Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 3. BAŞQA SƏNAYE SAHƏLƏRİ
downloaded from KitabYurdu.az
27 təsir göstərdi. Ticarət və sənaye naziri etirazını bildirmək məcburiyyətində qalarkən qeyd etmişdi ki, yanacaq qıtlığı və bahalığı dövlətin iqtisadi inkişafında çox böyük dəyişikliklərə səbəb oldu 57 .
sistemini daş kömür yanacağına keçməyə vadar etdi. Başqa istehlakçılardan fərqli olaraq, özünün neft mədənləri olan Vladiqafqaz dəmir yolunun da neft yanacağından imtina edib, daş kömürə keçməsin i xüsusi qeyd etmək lazımd ır 58 . Volqaboyu ərazilərin iqtisadiyyatında neft çatışmazlığı özünü daha çox göstərirdi. Çünki o, regiondakı sənaye və nəqliyyat müəssisələri üçün həm yanacaq, həm də yük kimi xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Volqaboyu rayonlardakı sənaye müəssisələrinin təkcə neft tələbatı Rusiyanın Avropa yanacaq balansının 56,6 faizini, kömürlə odun isə, müvafiq olaraq, 10 və 26 faizini təşkil edirdi 59 . Burada istehlakçıların vəziyyəti bir də ona görə mürəkkəbləşdi ki, onların təsərrüfatlarında yalnız neft qalıqları ilə işləyən mühərrik və buxar gəmiləri geniş yayılmışdı. Maraqlıdır ki, qiymətlərin xeyli qalxması ilə bağlı olaraq maye yanacaqdan istifadənin ixtisara düşməsi xeyli ehtiyat yığılması ilə nəticələnmişdi. 1913-cü il aprelin 1-nə olan məlumata görə, daxili bazarlarda satılmayan 57 mln pud neft məhsulları qalmışdı 60 . Halbuki 1914-cü ilin başlanğıcına yaxın neft çatışmazlığı üzündən 49 min fəhləsi olan 108 fabrikin istehsalı ixtisara düşmüş, üç min fəhləsi olan fabrik isə öz işini tamamilə dayandırmışdı 61 .
yanacağı istehlakçılarından külli miqdarda ərizə və teleqram daxil oldu. Onlarda neftin çox bahalaşması sindikat və trestlərin əməlinin nəticəsi kimi göstərilir və tədbir görülməsi təkid edilirdi. Ona görə də hökumət bu məsələni 1913-cü il fevralın 13-də Dövlət Dumasının müzakirəsinə vermək məcburiyyətində qaldı. Müzakirə mülkədar və burjuaziya nümayəndələrinin bir hissəsi ilə inhisar tərəfdarları arasında ciddi toqquşmaya səbəb oldu. Dumada baş verən mübahisə Rusiyanın iki əsas hakim qüvvə -mülkədarlar və sənaye-maliyyə maqnatları tərəfindən idarə olunduğunu üzə çıxa rtdı Təbii ki, neft firmaları ilə sıx bağlı olan çar hökuməti onların fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq üçün heç bir əməli tədbir görmədi. Ticarət və sənaye naziri öz hesabatında neft sənayeçilərinin neft istehsalının aşağı düşməsi və qiymətlərin artması barədə irəli sürdükləri iddiaları (istismar sahələrində neftin azalması, məhsuldarlığın aşağı düşməməsi, tələbatın artması və s.) müdafiə etdi 62 . Əlbəttə, bu iddialarda müəyyən həqiqət var idi, lakin ü mumiyyətlə neft firmalarının "yanacağı"n kəskinləşməsində neqativ rolu danılmaz idi. Beləliklə, böhran illərindən Birinci dünya müharibəsinədək keçən 10 il müddətində Azərbaycan neft sənayesi onun iqtisadiyyatında həlledici rol oynamış, dövrün iqtisadi həyatında baş vermiş bütün çətinliklərlə üzləşsə də, dünyada ən mühüm sənaye sahəsi olaraq qalmış və in kişaf etmişdi.
