Azərbaycan döVLƏt aqrar universiteti müHƏNDİSLİk fakultəSİ KƏnd təSƏRRÜfati texnikasi kafedrası

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNIVERSITETI

MÜHƏNDİSLİK FAKULTƏSİ

KƏND TƏSƏRRUFATI TEXNİKASI
kаfedrası

MÜHAZİRƏCİ: Isayev Aydın Yunis

Fənn: Traktor və avtomobillər (mod -2)
Mühazirə 6

MÖVZU:

QIĞILCIMLA ALIŞAN VƏ DİZEL MÜHƏRRİKLƏRİNDƏ YANMA PRO-SESİNƏ TƏSİR EDƏN AMİLLƏR.

Mühazirənin planı:

1. 
   QIĞILCIMLA ALIŞDIRMA MÜHƏRRİKLƏRİNDƏ YANMA PROSE-SİNƏ TƏSİR EDƏN AMİLLƏR.
   
2. 
   DİZEL MÜHƏRRİKLƏRİNDƏ YANMA PROSESİNƏ TƏSİR EDƏN AMİLLƏR.
   

ƏDƏBIYYAT SIYAHISI

1. Болтинскй В.Н. Теория, конструкция и расчет тракторных и автомобильных дивигаталей. Изд.

2.F.Ə.NAMAZOV. TRAKTOR VƏ AVTOMOBİL MÜHƏRRİKLƏRİNİN NƏZƏRİYYƏSİ
GƏNCƏ 2017
Qığılcımla alışdırma mühərriklərində yanma

prosesinə təsir edən amillər
1. Yanma prosesinin indikator diaqramı üzrə təhlili.

Mühərrikin normal işi zamanı qığılcımla məcburi alışdırılmalı karbüratorlu mühərriklərdə yanma prosesini xarakterizə etmək üçün dirsəkli valın dönmə dərə-cəsinə görə qurulmuş indikator diaqramının açılışından istifadə edirik.

Diaqramdan (şəkil 10) göründüyü kimi belə mühərriklərdə yanma prosesini üç mərhələyə (perioda) bölmək olar:

Şəkil 1. Qığılcımla alışdırma mühərriklərində yanma

prosesinin mərhələləri.
1 period – qığılcım verilən andan (m) təzyiqin artmağa başlama momentinə (n) kimi olan vaxta deyilir. Bu perioda bəzən induksiya periodu da deyilir.

II period – n nöqtəsindən təzyiq maksimum qiymət alana qədər keçən vaxta deyilir. Bu perioda görünən yanma periodu da deyilir.

III period – maksimum təzyiqdən yanma gedib qurtarana qədər (genişlənmə əyrisi üzrə) olan vaxta deyilir. Bu perioda yanıb qurtarma (doqoraniya) periodu da deyilir.

Başlanğıcda yanma mənbəyi və alovun sürəti kiçik olduğundan yanma prose-sinə əsasən kiçik miqaslı (məhdud) turbulent döyünmələr təsir göstərir. Bu zaman yanmanın sürəti işçi qatışığının (yanacaq, hava, yanmış qazlar) fiziki-kimyəvi tər-kibindən asılı olar. Alov yanma kamerası boyunca yayıldıqca alovun sürəti 60...80m/san qədər artır və kameranın divarlarına yaxınlaşdıqca turbulentliyin in-tensivliyi azaldığından yenidən azalmağa başlayır.

Yanmanın ayrı – ayrı periodlarının davam etmə müddətlərinə və bütövlükdə yanma prosesinə müxtəlif faktorlar təsir göstərir. Onların təsirini ayrı – ayrılıqda təhlil edək.

2. İşçi qatışığın tərkibinin təsiri

Prof. N.R. Brillinq tərəfindən aparılmış təcrübələr nəticəsində müəyyən olun-muşdur ki, alovun yayılma sürəti yanıcı qatışığın tərkibindən (nın qiymətindən) çox asılıdır və ən yüksək sürət hava artımı əmsalının qiymətlərində alınır (şəkil 2).

