmiĢdi 54 . Azərbaycan Həmkarlar Ġttifaqlarının Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|