Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az
29 mallar daşıyan gəmilərin və digər nəqliyyat vasitələrinin ildən-ilə artması gəmi təmiri istehsalının sənaye həyatında mühü m yer tutması ilə nəticələndi. Bakıda gəmi təmiri ilə xüsusi tərsanələr və mexaniki emalatxanalar məşğul olurdu. XX əsrdə biri "Qafqaz və Merkuri" gəmiçilik cəmiyyətinə, o biri "Nobel qardaşları" şirkətinə məxsus iki ellinq fəaliyyət göstərirdi. Hər ikisi ən iri müəssisə idi və "Nobel qardaşları"-nın ellinqində fəhlələrin sayı 1913-cü ildə 775-ə, 1915-ci ildə isə 995-ə çatır, illik istehsal məbləği isə bəzi illərdə 2 milyon manata qalxırdı. "Qafqaz və Merkuri"nin ellinqində fəhlələrin sayı 250-350 nəfər idi. Ellinqlərlə yanaşı, doklar da gəmi təmir edirdi. XX əsrin əvvəllərində Bakıda "Bakinskiy dok" şirkətinə və A.Dadaşova məxsus olan iki tərsanə var idi 68 . 1903-cü ildə onların sayı üç oldu 69 . Sonuncusu H.Z.Tağıyev, Dadaşov, Pitoyev və başqalarına məxsus "Bakinskiy dok"un mülkiyyətində idi. Hər üç tərsanə iri kapitalist müəssisələri idi. "Bakinskiy dok" şirkətinə məxsus olan iki tərsanədə 100-dən 250-yə qədər fəhlə işləyird i. Ellinq və doklardan başqa, Bakıda gəmi təmiri ilə məşğul olan 10-a qədər iri və kiçik emalatxana var idi. Bütün gəmi təmiri müəssisələrində orta hesabla 1750-2185 fəhlə çalışır və onların illik istehsal məbləği 1500-2800 min rubla bərabər idi. Bakıda buxar qazanları istehsal edən, "Kaspi-Qara dəniz cəmiyyəti"nə və "Neft sənayesi və ticarət cəmiyyəti"nə məxsus olan iki iri müəssisədə XX yüzilliyin ikinci onilliyində 200-dən çox fəhlə çalışırdı. "Nobel qardaşları" şirkətinə məxsus olan digər iki iri müəssisədə həm buxar qazanları, həm çənlər, neft sənayesi üçün zəruri olan alətlər istehsal olunur, həm də təmir işləri aparılırdı. Ümu miyyətlə, buxar qazanları istehsal edən, 2371 nəfər fəhləsi olan 14 müəssisənin çoxu, 16 fəhlə işlətməsinə baxmayaraq, inkişaf mərhələsində olan kiçik ema lat xana idi. Neft sənayesi, xüsusən buruqqazma işlərinə, bəzi başqa sənaye sahələrinə də kanat tələb olunduğu üçün Bakıda onun istehsal sahəsi yaranmış və XX əsrin əvvəllərində 3-4 müəssisə fəaliyyət göstərmişdi. Onların M. Q. Əlibəyova məxsus olanı iri müəssisə idi 70 və 1913-cü ildə daha da genişləndirilərək, eyni za manda dinamit də istehsal etməyə başlayaraq "Neft buruq quyularında dinamit partlayışları həyata keçirən şirkət"ə çevrildi 71 . Onun sahibkarı bir ildən sonra özünün bütün müəssisələrini birləşdirib "MQ.Əlibəyovun məftil-kanat və başqa mexaniki istehsal səhmdar cəmiyyəti"ni təşkil etdi 72 .
onlarca iri və kiçik zavod, həmçinin emalatxana var idi. Yalnız bir hissəsi neft sənayeçilərinin mülkiyyəti olan bu müəssisələrin digər hissəsi isə əsasən kiçik müəssisələr id i və onların sahibləri neft sənayesi ilə əlaqədar deyildi. Onlar neft sənayeçilərinin sifarişi ilə mədən avadanlıqlarını təmir edirdi. Sürətlə böyüyən Bakının durmadan artan əhalisini lazımi ərzaqla təmin etmək üçün burada yeyinti sənayesi sahələri genişlənməyə başladı. Bu zaman birinci yeri unüyütmə və çəltiktəmizləmə sahələri tuturdu.
