Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
22 birgə hücumu haqqında saziş imzalandı. Xəlifə öz qoşununu da onlarla yola saldı. Məsud tezliklə Azərbaycana yiyələndi, onun şəhərlərindən II Toğrulun alay la rını qovdu. Bundan sonra, Məsud hicri 527-ci ilin şabanında (iyun, 1133) öz qoşununu Həmədan üzərinə göndərdi. II Toğrul məğlubiyyətə uğradı və Reyə qaçdı. Məsud Toğrulu izləyə-izləyə İsfahan, Rey və bütün Farsı ələ keçirtdi. Toğru lun əmirləri bundan sonra Məsudun tərəfinə keçdilər 1 . Buna baxmayaraq, Məsud Toğrulun üzərində çald ığı qələbədən sonra, təcili Azərbaycana qayıtmalı o ldu. Orada, Ruin -Dej qalasına sığınan şahzadə Davud ona qarşı qiyam qald ırmışdı. Bundan istifadə edən II Toğrul Həmədanı və başqa şəhərləri yenidən geri ala bildi. Toğrul Qəzv inə çatanda, Məsud ona qarşı hücuma keçdi. Ramazan ayında (iyul, 1133) Qəzvin yanındakı döyüşdə Məsud məğlub oldu və Bağdada qaçdı. Xəlifə əl-Müstərşid yenidən ona sığınacaq verdi 2 . Xəlifə Toğrula qarşı mübarizə üçün Məsudu yeni ordu ilə təchiz edərkən, Bağdada xəbər gəldi ki, hicri 528-ci ilin məhərrəm ayında (noyabr, 1133) Toğrul Həmədanda öldü 3 . Məsud həmin an Bağdada yollandı, orada ordu ona and içdi. O, sultan elan edild i, traqın və Qərbi İran ın yeganə hakimi o ldu. Xəlifə əl-Müstərşid üçün çətin günlər başlandı. Səlcuq şahzadələri başçılar başçısı olmaq uğrunda öz aralarında mübarizə apardığ ı zaman, xəlifə əl -Müstərşid onların şöhrətpərəstliyin i qızışdırıb taxt -tacın bir iddiaçısını başqa birisinin üzərinə qaldırırdı. Xəlifənin yeganə məqsədi bu idi ki, Səlcuqilər bir-b irilə mübarizədə zəifləsinlər, o isə yenidən müsəlman dünyasının yalnız din i başçısı deyil, həm də dünyəvi başçısı mövqeyini tutsun! Xəlifəyə şöhrətpərəstlik fikrin i həyata keçirmək nəsib olmad ı. Əgər II Toğrulun ölümünədək Xəlifə ilə Məsud bir-birinə qarşı gizli mübarizə aparırdılarsa, Məsud sultan olan kimi, onlann arasındakı gizli mübarizə böyüyüb, açıq silahlı toqquşmaya çevrildi. Xəlifə əl-Müstərşid hələ Məsud hakimiyyətə gəlməmişdən qabaq, bir sıra türk qoşun başçılarını ö z tərəfinə çəkməyə səy göstərmişdi. Yürün Quş əl-Bazdar, Qızıl, Əbdürrəh man Toğan Yürək, Həmədan valisi Xu mar-Təkin və başqaları onun tərəfinə keçmişdilər. Xəlifə onların hamısına öz yanında xid mət vermiş, fəxri geyimlərlə q iy mətləndirmişdi. Məsud da Xəlifənin tərəfınə keçmiş əmirlərə yeni iqta mülklə ri vəd edərək, onla rın başına ağıl qoymağa ça lış mış, ancaq bundan bir şey hasil olmamışdı. Xəlifən in xid mətçiləri Məsudun əmirlərə məktubunu ələ 1 İbn əl-Əsir, VIII, səh.339-340; əl-Bundari, səh.164-165, 168-171; İbn əl Cövzi, X, səh.29; İbn əl- Kalanisi, səh.238; Sibn ibn əl-Cövzi, XII, səh.172. 2 İbn əl-Əsir, VIII, səh.342-343; İbn əl-Cövzi, X, səh.35-36. 3 Ravəndi, səh.217; əl-Bundari, səh.172; əl-Hüseyni, vər.59a; əl-Marizi, əs-Suluk, 1/1, səh.36; İbn Xaldun, V, səh.127. 