Şəkil 2. Yanacağın növü və yanıcı qatışığın tərkibinin

() alovun yayılma sürətinə (v) təsiri.

olduqda yanıcı qatışıq kasıblaşdığından alovun bir yanacaq da-nəsindən digərinə keçməsi çətinləşir, olduqda isə yanıcı qatışığın zəngin-ləşir və oksigenin çatışmaması nəticəsində yenə alovun yayılma sürəti azalır. Hər iki halda indikator diaqramının müsbət sahəsi azalır və mühərrikin gücü aşağı dü-şür.

Drossel qapağı başlandıqca silindrdə qalıq qazların miqdarı artır, bütövlükdə isə qazların sıxlığı azalır, nəticədə qığılcımdan alışma və alovun yayılma şəraiti pisləşir. I periodun davam etmə müddəti artır, alovun yayılma sürəti və mühərrikin gücü azalır.

3. İşçi qatışığın burulğan hərəkətinin təsiri

Mühərrikin sürəti (dirsəkli valın fırlanma tezliyi) artdıqca işçi qatışığın burul-ğan hərəkəti şiddətlənir, induksiya periodu artır, görünən yanma müddəti isə azalır. Nəticədə alovun yayılma sürəti və mühərrikin gücü artır. İşçi qatışığın burulğan hərəkətini sürətləndirmək məqsədilə müxtəlif tədbirlərdən – sorma borusunun silindrə tangensial yerləşdirilməsi, sorma klapanında yönəldicilər olması, proşenin dibində müxtəlif formalı sıxışdırıcıların olması və s. istifadə edilir.

4. Alışdırma momentinin təsiri

Məlumdur ki, mühərrikin yükü, fırlanma tezliyi, yanacağın növü, yanıcı qatı-şığın tərkibi və s. dəyişdikcə qabaqlama yandırma bucağının qiyməti də dəyişməli-dir. Alışdırma bucağının mühərriki maksimum güc verməsinə uyğun gələn qiyməti optimal (ən əlverişli) alışdırma bucağı adlanır. İşçi qatışığın tərkibinin və mühərri-kin fırlanma tezliyinin dəyişməsi nəticəsində alovun yayılma sürəti azalırsa, mü-hərrikin işi pisləşir, güc və qənaətcilliyi azalır. Alışdırmanın qabaqlama bucağını bir qədər artırmaqla yanmaya düşən vaxtı uzatmaq və qeyd edilən nöqsan cəhəti aradan qaldırmaq olar.

Fırlanma tezliyinin artması bir tərəfdən burulğanvari hərəkətin artması hesabı-na alovun yayılma sürətinin artırır, digər tərəfdən isə yanmaya düşən vaxt azalır. Həm də ikinci amil birinciyə nisbətən üstünlük təşkil edir.

Ona görə də fırlanma tezliyi artdıqca alışdırma bucağının optimal qiyməti də artırılmalıdır.

Karbüratorlu mühərriklərdə alışdırma mühərrikin yük və sürət rejimindən və işlədilən yanacağın keyfiyyətindən asılı olaraq xüsusi nizamlayıcılar vasitəsilə (mərkəzdən qaçma tipli, vakuum nizamlayıcı, oktan-korrektor) tənzim olunur.

Müasir avtomobil mühərriklərində maksimal güc almaq üçün yanma prosesi elə təşkil edilməlidir ki, tsiklin təzyiqinin maksimum qiyməti dirsəkli val y.ö.n.-dən 12...15^o keçdikdən sonra alınsın. Bu zaman yanma hələ qurtarmır və qazların orta temperaturu artaraq özünün maksimum qiymətini dirsəkli bal y.ö.n.-dən 20...25^o keçdikdən sonra alır. Görünən yanma periodunun davamı 25...30^o təşkil edir.

