Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu

179 

 

Qarabağın  Dağlıq  hissəsində  mu xtar  v ilayət  yaradılması  ilə  əlaqədar  

1923-cü  il  avqustun  6-da  Azərbaycan  MĠK  qərara  ald ı:  Qarabağın  qalan  

hissəsində Ağdam, Cəbray ıl və Kü rdüstan qəzaları yaradılsın.  Eyn i zamanda hər 

bir qəzanın mərkəzi və ərazi tərkibi müəyyənləĢdirildi

 209

. 

1923-cü  il  oktyabrın  8-də  AK(b)P  MK-n ın  Rəyasət  Heyəti  Dağlıq  

Qarabağ  Muxtar  Vilayətinin  təĢkili  haqqında  AK(b)P  MK  qərarın ın  həyata 

keçirilməsi  vəziyyətini  mü zakirə  etdi.  "Muxtar  vilayətin"    yaradılmasına,  

"mərkəzin    ġuĢadan    köçürülməsinə  müsəlman  əhalisinin  bir  hissəsinin  mənfı 

münasibət  bəslədiyini  nəzərə  alaraq,  Rəyasət  Heyəti  Dağlıq  Qarabağ  Muxtar 

Vilayətinin  təĢkilin i  xüsusilə  türk  əhalisinin  gözündə  qaldırmaq  üçün  iĢi 

gücləndirməyi"  qərara  ald ı  və  Ə.H.Qarayevə  tapĢırdı  ki,  Dağlıq  Qarabağın  

mu xtariyyətin in  mah iyyətini  baĢa  salmaq  üçün  geniĢ  təbliğat  Kampaniyasına 

baĢlanmasını təmin etsin

210

. Kürdüstan qəzasında və düzən Qarabağ qəzalarında 

sovet  quruculuğuna  kömək  göstərilməsinə    dair  konkret  tədbirlər  nəzərdə  

tutuldu.  Rəyasət  heyəti  Kürdüstan  qəzasında  vahid  kənd  təsərrüfatı  vergisinin  

ləğvi  haqqında,  onun əhalisinin  taxıl,  ağac  materialları  ilə  təmin  olun ması,  "bu 

xid mətinin  təĢkili  və  sovet  idarələri,  məktəblər  üçün  binalar  tikilməsi  haqqında, 

Ģose  yolu  və  telefon  Ģəbəkəsi  barədə  məsələ  qaldırdı.  Müvafiq  binaların  əsla 

olmamasına görə, Kürdüstanın qəza orqanların ı DQM V-n in tərkib ində saxlan mıĢ 

ġuĢa Ģəhərinə keçirmək qərara alındı. 

Xalq  Ko missarları  Sovetinə  Ağdam,  Qaryagin  qəzaları  və  Dağlıq  

Qarabağ  üzrə  bir  sıra  tədbirlər  həyata  keçirmək  tapĢırıld ı.  Pu lsuz  olaraq  ağac 

materialları  vermək,  ssudaları  artırmaq  və  DQM V-nin  paytaxtı  Xan kəndində 

(1923-cü  ilin  sentyabrında  Stepanakert  adlandırıldı)  ele ktrik  stansiyasının 

tikintisi üçün vəsait ayırmaq, orada  xəstəxana açmaq, aqro məntəqə təĢkil etmək, 

Qaryagini,  qəza  təĢkilatları  və  idarələrin i,  Ağdamdakı  2-ci  dərəcə  məktəbləri 

tikinti  materialları  ilə  təmin  etmək,  Qaryagin  və  Kürdüstan  qəzalarını  dövlət 

təchizatına keçirmək barədə göstəriĢ verild i 

211

. 

1923-cü  il noyabrın  6-7-də  Dağlıq Qa rabağ Mu xtar  Vilayətin in  Birinc i 

Sovetlər  qurultayı  oldu.  Qurultayda  iĢtirak  edən  132  nü mayəndədən  116-sı 

erməni,  16-sı azərbaycanlı, 12-si qadın idi.  Qurultay nümayəndələrin in 80 faizini 

ko mmunistlər təĢkil edirdi.  Qurultayı  Zaqafqaziya MĠK adından H.  H.  Sultanov, 

Azərbaycan SSR XKS adından Ç.Ġ.Ġldırım və Ġ.Ġ.Dovlatov salamlad ılar. 

