Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ

Sisianovla İbrahim Xəlil xanın 1805-ci ilin mayında Gəncə yaxınlığındakı 
məşhur görüşü başlandı. 
İbrahim Xəlil xanın Rusiya təbəəliyinə keçməsi haqqındakı traktat 1805-ci 
il may ayının 14-də, Səlim xanın isə Rusiya ilə bağladığı traktat həmin il may 
ayının 21-də imzalanmışdır
1
. 
Mirzə Camal traktatın bağlanması  şəraitini belə  qələmə alır: "Kürəkçayın 
qırağında bir neçə gün bayram, şənlik və qonaqlıq oldu. Sonra traktat və 
əhdnamə yazıldı.  İbrahim xan və  Şəki hakimi Səlim xan ona möhür basdılar, 
böyük sərdar isə ona qol çəkdi. Bir-birinə böyük hörmət ve ehtiram 
göstərdikdən sonra geri qayıtdılar.  Şərtə görə, Məhəmmədhəsən ağanın ikinci 
oğlu Tiflisdə girov qalmalı idi. Mərhum İbrahim xanın xahişinə görə bir dəstə 
rus qoşunu topxana ilə həmişə Şuşa qalasında xanın yanında qalmalı idi. Həmin 
yığıncaqda  İbrahim xana və  Səlim xana general-leytenanthq, mərhum 
Məhəmmədhəsən ağaya və Mehdiqulu xana general-mayorluq, mərhum Xanlar 
ağaya isə polkovniklik rütbəsi verilməsi haqqında sərdarın vasitəçiliyi ilə 
padşaha ərizə yazıldı. Dörd aydan sonra bu iltifat və daimiməvacibli dərəcələrin 
verilməsi haqqında fərman gəlib çatdı"
2
. 
Kürəkçay müqaviləsi (may 1805) İran şahlığının qəzəbinə səbəb oldu. Fətəli 
şah bu müqaviləni pozmaq və böyük strateji əhəmiyyəti olan Şuşa qalasını, 
Əsgəran və  Şahbulaq qalalarını almaq məqsədilə son dərəcə ciddi hazırlığa 
başladı. Kürəkçaydan qayıdarkən  İbrahimxəlil xanla Lisaneviçin hərbi dəstəsi 
də  gəlmişdi. Lisaneviçin hərbi bölməsi və topxanası  hələlik  Şuşanın 10 
kilometrliyində olan Xan bağında yerləşdirilmişdi. Bu zaman İran hərbi 
qüvvələrinin Araz sahillərinə yaxınlaşdığı  xəbəri gəldi.  İranlılarla müharibə 
aparmaq üçün Məhəmməd Həsən ağanın rəhbərlik etdiyi Qarabağ süvariləri 
göndərildi. Mayor Lisaneviçin hərbi hissələri də  Məhəmmədhəsən ağaya 
kömək edirdilər.  İran qoşunu ilə Qarabağ döyüşçüləri arasında müharibə 
Cəbrayıl qəsəbəsi yanında baş verdi. Məhəmmədhəsən ağa  İran qüvvələrinin 
güclü olduğunu nəzərə alaraq Şuşanın müdafiəsi məqsədilə qalaya qayıtdı. 
Qızılbaş qoşunu Şuşanın dörd ağaclığında olan Ağoğlana girdi. Beş minə yaxm 
İran qoşunu Əsgəran qalasını almaq üçün onu mühasirə etdi. Mayor Lisaneviç 
vəziyyət barədə Sisianova təcili çaparlar vasitəsilə xəbər verib kömək istəmişdi. 
Bu zaman İran vəliəhdi naibüssəltənə Abbas Mirzə yeni qüvvələrlə Çanaxçı 
kəndinə yaxınlaşıb hərbi düşərgə qurdu... 
"...Şah özü Qarabağın Təxti-tavus adlı yerinə və naibüssəltənə də Ağoğlan 
və Çanaxçı yolundan Əsgəranın aşağısına gəldi. Naibüssəltənə  Gəncədən bir 
dəstə soldatla Şuşaya gedən polkovnik Karyagin ilə döyüşə başladı. Polkovnik 
qayıdıb Şahbulaq yanında olan Tərnəküt qalasına gəldi..."
3
. 
                                                           
1 AKAK, II cild, sənəd 1436, 1437, səh.700. 
2 Bax: "Qarabağnamələr", bu nəşrin I kitabı, səh.152. 
3 A.Bakıxanov. "Gülüstani-İrəm", Bakı, 1951, səh.195. 
 