5. Sıxma dərəcəsinin təsiri.

Sıxma dərəcəsinin artması qatışığın sıxlığının artmasına və deməli yanacaq danəciklərinin yaxınlaşmasına səbəb olur. Nəticədə I və II periodun davam etmə müddəti azalır və alovun yayılma sürəti artır. Eyni zamanda III periodda yanan qa-tışığın miqdarı artır. Sıxma dərəcəsinin artması həm də qatışığın temperaturunun yüksəlməsinə və deməli yanmanın normal sürətinin artmasına, mühərrikin güc və qənaətcillik göstəricilərinin yaxşılaşmasına səbəb olur.

6. Yanma hədləri

Mühərrikin işləməsi qatışığın qığılcımla alışdırılmasının mümkün olmasından asılıdır. Yanıcı qatışığın tərkibinin mühərrikin işləməsini təmin edən qiymətlərinə yanma hədləri deyilir. olduqda hava çatışmamazlığı üzündən, yuxarı həddən çox olduqda isə yanacaq danəciklərinin bir –birindən həddindən artıq uzaq-laşması üzündən alovun yayılmasına imkan olmur və yanma davam edə bilmir.

Qığılcımla alışdırılmalı mühərriklərdə yanma hədləri aşağıdakı hüdud qiymət-lərini alır:

karbüratorlu mühərriklərdə ; təbii qazla işləyən mühərriklərdə ; mayeləşmiş qazla işləyən mühərriklərdə ; koks qazı ilə işlə-yən mühərriklərdə ; məşəllə alışdırılmalı mühərriklərdə isə .

Yanma hədləri geniş olduqca mühərrikin etibarlı işləmə və qənaətcil iş rejim-lərindən istifadə etmə ehtimalı çoxalır.

Sübut edilmişdir ki, kasıb qatışıqlarda lazımi yanmasürəti ilə işləmək müm-kün olduqda qənaətcilliyi artırıla bilər. Buna görə də qığılcımla alışdırmalı mühər-riklərdə yanma həddini qatışığın kasıblaşdırılması istiqamətində genişləndirmək məqsədə uyğundur. Məşəllə alışdırmalı karbüratorlu mühərriklərdə qatışığın kasıb-laşdırılma həddi ə çatır.

7. Vaxtından qabaq alışma

Vaxtından qabaq alışma alışdırma şamlarının mərkəzi elektrodlarının həddin-dən artıq qızması, çıxarma klapanlarının nimçə hissəsi və ya qızmış qurum hissə-cikləri ilə qatışığın hələ qığılcım verilməmişdən qabaq alışması nəticəsində baş ve-rir. Yüksək temperatura malik olan səthlərdə (T_səth=973...1073K) qatışığın alışması nəticəsində yanma normal sürətlə davam edir, lakin bu zaman alışma momenti ida-rə olunmur və həddindən artıq qabaqlama ilə baş verir. Vaxtından qabaq alışma ilə işləyən mühərrikin indikator diaqramı şəkil 12 a-da verilmişdir. Diaqramdan gö-ründüyü kimi bu zaman tsiklin təzyiqi (və temperaturu) hələ porşen y.ö.n.-nə çat-mamış kəskin artaraq özünün maksimal qiymətini alır ki, nəticədə mühərrik qızır və gücü aşağı düşür. Diaqramda ştrixlənmiş sahə sıxma işinin artdığını və indikator diaqramının müsbət sahəsinin azaldığını göstərir.

Vaxtından qabaq alışmanın qarşısının alınmasının başlıca şərti həddindən ar-tıq qızmaya qarşı dayanıqlığı xarakterizə edən közərmə (kalil) ədədinə görə alışdır-ma şamlarının düzgün seçilməsidir.

