Azərbaycan atatürk məRKƏZİ
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mədəd Çobanov
- Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru
Mədəd Çobanov 20 Deməli, Azərbaycan - türk ədəbi dilinin Ģifahi qolu ilə ya- zılı qolunun yaxınlaĢması və təmərgüzləĢməsi də dilimizin milli- ləĢməsinə güclü təkan verən amillərdən biri olmuĢdur. Əlbəttə, dilimizin milliləĢməsi prosesində dialekt və Ģivələrin, ləhcələrin də rolu az olmamıĢdır. Çünki milli ədəbi dil ləhcə səviyyəsi ilə Ģifahi ədəbi dilin qovuĢması, bir-birilə qaynayıb- qarıĢması nəticəsində meydana gəlmiĢdir. XIX əsrdə isə, dilimizın milliləĢməsi daha sürətlə inkiĢaf edir. Bu da təsadüfı deyil. Çünki XIX əsrdə digər türk dillərindən fərqli olaraq, Azərbaycan – türk dilində ilk mətbuat orqanların ya- radılması («Tıflis əxbarı», «Qafqazın bu üzünün xəbərləri», «Əkinçi», «Ziya», «Ziyayi - Qafqaziyyə», «KəĢkül» və s. qəzet və jurnallar), ədəbiyyatımızın geniĢ vüsət alması, kitab nəĢrinin baĢ- lanması, teatrların təĢkili, dram janrının, o cümlədən, komediya janırının (M.F.Axundovun 1850- ci ildə «Hekayəti-Molla Ġbrahim Xəlil kimyagər» əsəri dram janrının; C.Məmmədquluzadənin «Çay dəstgahı»; N.Vəzirovun «Sonrakı peĢmançılıq fayda ver- məz»; Ə. Haqverdiyevin ―Yeyəsən qaz əkini, görəsən ləzzətini‖; N.Nərimanovun «Nadanlıq» əsəri faciə janrının; N.Vəzirovun «Müsibəti-Fəxrəddin»; Ə.Haqverdiyevin «Dağılan tifaq», «Bəxt- siz cavan»; N.Nərimanovun «Nadir Ģah» əsərinin yaranması; həmçinin, ilk məktəb Ģəbəkəsinın geniĢlənməsi, Qori seminariya- sında Azərbaycan – türk bölməsinin fəaliyyət göstərməsi və ziyalı kadrların həm kəmiyyətcə, həm də kefiyyətcə inkiĢaf etməsi də dilimizin milliləĢməsinə güclü sürətdə təsir etmiĢdir. Əlbəttə, bunu da təsadüf hesab etmək olmaz. Çünki XX əsrin əvvəllərində M.ġahtaxtlının Azərbaycan-türk dilində nəĢr edildiyi ―ġərqi-Rus‖ qəzetinin səhifələrində Türklülük-azərbay- cançılıq ideyasının və əqidəsinin ziyalılar arasında geniĢ miqyaslı təbliğ edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Odur ki, həmin dövrdə xalqımızın tanınmıĢ ziyalıları, o cümlədən, Mirzə Cəlil, satirik Ģerin nadir ustadı M.Ə.Sabir, Ö.F.Nemanzadə, H.Cavid, A.Səhət, M.S. Ordubadi, Ə.Nəzmi, Ə. Qəmküsar və baĢqaları Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru 21 ―ġərqi - Rus‖ qəzetinin milli ruhlu sağlam və müasir ideologiyası və əqidəsi ətrafında toplanmıĢlar. Əlbəttə, bu ideologiyanın əsa- sında xalqımızın tarixən təĢəkkül tapmıĢ milli sərvəti olan ―Ana dilimiz‖ Azərbaycan – türk dili dayanırdı. Məhz həmin dövrdə xalqımızın milli oyanıĢ prosesi geniĢ halda yayılmağa və həyata təsir etməyə baĢlamıĢdır... AZƏRBAYCAN DÖVLƏTÇĠLĠYĠNĠN YENĠDƏN BƏRPA EDĠLMƏSĠ DÖVRÜNDƏ DĠL MƏSƏLƏLƏRĠ Türklüyümüzün yenidən oyanıĢı prosesi XX əsrin birinci rübündə, demək olar ki, müəyyən dərəcədə güclənmiĢ və bütün Türk dünyasını əhatə etməyə baĢlamıĢdır. Nəhayət, XX əsrin ikinci onilliyinin sonralarına yaxın 3 əsrdən çox ―xalqlar həbsxanası‖ olan Rusiya çarizminin daxili siyasəti nisbətən zəifləyir, digər xalqların xüsusilə, Qafqaz, Volqaboyu, Uralətrafı, Sibir, Orata Asiya və Güney Qafqaz xalqları, o cümlədən də