downloaded from KitabYurdu.az
30 1913-cü ildə Bakıda 9 dənüyüdən və çəltiktəmizləyən dəyirman fəaliyyət göstərir, ildə 12 mln rubulluq məhsul hazırlayırdı. A.Quliyevin dəyirmanları iri kapitalist müəssisələri idi 73 . Sonralar o, "Ağabala Quliyevin dənüyüdən və çəltiktəmizləyən dəyirmanlarının Qafqaz səhmdar cəmiyyəti"ni yaratdı 74 . H.Z.Tağıyevin və "T.Qlaz qardaşları və Ş.Kretinqenin cəmiyyəti"nin mülkiyyətində olan un dəyirmanları da, çəltiktəmizləyən 5 dəyirmandan bəziləri də iri müəssisələr idi. Sonuncuların 1906-cı ildə istehsal məbləği 6 mln rubl olmuşdu. Bakı sənayesində tütün məmulatı istehsalı da mühüm yer tuturdu. Ən iri tütün fabriki Mirzəbekyan qardaşlarına məxsus idi 75 . Əzizbəyovun 1905-ci ildə fəaliyyətə başlayan iri tütün fabriki 76 həm fəhlələrin sayına, həm də istehsal məbləğinə görə Mirzəbekyan qardaşlarının fabrikindən böyük idi və buxar mühərriki ilə təmin olunmuşdu 77 .
78 , 1903-1913-cü illərdə "İstoçnik" şirkətinə məxsus olan araq-likyör zavodu fəaliyyət göstərirdi 79 . Araq zavodları içərisində 100-dən artıq fəhləsi olan iri müəssisələr var idi. Əsrin əvvəllərində Azərbaycandan kənarda "Fon-Binako və K° jiquli pivə zavodu şirkəti" yaradıldı 80 . Həmin şirkət 1908-ci ildə Zığda bütün Cənubi Qafqazda ən iri kapitalist pivə istehsalı müəssisəsi olan "Vakana" pivə zavodunun əsasını qoydu 81 . Burada 1909-cu ildə 161, 1913-cü ildə 199 fəhlə çalışırdı. Onlardan 50 nəfəri qadın idi. 1912-ci ildə Bakı şəhərinin özündə Beynerovskilər şirkətinə məxsus olan pivə zavodunun əsası qoyuldu. Bakıda 10 müəssisə mineral sular, limonad, kvas və başqa spirtsiz içkilər buraxır, 20-dən çox müəssisə şirniyyat, 11 fabrik kolbasa məmu latı istehsal edirdi 82 .
içməli su ilə təchizatı ən vacib problem idi. Ona görə Bakıda "Arrur Koppel" səhmdar cəmiyyətinə məxsus böyük içməli su qurğusu işləyirdi. Buradakı 12 buxar qazanı onun çox nəhəng qurğu olmasına dəlalət edirdi 83 . 1907-1908-ci illərdə Bakıda "Suraxanı-Kür" səhmdar cəmiyyətinin mülkiyyəti olan sutəmizləyən stansiya da fəaliyyət göstərirdi. Bakıda 1904-ci ildən yağ zavodu 84 , XX əsrin ikinci onilliyində konserv zavodu var idi 85 . Zığ, Masazır, Ceyranbatan və b. şorsulu göllərdən hər il 400 min puda qədər duz yığılırdı 86 , duz dəyirmanı 1909-cu ildə işə düşmüşdü 87 . Bakıda H.Z.Tağıyevin "Lifli şeylər hazırlayan Qafqaz səhmdar cəmiyyəti"nin bütün Rusiya imperiyasında ən iri fabriklərdən biri olan müəssisəsi fəaliyyət göstərirdi. Onun yaxınlığında 2500 fəhlə və qulluqçu üçün qəsəbə, məktəb, sutəmizləyici qurğu, elektrik stansiyası, fabrikin məhsullarını ağartmaq və boyamaq üçün xüsusi binadan ibarət kompleks salınmışdı. Tağıyevin bu səhmdar cəmiyyətinin əsas kapitalı 4 mln rubul idi 88 .
əməyindən istifadə olunurdu. Belə ki, 1913-cü ildə fabrikdə 152 qadın çalışırdı. XX əsrin əvvəllərində Ba kı şəhərində çap işi sürətlə inkişaf edird i. Şəhərdə 20-dən artıq mətbəə var id i. Bakıda yüngül sənaye sahələrindən biri də sabunbişirmə sənayesi idi. Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|