Yüksək sıxma dərəcəli benzinlə işləyən avtomobil mühərriklərində, xüsusilə onlar detonasiyaya qarşı aşqar qatılmış yanacaqla işlədikdə, qaığılcımla alışma baş verdikdən sonra qatışığın yanmayan hissəsində “qızmış yanma mənbələri” əmələ gəlir. Belə mənbələr qızmış səthlərdən qaparaq işçi qatışığın tərkibində hərəkət edən (asılan, üzən) qurum hissəcikləri ola bilər. Bu zaman əsas görünən yanma pe-riodunun sonunda alovun yayılma sürəti və tsiklin maksimal təqyiqi kəskin artır, nəticədə mühərrik sərt işləyir. Belə ki, normal yanma zamanı təzyiqin artma inten-sivliyi dərəcə olduğu halda vaxtından qabaq alışmada dərəcə -yə qədər arta bilir.

Şəkil 3. Baxtından qabaq alışma (a) və detonasiya ilə (b) işləyən

mühərrikin indikator diaqramı.
Soyutma və qida sistemlərində baş verən pozğunluqlar və yanacağın mühər-rikə uyğun olmaması nəticəsində də vaxtından qabaq alışma baş verə bilər. Vaxtın-dan qabaq alışma çoxsilindrli mühərriklərin qeyri-müntəzəm işləməsinə səbəb olur.

8. Detonasiya

Yanma prosesində işçi qatışığın hələ alov çatmamış son sahələrində, xüsusi şərait olduqda baş verən və öz-özünə alışma ilə başlayan partlayış xarakteri yanma-ya-detonasiya hadisəsi deyilir. Bu zaman yanmamış və alov çatmamış son işçi qatı-şıq P_z təzyiqinə qədər sıxılır və onun temperaturu yanacağın öz-özünə alovlanma temperaturundan xeyli artıq olur ki, nəticədə aktiv məhsularla zəngin mərkəzlər ya-ranır və özüalışma baş verir. Aktiv məhsulların özüalışması şiddətli partlayış xa-rakteri daşıyır. Detonasiya hadisəsinin baş vermə momenti və onun intensivliyi ak-tiv məhsulların əmələ gəlmə sürətindən və miqdarından asılıdır.

Detonasiyanın əsas xarici əlaməti – kəskin cingiltili metal səsidir. Zəif detona-siya zamanı bu səs hər işçi prosesində eşidilməyə də bilər, çünki bu zaman təzyiqin titrəmə amlitudası çox da yüksək olmayıb, işçi qatışığında zərbə dalğalarının orta sürəti 1000...1200 m/san təşkil edir. Güclü detonasiya vaxtı bu sürət 1200...2500 m/san-yə çata bilər. Bu zaman yanmanın sonunda təzyiqin tədricən sönən dalğavari titrəyişi qeyd edilir. Şəkil 12,b-də detonasiya zamanı alınan indikator diaqramı ve-rilmişdir. Detonasiya ilə işləyən mühərrikin gücü aşağı düşür və yanmış qazlarda tüstü müşahidə edilir. Detonasiya zamanı yanmış qazlardan silindrin divarına istili-yin verilməsi həddindən artıq çoxalır ki, nəticədə mühərrik qızır və ayrı –ayrı his-sələrin sıradan çıxması baş verir. Mexaniki yüklənmələrin artması və zərbə dalğa-larının qüvvətlənməsi porşenlərin, sürgüqolu yataqlarının dağılmasına, silindrin yuxarı hissəsinin kəskin yeyilməsinə səbəb ola bilər. həmçinin yanma məhsullarda aktivbirləşmələrin miqdarının artması nəticəsində hissələrin korroziya yeyilməsi də sürətlənir. Aşağı oktan ədədinə malik olan yanacaqlar üçün səciyyəvi olan yüksək reaksiyaya girmək qabiliyyəti və hələ yanmamış son işçi qatışığının təzyiq və tem-peraturunun artmasına gətirib çıxaran yüksək sıxma dərəcəsi detonasiyanın baş verməsi üçün zəmin yaradan səbəblərdir. Buna görə də yanacağın oktan ədədi onun sıxma dərəcəsinə uyğun olmalıdır.