Azərbaycan türkləri özünün tarixi dövlətçiliyini bərpa etmiĢ və müstəqil, azad, suveren Azərbaycan Xalq Cümhüriyyətini yaratmıĢlar. Lakin Çar Rusiyasının varisi kimi çıxıĢ edən Sovet Rusiyası sabiq Çar Rusiyasının tabeliyində olan bütün xalqları və ölkələri yenidən özünün müstəmləkəsinə çevirmək üçün yeni strateji planlar hazırlayır... Ġmperiya siyasəti yeridən Sovet Rusiyası 28 may 1918- 28 aprel 1920 ci illərdə mövcüd olmuĢ Azərbaycan Xalq Cüm- hüriyyətini cəmisi 23 aydan sonra ikinci dəfə yenidən iĢğal edir və beləliklə də, Azərbaycan xalqının müstəqilliyinə yenidən son qo- yur. Doğrudur, AXC-i az bir müddət yaĢasa da, bəlkədə, xalqın gələcəyi naminə yarıməsrlik iĢ görmüĢ geniĢ miqyaslı fəaliyyət göstərmiĢ, xalqa müstəqilliyin, azadlığın, suverenliyin və demok- ratiyanın mahiyyətini və əhəmiyyətini ―daddırmıĢdır‖. Onu da, qeyd edək ki, AXC-i dövründə türklüyümüzün ilkin və əsaslı ideologiyası geniĢ vüsət almıĢdır. Bir sözlə, həmin Mədəd Çobanov 22 dövrdə türklük ideyası və əqidəsi XX əsrin birinci 20 illiyində özünün pik nöqtəsinə yüksəlmiĢdir. AXC-nin istər siyasi, iqtisadi, mədəni, mənəvi sahədəki inkiĢafı hamıdan çox xalqımızın tarixi düĢmənlərindən biri olan Sovet Rusiyasını narahat edirdi. Bu da təsadüfi deyildi, çünki Azərbaycan coğrafi mövqeyinə görə Ģərqlə- qərb və Ģimalla-cənub arasında xüsusi strateji mövqeyə malik olan, möhkəm dayaqlar üzərində sabitləĢmiĢ ―Əsas körpü‖ rolunu oynayırdı. Digər tərəfdən isə, Azərbaycan zəngin təbii ehtiyatlara - neft və qaza, mülayim iqlim – hava Ģəraitinə, ucuz iĢçi qüvvəsi olan ölkə idi ... Odur ki, Sovet Rusiyası 1920-ci ilin 27-28 aprelində təpədən-dırnağa qədər silahlanmıĢ və tərkibində 72 min əsgər və zabit olan XI Qızıl Ordu (ĠĢğalçı Ordu) ilə Azərbaycanı ikinci dəfə yenidən iĢğal etdi. Beləliklə, Azərbaycanın müstəqilliyinə son qoyuldu. Sovet imperiyasının Azərbaycanda ―ağalığı‖ düz 70 il davam etdi... Bu 70 il ərzində xalqımız daim qorxu və sək-səkəli halda yaĢayırdılar... Çünki Sovet repressiyası fasiləsiz davam etdirilirdi. Məhz bu repressiyaların 1920-1939-cu illəri dövründə Azərbaycan xalqının 29 min tanınmıĢ zayalıları – alimləri, Ģairləri, yazıçıları, mədəniyyət və incəsənət xadimləri, ictimai xadimləri, elin-kəndin ən nüfuzlu – geniĢ dünyagörüĢlü adamları, həmçinin, 2000 nəfər general və zabitləri repressiyanın ədalətsiz qurbanları oldular.... Bütün bunlara baxmayaraq, xalq özünün gələcəyi barədə düĢünür, götür – qoy edirdi. Onu da qeyd edək ki, xalq açıq-əĢkar olmasa da qəlbində azadlıq, müstəqillik, suverenlik, demokratiya amalı və əqidəsi ilə, türklük – azərbaycançılıq inamı və inancı, ideyası ilə yaĢayırdı.... Sovetlər birliyi dövründə də xalqımızın qabaqcıl ziyalıları arasında özünün milli dövlətçilik ideyası ilə yaĢayanlar çox idi, bəzən bu ideyalar açıq-aĢkar özünü büruzə verirdi, bəzən isə geri çəkilirdi, amal və əqidlərini yenidən götür – qoy edir, ideyaca yenidən silahlanırdılar... BaĢqa sözlə desək, xalqımızın avanqard dəstəsi olan qabaqcıl ziyalıların baĢçılığı ilə ziyalılar və gənclər Azərbaycanın gələcək taleyi, inkiĢafı və tərəq- Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|