Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 Sadak və başqa yaxın adamların məsləhətilə müstəqillik göstərmək qərarına gəldi 1 . Sultan Mahmud xəlifənin bu sərbəstliyinə yubanmadan tədbir gördü. O, ordu ilə hücuma keçdi və xəlifənin müqavimətinə rast gəlmədən tezliklə Bağdada girdi. Sultan Mahmud Bağdadda olarkən Böyük Su ltan Səncərə qarşı xəlifə ilə ittifaq bağladı. Bundan xəbər tutan Səncər Mahmuda belə b ir məktub göndərdi: "Sən mən im sağ əlimsən, Xəlifəyə gəlincə, o mənə və sənə qarşı fıtnə düzəltməyi kəsdirmişdi. Əgər siz onunla birlikdə mənə qarşı çıxsanız, o, məndən qurtular və sonra isə sənə qarşı çıxar. Sən ona fıkir vermə! A xı, sən bilirsən ki, mən im vəliəhdim yo xdur. Sən mənimlə döyüşdün, mən sənə üstün gəlsəm də, sənə yamanlıq etmədim. Mən o adamları edam etdim ki, onlar bizim aramızda müharibə törətmişdilər. Mən səni yenidən sultanlıq taxtına qaytardım. Mən səni taxt-tacın vəliəhdi etdim, mənim qızım sənin birinci xatının A llah ın dərgahına qayıdandan sonra, mən o biri qızımı sənə ərə verd im. Mənim sənə münasibətdə niyyətim, atanın [oğula] [n iyyəti - red.] kimidir. Sən qoşun götürüb, Bağdada yola düşməli, xəlifən in vəziri İbn Sadakı tutmalı, orda olan bütün kürdləri qırmalı, bütün [yol] azuqələrini və hərəkət vasitələrini müsadirə etməli və xəlifəyə deməlisən: "Mən sənin qılıncın və xidmətçinəm! Sən, atalarımızın etdiyi kimi, öz evinə qayıt və mən səni sıxışdırmağa bir kimsəni qoymaram" 2 . Göründüyü kimi, bu məktubda bir növ qəti tələb vardır. Səncər tələb edir ki, Mahmud xəlifə əl-Müstərşidə münasibətində Səncərin özünə məxsus sərt siyasət yürütməlidir. Səncər Mahmudu xəlifə ilə yaxınlaşmaqdan saqındıraraq, ona verilmiş bütün nemət və xoşbəxtlikləri sadalayır və üstüörtülü də olsa, xatırladır ki, əgər Mahmud xəlifə ilə sazişə girərsə, bütün bunları həmin anda itirə bilər. Eyni zamanda Səncər Mahmuda anladır ki, İraq sultanlığının daxili işləri yalnız Mahmudun ixtiyarındadır. Sultan Səncərin sözünə görə, xəlifə hələ Böyük Səlcuq sultanı Toğrulun (1040-1063) dövründə statusları müəyyənləşdirilmiş öz sələflərinin siyasətini davam etdirməlidir. Mahmudun xəlifə ilə barışığından narazı qalan Səncər hicri 521-ci ilin zilhiccə ayında (dekabr, 1127) qoşunla Reyə gəldi və Mahmudu oraya çağırdı. O, Mahmuda xəlifə ilə özünü necə aparması haqqında göstəriş verib, əyalət canişinləri arasında yerdəyişmə aparılmasmı tələb etdi. Ancaq mənbələrin məlu matlarından görünür ki, Mahmud Səncərin göstərişlərini yerinə yetirməkdən boyun qaçırmışdı. Buna görə də Səncər İraq sultanlığının taxtı uğrunda Mahmuda qarşı qardaşlarının apardığı ara çəkişmələrinə mane olmaqdan əl çəkdi. Bundan xəbər tutan Mahmud Səncərin iradəsinin ziddinə olaraq, əmirlərin və yaxın adamlarının müdafiəsinə arxalanıb, oğlu Davudu vəliəhd elan etdi. O, xəlifədən tələb etdi ki, Davudun adı xütbələrdə 1 İbn əl-Əsir, VIII, səh.321; İbn əl-Cövzi, IX, səh.253-254; İbn Xaldun, V, səh.109. 