Aşağı fırlanma tezliyində alovun yayılma sürəti azaldığından və son işçi qatı-şıq payının yüksək təzyiq və temperatur altında qalma müddəti artdığından detona-siyanın baş vermə ehtimalı çoxalır. Qatışıqda yanmış qazların sıxlığının azalması və təzyiqin artma sürətinin çoxalması da bu proseslərin intensivliyinin artmasına zəmin yaradır. Mühərrikin yükünün artması təzyiq və temperaturun yüksəlməsinə və qatışıqda qalıq qazlarının sıxlığının azalmasına səbəb olur ki, onlar da detonasi-yalı yanma üçün şərait yaradır.

Qabaqlama yandırma bucağının qiymətinin artması tsiklin maksimal təzyiqini P_z və təzyiqin arma sürəti intensivliyini artırır ki, nəticədə son qatışıq payı həd-dindən artıq çox sıxılır, tsiklin temperaturu və alovun qığılcım mənbəyindən yan-ma kamerasının ən kənar nöqtəsinədək yayılma yolu artır.

Bütün bunlar detonasiyanın baş vermə ehtimalını artırır.

Yanıcı qatışığın qiymətində yuxarıda qeyd edilən proseslərin intensiv-liyi daha yüksək olduğundan detonasiya üçün daha əlverişli şərait yaranır.

Deməli, fırlanma tezliyinin artırılması, mühərrikin yükünün və qabaqlama yandırma bucağının azalması, sıxma dərəcəsinə uyğun gələn yanacaqdan istifadə edilməsi və yanacağa detonasiyaya qarşı davamlı aşqarların əlavə edilməsi detona-siyanın qarşısını ala bilər.

Qatışığın turbulent hərəkətinin artırılması, silindrin diametrinin və alovun yo-lunun uzunluğunun azaldılması, həmçinin müxtəlif vasitələrlə son qatışıq payının soyudulması və s. detonasiyanın baş vermə ehtimalını azaldır. Bu məqsədlə daha yığcam və qatışığın intensiv hərəkətini təmin edən yanma kameralarından istifadə edilməlidir.

Bütün bu tələbləri yarımkürəvari yanma kameraları ödəyir. Bununla bərabər qatışığın intensiv hərəkətini təmin edən yastıkürəvari, pazvari və yarımpazvari yanma kameraları daha yüksək antidetonasiya keyfiyyətlərinə malikdir.

Dizel mühərriklərində yanma prosesinə təsir edən amillər
Yanma fazalarının təsiri. Dizellərdə yanma prosesini qığılcımla alışdırmalı mühərriklərindən fərqləndirən əsas xüsusiyyət odur ki, yanacağın sıxma taktının sonunda dirsəkli valın y.ö.n. vəziyyətinə 5...20^o qalmış püskürülməsinə, püskürül-mə və yanmanın dirsəkli valın 30...50^o dönümündə, yəni çox az vaxt müddətində başa çatmasına baxmayaraq, onlarda alışma bir “mərkəzdən” deyil, eyni zamanda yaranan çoxlu miqdarda “mərkəzlərdən” baş verir. Hava mühitinə düşən hər bir ya-nacaq danəsi alışma “mərkəzinə” çevrilir.

Yanma fazası müddətlərinin və xarakterlərinin dizelin işinə çox böyük təsiri olur. I fazanın təsiri daha çox özünü büruzə verir. Bu fazanın uzanması nəticəsində alışma başlayana qədər silindrdə yanacaq miqdarı çoxalır və beləliklə II fazada təz-yiqin artma dərəcəsinin yüksəlməsi – mühərrikin sərt işləməsi və tsiklin mak-simum təzyiqinin kəskin artması baş verir. Buna görə də I fazanın azaldılması mü-hərrikin uzunömürlülüyünün artırılması və kütləsinin azaldılmasında həlledici rol oynayır. Dizel mühərriklərində təzyiqin artma dərəcəsinin normal qiyməti II fazada hesab edilir.