A.N.Karakozov  Qarabağ  inqilab  ko mitəsinin  fəaliyyəti  haqqında 

məruzə  etdi.  Qurultay  25  nəfərdən  ibarət  ilk  DQM V  MĠK-i  seçdi.  MĠK-in  

üzvləri arasında iki - bir azərbaycanlı və bir ermən i qadın var idi. DQM V MĠK-

in  A.N.Karako zov  (sədr),  M.Çalyan,  B.N.Bünyadov,  S.V.Manukyan, 

A.B.Ketikyan  (katib),  M.Arzanyan  və  baĢqalarından  ibarət  Rəyasət  Heyətini 

təsdiq etdi

212

. 

---

180 

 

Qurultay  Qarabağa  20  min  arĢın  bez  və  20  min  pud  ağ  neft  verməy i 

qərara alan A zərbaycan MĠK-ə minnətdarlığ ını b ildird i

213

. 

Qurultaydan 

sonra 

"Dağlıq 

Qarabağ 

Muxtar 

Vilayətinin  

Əsasnaməsi"nin  tərtibinə  dair  iĢ  davam  etdirildi.  1923 -cü  il  dekabrın  11-də 

AK(b)P  M K-n ın  Rəyasət  Heyəti  bu  əsasnamə  ilə   tanıĢ  olub,  onun  yenidən 

iĢlən məsi  üçün  komissiya  yaratdı,  9  nəfərdən  ibarət  Qarabağ  vilayət  partiya 

ko mitəsini təsdiq etdi

214

. 

1924-cü  il  aprelin  17-də  AK(b )P  M K-n ın  Rəyasət  Heyəti  əvvəlki 

ko missiyanın  iĢini  qeyri-qənaətbəxĢ  saydı  və  Q.M.Musabəyovun  sədrliyi  ilə  

D.X.Bünyadzadə,  A.N.Karako zov,  Ġ.Ġ.Dovlatov,  H.P.Cəb iyevdən  ibarət  yeni 

ko missiya  yaratmağı  qərara  a ldı.  Habelə  "bütün  Qarabağda  millətləra rası 

möhkəm  meh riban qonĢuluq münasibətlərinin  yaradılması  ilə bağlı  bütün baĢqa 

məsələləri ay dın laĢdırmağı" ona həvalə etdi

215

. 

Dağlıq  Qarabağ  Muxtar  Vilayətinin  Konstitusiyasını  qəti  Ģəkildə 

redaktə  etmək  üçün  1924-cü  il  iyulun  1-də  AK(b)P  MK-nın  Rəyasət  Heyəti 

xüsusi  komissiya  yaratdı.  Ġyulun  3-də  AK(b)P  MK-nın  Rəyasət  Heyəti 

Konstitusiyanın layihəsini bəyəndi və Azərbaycan MĠK-in Rəyasət Heyətinə onu 

təcili surətdə həyata keçirməyi tapĢırdı. Konstitusiya erməni, Azərbaycan və rus 

dillərində dərc olundu

216

. 

1924-cü  il  noyabrın  26-da  dərc  olun muĢ  "Dağlıq  Qarabağ  Mu xtar 

Vilayəti  haqqında  Əsasnamə"də deyilird i  ki,  DQM V  A zərbaycan  SSR-in  tərkib  

hissəsidir,  bürün  kargüzarlıq,  məh kəmə  iĢləri  və  DQM V-n in  məktəblərində 

tədris  ana  dilində  aparılır.  Əsasnamədə  DQM V-yə  daxil  olan  ərazi  göstərilmiĢ, 

respublika  və  yerli  hakimiyyət  orqanlarının  təĢkilin in  formaları,  hüquq  və 

vəzifələri müəyyənləĢdirilmiĢdi

217

. 

"Əsasnamə"yə  görə,  ġuĢa  qəzasından  ġuĢa  Ģəhəri  və  Xankəndi,  115 

kənd,  CavanĢir  qəzasından  52  kənd,  Qaryagin  qəzasından  30  kənd,  Qubadlı 

qəzasından isə Qaladərəsi kəndi DQM V-yə verildi. 

Bu  " xəyanətkar  səxavətlilik"  Azərbaycan  millətinin  mənafey inə, 

Vətənin gələcəyinə ciddi, ağ ır ziyan vuran bağıĢlanmaz cinayət idi.  

Beləliklə,  qondarma  "Dağlıq  Qarabağ  problemi  Ģovinist  rus  imperiyası 

hakimiyyətinin A zərbaycan  xalqına, onun taleyinə qarĢı vaxtaĢırı istifadə etmək 

üçün bir alət, çətin vəziyyətdə isə onu məhv etmək  məqsədini güdən partlayıcı  – 

―mina‖   id i. 

 

 

 

 

 

---