Azərbaycan dili 8

1.  Tələffüz qaydalarını və intonasiyanı gözləməklə şeiri oxuyun.
GÜLÜSTAN
(ixtisarla)
Atıb imzasını hər kəs varağa, 
Əyləşir sakitcə keçib yerinə. 
Eynəkli cənabla təsbehli ağa 
Qalxıb əl də verir biri-birinə.
Neçə vaxt səngərdə hey ulaşdılar, 
Gülüstan kəndində sövdalaşdılar. 
Bir ölkə ikiyə 
Ayrılsın deyə!.. 
Tərəflər qol çəkdi müqaviləyə.
Gülüstan kəndinin gül-çiçəkləri 
Bir günün içində soldu-saraldı. 
“Gülüstan” bağlandı o gündən bəri, 
Bu kəndin alnında bir ləkə qaldı.
Hökmü gör nə qədər böyükmüş anın, 
Möhür də basdılar varağa təkrar. 
Yox, varağın deyil, Azərbaycanın 
Köksünə dağ boyda dağ basdı onlar.
Dolandı zəmanə, döndü qərinə, 
Şairlər od tökdü yenə dilindən. 
Vurğunun o həsrət nəğmələrinə 
Sizcə, hansı
ölkənin ikiyə
bölünməsindən
söhbət gedir?
“Gülüstan”
bağlandı dedikdə
şair nəyə işarə
edir?

---

Şəhriyar səs verdi Təbriz elindən:
“Bir uçaydım bu çırpınan yelinən, 
Qovuşaydım dağdan aşan selinən, 
Ağlaşaydım uzaq düşən elinən. 
Bir görəydim, ayrılığı kim saldı, 
Ölkəmizdə kim qırıldı, kim qaldı”.
Bəxtiyar Vahabzadə

---

2.  Sizcə, şair eynəkli cənab və təsbehli ağa dedikdə kimləri nəzərdə tutur?
3.  Bu əsərdə hansı tarixi müqavilədən söhbət gedir? Həmin müqavilə haqqında
danışın və fikir mübadiləsi yürüdün.
4.  B.Vahabzadə Şəhriyarın şeirindən nümunə gətirməklə nəyə işarə edir?
5.  Şeir üçün hansı sözlər açar söz ola bilər?
6.  Müqavilə, saziş, nota, bəyanat, ultimatum sözlərinin məna fərqlərini izah edin.
Fikirlərinizi nümunələr gətirməklə ümumiləşdirin.
7.  Sövdalaşdılar, köks, imza sözlərini hansı sözlərlə əvəz etmək olar?
8.  Düz sözünün omonim və çoxmənalı olduğunu əsaslandırın.
9.  Məcazi mənalı sözləri müəyyənləşdirin.
10.  Şeirdə hansı sözlər tələffüz formasında verilmişdir?
11.  Birinci bənddə necə? sualına cavab verən sözləri seçin və əlaqəyə girdiyi sözlə
birgə yazın. Həmin sözləri bir-birinə bağlayan qrammatik şəkilçi varmı? Həmin
sözlərdən biri digərindən asılıdırmı?
12.  Şeirdə necə?, nə vaxt?, nə qədər? suallarına cavab verən sözləri seçib
əlaqələndiyi sözlə birlikdə yazın.
Asılı sözün qrammatik şəkilçi qəbul etmədən əsas sözə bağlanmasına
yanaşma əlaqəsi deyilir. 
Yanaşma əlaqəsi, adətən, I növ təyini söz birləşməsinin tərəfləri arasında
olur. Məsələn:
Yanaşma əlaqəsində həmişə I tərəf asılı (tabe), II tərəf əsas (tabe edən) tərəf
olur. Məsələn:
Yanaşma əlaqəsi təyinlə təyinolunan üzvlər arasında olur.