23 keçirtdilər. Məsudun niyyətini bilən Xəlifə onun adının xütbədə çəkilməsini qadağan etdi 1 . Hic ri 529-cu il şaban ayının 8-də (24.05.1135) xə lifə əl-Müstərşid adları çəkilən əmirlərlə b irlikdə Sultan Məsuda qarşı müharibəyə başladı 2 . Xəlifə ilə tərəfdarların ın 8000 atlısı, Məsudun isə cəmi 3000 atlısı olmasına baxmayaraq, sultanın üzərinə yenidən hücuma keçdi. Hicri 529-cu il ramazan ayının 10-da (24.06.1135) Bisitun dağları ətrafında xəlifən in qoşunları Məsud tərəfindən bir daha darmadağ m edildi. Xəlifənin adamları ona qaçıb qurtarmağ ı təklif edəndə, o dedi: "Mənim kimisi qaçmır! Kim mənim yerimdə olsa, qaçmaz!" O, əsir düşənədək müqavimət göstərdi 3 . Məsudun əlinə çoxlu qənimət: 400 min d inar yüklənmiş 70 qatır keçdi. Əsir düşmüş Xəlifəni Bağdada aparacağına söz verən Məsud qələbədən sonra Həmədana yola düşdü. Yol boyu Xəlifə Məsudla bir yerdə oldu, onun özünə xüsusi çadır aynlmış, gözətçilər təyin edilmişdi. Xəlifə ilə Sultan Məsud arasında Həmədanda aparılan danışıq lar nəticəsində belə qərara alındı ki, Xəlifə təzminat ödəyəcək, bundan sonra heç zaman ordu toplamayacaq və Bağdaddakı qəsrini tərk etməyəcəkdir. Beləliklə, xəlifə dünyəvi hakimin bütün səlahiyyətlərindən məhrum oldu və müsəlmanların yalnız dini baş çısı kimi qald ı. Bundan başqa, Sultan Məsud Bağdadda gözlənilə biləcək toqquşmanın qarşısını almağı qət edib, əmir Bəy-Apa Mahmudini şəhərin şihnəs i təyin etdi. O da Bağdada gələn kimi, Xəlifənin bütün əmlakını müsadirə etdi. Şəhərdə çaxnaşma başladı, ancaq Bəy-Apa həyəcanı tezliklə yatırtdı.Narazı olanlardan çoxunu qırdı və şəhər divarlarını uçurtdu. Bununla o, Bağdadın bundan sonra İraq sultanlığının adi bir şəhəri olduğunu nümayiş etdirirdi 4 . Hicri 529-cu ilin şəvvalində (15.07-12.08.1135) Sultan Məsud Xəlifə ilə birlikdə Marağaya yollandı 5 və ordan Böyük Sultan Səncərə xahişlə müraciət etdi ki, o, Xəlifənin gələcək taleyini həll etsin 6 . Səncər öz elç isini məktubla Məsudun yanına göndərdi. Məktubda deyilird i ki, verilən iztirablardan ötrü Əmir əl-mö mindən üzr istəməli, sonra ona ən böyük ehtiram göstərilib Bağdada qaytarılmalıdır 7 . Sultan Məsud xəlifə əl-Müstərşiddən üzr diləyib, onun Bağdada yollanması üçün hazırlıq görməyə başladı. Ancaq hicri 529-cu il zülqədə ayının 7-də (29.08.1135) Səncərin ikinci elçisi Əmir Qır Xan gizli tapşırıqla Məsudun yanına gəldi 8 . Məsud, özünün bütün qoşun başçıları və ordusu ilə Qır Xanı qarşılamağa çıxdılar. Düşərgədə yalnız Xəlifə və 1 İbn əl-Cövzi, X, səh.41-44; Sibt əl-Cövzi, XII, səh.77; əl-Bundari (səh.125-126) bu əmirlərdən başqa, Sunqur, Çavlı və İbn Şirgirin də adını çəkir. 2 İbn əl-Əsir, VIII, səh.347; yenə də onun: "Atabəylər", səh.49. 3 Ətraflı məlumat üçün bax: İbn əl-Əsir, VIII, səh.348; əl-Bundari, səh.177; İbn əl-Kalanisi, səh.250; İbn əl-Cövzi, X, səh.45; Ravəndi, səh.218; əs-Suyuti, səh.432. 4 İbn əl-Əsir, VIII, səh.348; İbn əl-Cövzi, X, səh.46. 5 İbn əl-Əsir, VIII, səh.348; İbn əl-Cövzi, X, səh.49. 6 İbn əl-Kalanisi, səh.249. 7 İbn əl-Cövzi, X, səh.47-48. 8 İbn əl-Əsir, VIII, səh.348; əl-Bundari, səh.177; əl-Hüseyni, vər.60a. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|