 
237

---

 Göründüyü kimi, 1805-ci ildə naibüssəltənə Abbas Mirzənin və sonra ona 
köməyə  gələn Fətəli  şahın müharibə yolu ilə Kürəkçay  əhdnaməsini pozmaq 
səyləri boşa çıxdı. 
Sisianov tərəfindən göndərilən rus hərbi qüvvələri polkovnik Karyagin və 
polkovnik Kotlyarevskinin komandası altında Qarabağ xanlığının köməyinə 
gəldi. Həmin döyüşün təfsilatını Mirzə Camal belə təsvir edir: 
"Polkovnik Karyagin və podpolkovnik Kotlyarevski böyük sərdarın əmrinə 
görə qoşun və topxana ilə  Şahbulaq qalasının yaxınlığına çatdılar. 
Naibüssəltənə Çanaxçıdan köçüb, polkovnik Karyaginin üstünə getdi. Bunlar 
vuruşa-vuruşa Əsgəranın yaxınlığına çatdılaf. Qızılbaş qoşunu hər yeri, bütün 
yolları və Əsgəran qalasını tutub möhkəmləndirdiyinə görə qoşunun və topların 
hərəkəti çətinliyə düşdü. Buna görə bir dəstə rus qoşunu orada səngərə girib, on 
bir gün ərzində, gecə-gündüz bütün Qızılbaş qoşunu ilə vuruşdu. Bundan başqa 
rus qoşununun səngəri sudan da uzaq idi. On bir gündən sonra polkovnikin 
(Karyaginin və Kotlyarevskinin) yaralandığına və rus qoşununun yarısının 
davada tələf olduğuna və yaralandığına baxmayaraq, üç yüzə yaxın soldat 
bütün topları götürüb, Vanya yüzbaşının bələdçiliyi ilə  Şahbulağa 
qayıtdılar..."
1
. 
1805-ci ilin sonu 1806-cı ilin əvvəllərində Rusiya - İran müharibəsi daha 
geniş miqyas aldı.  Əvvəlcə bu müharibə Qarabağı Rusiya himayəsindən 
çıxarmaq məqsədi daşıyırdı. Bu səbəbdən  İran hərbi qüvvələri Qarabağ 
ərazisində cəmləşdirilmişdi. 
Mirzə Camal Qarabağ  uğrunda Rusiya - İran müharibəsindən sonra 
Sisianovun həyata keçirdiyi başqa tədbirlərdən söz açaraq yazır: "Həmin ilin 
(1805-ci il - N.A.) qış  fəslində (knyaz) böyük Rusiya dövlətinin qoşunu ilə 
Kürdən keçib, Şirvan, Bakı, Quba və  Dərbəndi tutmaq üçün Şəkiyə  tərəf 
hərəkət etdi. Böyük Rusiya dövlətinə  səmimiyyət bəsləyən  İbrahim xan öz 
istəkli oğlu Mehdiqulu ağanı Qarabağ qoşunu və bir neçə bəyzadə ilə birlikdə 
padşah  əsgərləri sırasına, tapşırılan vəzifələri yerinə yetirmək üçün sərdarın 
hüzuruna göndərdi. Böyük (Rusiya) dövləti itaəti altında olan Şəki hakimi 
Səlim xan sərdarı lazım olan tədarükat və layiqli peşkəşlərlə  Şəki vilayəti 
sərhədindən götürüb Şirvan vilayəti sərhədinə çatdırdı. 
Öz dövlətinə, gücünə və ölkənin çətin yollarına qürrələnən Mustafa xan bir 
neçə gün sərdara qürurla cavablar yazaraq itaətdən boyun qaçırtdı. Lakin 
qüdrətli rus əsgərləri, Qarabağ  və  Şəki qoşunu qarşısında müqavimət göstərə 
bilməyəcəyini və Qarabağ qoşununun fürsət tapıb  Şirvan kəndlərinə  əl 
uzatdığını gördükdə o, Mehdiqulu xanla Səlim xanın göstərişi ilə itaət 
edəcəyinə yalandan söz verdi. İbrahim xan və  Səlim xan kimi müqavilə  və 
əhdnamə yazıb, üzdə Rusiya dövlətinin itaəti altına girdi"
2
. 
                                                           
1 B ax: "Qarabağnamələr", bu nəşrin I kitabı, səh. 153. 
2 Yenə orada, səh.155. 
 
238

---