---

13.  Şeirin sonuncu bəndində son iki misrada verilmiş sözlər arasında sintaktik
əlaqələri müəyyən edin.
14.  Cümlələrin ardıcıllığını müəyyən edib kiçik mətn düzəldin və yanaşma
əlaqəsində olan sözləri seçib yazın. Fikirlərinizi əsaslandırın.
(1) 1813-cü il Gülüstan müqaviləsi Gülüstan kəndində imzalanıb. (6) Tarixi
Gülüstan müqaviləsi 1813-cü ilin oktyabrında bu qalada imzalanmışdır. (4) Lakin
1992-ci ilin iyun ayında hücuma keçən Azərbaycan ordusu kəndi erməni
işğalından azad edib.
(5) Gülüstan kəndi hal-hazırda Goranboy ərazisində yerləşir.
(3) Kəndin ərazisində 12-ci əsrdə tikilmiş Gülüstan qalası yerləşir. (2) Qala tam
şəkildə dövrümüzə çatmasa da, müəyyən bürcləri qorunmuşdur. (7) Qarabağ
müharibəsinin başlanğıcında erməni quldur dəstələri havadarlarının köməyi ilə
kəndə nəzarəti ələ keçiriblər.
✔
 Mətndə fərqləndirilmiş sözlərin leksik mənalarını izah edin.
✔
 Hansı cümləni çıxarsaq, mətnin məzmununa xələl gəlməz?
✔
 Bölmənin əvvəlində N.Hikmətin “Bu xalqın nəyə qadir olduğunu bilmək üçün
baş sındırmayın, təkcə memarlıq abidələrinə baxsanız, bəs edər” ifadəsi ilə
yuxarıdakı mətnin məzmununu müqayisə edərək mühakimə yürüdün:
abidələrimiz həmyaşadır, həm də bədnam hadisələrin şahidi olur”.
15.  Qarabağda məhv edilmiş abidələr haqqında məlumat toplayıb təqdimat
hazırlayın. 
Təqdimat hazırlamaq üçün aşağıdakı plandan və məlumat xarakterli
mətnlərdən istifadə edə bilərsiniz:
Plan
1.  Qarabağda məhv edilmiş memarlıq abidələrinin və tikililərinin siyahısını
toplayın və haqqında qısa məlumat verin.
2.  Onların məhvedilmə səbəbini öyrənin.
3.  Hadisəyə öz münasibətinizi bildirin.
4.  Hadisəyə digərlərinin münasibətini öyrənib öz fikirlərinizlə tutuşdurun.
5.  Nəticə.

---

ZİVƏR BƏY ƏHMƏDBƏYOV
Bakının qədim memarlıq abidələri dünyanın çox şəhərlərinin abidələri ilə bəhsə girə
bilər. Böyük bir tarixi dövrü yaşadan bu sənət nümunələri əsas etibarilə ecazkar
şərq elementləri əsasında, dünyanın ən qabaqcıl məktəblərinin təcrübəsindən
yararlanaraq meydana gəlib. Belə gözəl əsərlərdən bir neçəsinin müəllifi dövrünün
görkəmli ziyalılarından sayılan Zivər bəy Əhmədbəyov olub. Onun yaratdığı
bənzərsiz memarlıq abidələri mədəni irsimizə əvəzsiz töhfələr bəxş edib. Zivər bəy
peşəkar Avropa təhsili almış və 1918-1925-ci illərdə Bakı şəhərinin memarı olmuş ilk
azərbaycanlıdır.
Zivər bəy Gəray bəy oğlu Əhmədbəyov Bakıda gimnaziya təhsilini başa vurduqdan
sonra 1893-cü ildə əlaçı tələbə kimi Sankt-Peterburq Mülki Mühəndislər İnstitutuna
göndəriş almışdır.
Zivər bəy burada da fəal, bacarıqlı tələbə kimi ad çıxarır və SanktPeterburqda
fəaliyyət göstərən Rusiya Memarlıq və Zərif Sənətlər İttifaqına üzv seçilir. Hələ
tələbə ikən o, Sankt-Peterburqda Həsən bəy Zərdabi və İsmayıl bəy Qaspıralı ilə
görüşür. Bu görüş onun həyatında dərin iz buraxır. Həsən bəy onun dərin zəkalı,
açıq fikirli bir gənc olduğunu vurğulayır, işinə böyük dəyər verir, fəaliyyətini Bakıda
davam etdirməyi məsləhət görür. Bu barədə Zivər bəy Əhmədbəyovun Həsən bəyə
yazdığı bir məktubda oxuyuruq: “Sizinlə olan görüşüm hələ də xatirimdədir. Mənə
vermiş olduğunuz töhfəni əsla unutmayacağam. İnanıram ki, ən qısa zamanda
görüşəcəyik”.
Zivər bəy ali təhsilini başa vurduqdan sonra təyinatla Bakıya gəlir, az vaxt ərzində
Bakı qubernatorunun və elitar təbəqənin şəxsi malikanələrinin memarı kimi tanınır.
Nabat Aşurbəyova Bakı şəhərində tikdirdiyi (1905-1914-cü illər) Təzə Pir məscidinin
inşasında ilk diplomlu azərbaycanlı memar kimi Z.Əhmədbəyovun xidmətlərindən
istifadə etmişdir. Nabat xanım Zivər bəyə xeyli vəsait verərək onu məşhur
məscidlərin memarlığını öyrənmək üçün Şərq ölkələrinə ezam etmişdir. Səyahətdən
Həsən bəy Zərdabi niyə
Zivər bəy
Əhmədbəyova
fəaliyyətini Bakıda
davam etdirməyi
məsləhət görür?
Zivər bəy Əhmədbəyov,
sizcə, hansı töhfəni
nəzərdə tuturdu?

---