2 Məktubun məzmunu İbn əl-Cövzinin əsərində (IX,səh.254-255) verilmişdir. Həmçinin bax: əl-Hüseyni, vər.55a. 19 çəkilsin, ancaq xəlifə bu tələbi yerinə yetirməkdən boyun qaçırtdı və bildirdi ki, belə əmrləri Səlcuqlar nəslinin böyüyü, həm də Böyük Sultan olduğu üçün yalnız və yalnız Səncər verə bilər 1 . Hicri 524-cü ilin zül-hiccə ayında (noyabr, 1130) Məsud qardaşı Mahmuda qarşı yenidən qiyam qaldırdı. Ancaq qardaşlar Kirmanşahda görüşüb, dinc barışıqla ayrıldılar. Məsud Gəncəni nahiyyələri ilə birlikdə iqta götürüb, 150 min dinarlıq hədiyyə aldı və qoşunları ilə Gəncəyə qayıtdı 2 . Hələ hicri 521-ci ildən Arranı öz idarəsi altına keçirən Qara Sunqur bu vaxt şahzadələrdən Məsudla Toğrulun atabəyi idi 3 . Məsud tərəfdən öz təhlükəsizliyini təmin edən Sultan Mahmud Sultan Səncərə qarşı münasibətində özünü daha müstəqil aparmağa başladı. O, Sultan Səncərin elçilərini Həmədanda düşməncəsinə qarşılayıb, onlara demişdi: "Mən sultanam, bəs Səncər kimdir?" Bundan sonra Mahmud vəziri Əbülqasım əl-Ənəsabadinin məsləhəti ilə bir sıra əmir və canişinləri işdən götürdüb edam etdirdi və oğlu Davudun adına Azərbaycanda və Cibəldə xütbə oxunması üçün əmr verdi 4 . Daha sonra Sultan Mahmud xəlifə əl-Müstərşidi hakimiyyətdən salmaq qərarına gəldi. Sultan Bağdada hücuma hazırlaşmaq haqqında əmr verdi, ancaq hicri 525-ci il şəvvəl ayının 11 -də (6 sentyabr 1131) o öldü 5 . Vəzir əl-Ənəsabadi və şahzadə Davudun atabəyi Marağa hakimi Ağ Sunqur əl-Əhmədili həmin an Davudu İraq sultanlığının taxtına çıxartdılar. Ancaq Mahmudun hər üç qardaşı - Məsud, Toğrul və Səlcuq şah bununla razılaşmadılar 6 . Sultanlıq taxtına birinci olaraq öz iddias ını Məsud irəli sürdü. Hicri 525-ci ilin zülqədə ayında (oktyabr, 1131) o, Gəncədən hücum edib, tezliklə Təbrizi tutdu. Davudun qoşunu şəhəri mühasirəyə aldı. Buna baxmayaraq, hicri 526-cı il məhərrəm ayının sonunda (22 dekabr 1131) Məsudla Davud arasında barışıq bağlandı. Bu barışığın şərtləri haqqında mənbələr heç bir məlumat vermir 7 . Bundan sonra Davud öz adının xütbələrdə oxunmasını xəlifədən tələb etdi, ancaq rədd cavabını alıb, taxt-tac uğrunda mübarizəni müvəqqəti olaraq dayandırdı 8 . Məsud isə Mosul hakimi atabəy İmadəddin Zəngiyə yardım üçün müraciət etdi və onun vədinə arxalanıb, taxt-tacın daha real iddiaçısına çevrildi. O, əlavə olaraq, Şəhrəzur hakimi əmir Qıpçaq ibn Arslan-Daşdan da hərbi kömək alıb, xəlifə əl-Müstərşidin ona yardım göstərəcəyini də yəqin edib 10 min atlı ilə Bağdada yürüşə başladı 9 . 1 İbn əl-Cövzi, X, səh.20; Sibt ibn əl-Cövzi, XII, səh.169. 2 İbn əl-Əsir, VIII, səh.332; İbn əl-Cövzi, X, səh.21. 3 Əl-Hüseyni, vər.55a-b. 4 İbn əl-Əsir, VIII, səh.333; Sibt ibn əl-Cövzi. XII, səh.169. 5 İbn əl-Cövzi, X, səh.24; Ravəndi, səh.196; Sibt bin əl-Cövzi, XII, səh.170. 6 İbn əl-Əsir, VIII, səh.333; İbn əl-Cövzi, X, səh.29; əl-Hüseyni, vər.56a. 7 İbn əl-Əsir, VIII, səh.335; İbn əl-Cövzi, X, səh.24; əl-Bundari, səh.160. 8 İbn əl-Əsir, VIII, səh.335; İbn əl-Kalanisi (əl-Fariqi), səh.256. 9 İbn əl-Əsir. "Atabəylər", səh.43. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|