downloaded from KitabYurdu.az
28 § 3. BAŞQA SƏNAYE SAHƏLƏRİ
1903-cü ilin ikinci yarısında, böhranın sona yetməsi ərəfəsində Azərbaycan sənayesində müəyyən canlanma başlandı. Bakının sənaye həyatında mühü m yer tutan me xaniki istehsalat sahələri arasında maşınqayırma sənayesi daha üstün rol oynayırdı. Şəhərin sənaye rayonunda fəaliyyət göstərən, fəhlələrinin sayı 400-600 nəfərə çatan müəs sisələrindən ən irilə ri "Ba kı maşın istehsalı, ne ft sənayesi və ticarət" cəmiyyətinə məxsus Kaspi maşınqayırma və qazma zavodları idi. Onlar ağ neft və sürtkü yağı zavodları üçün lazım o lan materiallar, neft çənləri, buruq dəzgah və alətləri, bu xar qazanları istehsal edir, çuqundan və misdən tökmə işləri görür, buruqla neft quyusu qazma ilə məşğul olurdular 63 .
zirvəsinə qalxma dövrü id i. Məh z bu zaman onlarda fəhlələrin sayı 1000 nəfərə çatmış və 1,6 mln manatlıqdan artıq məmulat is tehsal edilmişdi. Bu iki iri maşmqayırma zavodu ilə yanaşı, Bakıda fəhlələrinin sayı 200- dən çox olan d igərləri də fəaliyyət göstərirdilər. Onlar "Benkendorf və K°" ticarət evinə, "Kaspi-Qara dəniz cəmiyyəti"nə və Y.S.Maln ikova məxsus zavodlar idi. Ümu miyyətlə, XX yüzilliyin əvvəllərində Bakıda 1400-1850 fəhləsi o lan maşınqayırma zavodlarının sayı 13 id i. Onlardan 1907-1910-cu illərdə 3-5-nin və 1911-1915-c i illə rdə isə 7-sinin xüsusi çəkisi istehsal həcmi və fəhlə lərin sayına görə əhəmiyyətli yer tut murdu. Maşınqayırma zavodlarında çalışan fəhlələrin 75- 85 faizi, illik istehsal həcmin in isə 80-90 faizi iri maşınqayırma zavodlarının payı- na düşdüyü üçün onlan iri maşınqayırma sənayesi kateqoriyasına aid etmək olar. Bakıda podrat üsulu ilə buruqqazma neft sənayesinin ayrılmaz hissəsini təşkil edən ən iri sahələrdən biri id i. Bu radakı müəssisələrin hər birində çalışan fəhlələrin sayı 100-dən az olmurdu. Bəzi müəssisələrdə müəyyən illərdə 500, azərbaycanlı sahibkar M.Mu xtarov ve "Molot" şirkətinə məxsus olan zavodlarda isə 1000 nəfərdən ço x fəhlə işləyirdi. Mu xtarovun sərəncamında bürünc işi ilə məşğul olan, əsası 1891-ci ildə qoyulmuş iki mexan iki zavod var idi. Biri Sabun - çuda, digəri isə Bibiheybətdə yerləşən bu zavodlarda 1907-ci ildə 1950 nəfər fəhlə çalışırdı 64 . 1913-cü ildə Muxtarovun müəssisələri daha da genişləndi, onun üçüncü zavodu Suraxanıda fəaliyyətə başladı 65 . "Molot" şirkətinə məxsus digər iki zavoddan birinin əsası 1903-cü ildə qoyulmuşdu 66 . Onlardan biri Balaxanıda, digəri isə Bibiheybətdə yerləşirdi. "Molot" şirkətinin üçüncü zavodu 1914-cü ildə Suraxanıda işə düşdü. Bütün zavodların illik istehsal məbləği 6 milyon rubuldan çox id i. 100-dən 500-ə qədər fəhləsi olan digər iri müəssisələr Qalperinə, "Votan" şirkətinə və başqalarına məxsus idi. Bakıda 50-dən çox-100-dən az fəhləsi olan başqa zavodlar da var idi. 1913-cü ildə Bakıda buruq işi ilə məşğul olan 55 mexaniki zavod fəaliyyət göstərirdi 67 .
Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|