II fazanın müddəti I fazanın davam etmə müddətindən, I və II fazalarda yana-cağın püskürmə xarakterindən, yanacağın tozlanma və havanın burulğan hərəkəti-nin intensivliyindən asılıdır.

II faza yanmaqda olan yanacaq danəcikləri ilə havanın qarışma intensivliyin-dən asılıdır. Bu faza yanacaq verimi ilə eyni zamanda başa çatarsa, istilikdən daha səmərəli istifadə edilir.

IV faza III fazada yanma intensivliyindən, püskürmənin sonunda tozlanma və qarışmanın keyfiyyətindən asılıdır. IV fazanın uzanması soyutma sisteminə verilən və yanma məhsulları ilə itirilən istiliyin artması ilə nəticələnir. Yanacağın xassələ-rinin təsiri. Yanacağın öz-özünə alovlanma temperaturu əsas keyfiyyət göstəricisi olmaqla, yanmanın I fazasına ciddi təsir göstərir. Bu temperatur nə qədər aşağı olarsa, I faza – induksia periodu da bir o qədər kiçik olur. Yanacağın öz-özünə alovlanma temperaturu setan ədədi ilə xarakterizə olunur. Setan ədədi yüksək olan yanacaqlarda yanmanın I fazası kiçik olur.

Yanacağın buxarlanma keyfiyyəti də yanma prosesinə ciddi təsir göstərir. Bu-xarlanma keyfiyyəti yüksək olan yanacaqların öz-özünə alovlanma temperaturu yüksək olur və onların tez buxarlanması nəticəsində qatışığın temperaturu aşağı düşür. Buna görə də belə yanacaqlarla işləyən mühərriklərdə yanmanın I fazası nis-bətən böyük olur. Müəyyən edilmişdir ki, asan buxarlanan yanacaqlar çətin alışır, lakin alışdıqdan sonra çox intensiv yanır, yəni yanmanın II və III fazaları intensiv gedir. I fazanın böyüməsi və II fazanın intensiv getməsi mühərrikin çox sərt işlə-məsinə nisbətinin kəskin artmasına səbəb olur. III fazanın intensiv getməsi isə yanıb qurtarma müddətini aradan qaldırır, ya da onu azaldır.

Qatışığın tərkibinin və hazırlanma üsulunun təsiri. Dizellərdə yanma prosesi-nin I fazasına təsir edən əsas amillərdən biri yanacağın özüalışma temperaturudur. Bu temperaturun qiyməti yanacağın setan ədədi ilə xarakterizə olunur. Özüalışma temperaturu aşağı və setan ədədi yüksək olan yanacaqların yanmasında yanmanın I fazası kiçik olur. Təcrübələrlə müəyyən edilmişdir ki, asan buxarlanan yanacaqlar çətin alışırlarsa da yüksək keyfiyyətli yanıcı qatışıq alınmasında böyük üstünlüklə-rə malik olurlar. Qığılcımla alışdırmalı mühərriklərdə olduğu kimi dizellərdə də mühərrik yanıcı qatışığın müəyyən tərkibində işləyə bilər.

Dizellərdə işləmə hədləri.

Cədvəl 1.

Yanıcı qatışığın hazırlanma üsulu	Hava artımı əmsalı,
Birkameralı dizellər	1,65...8,0
Bölünmüş kameralı dizellər	1,3...8,0
Təbəqəli qatışıqyaranma ilə işləyən	1,2...8,0
İkimərhələli qatışıq yaranma ilə işləyən dizellər	1,1...8,0

Yanıcı qatışıq zənginləşdikcə (nın aşağı hüduduna yaxın) yanma yaxşı ge-dir və ayrılan istilik çoxaldığından mühərrik qızır. Lakin dizellərdə yanıcı qatışı-ğın hazırlanması şəraiti pis olduğundan, zənginləşmə müəyyən həddən keçdikdən sonra mühərrik bərk tüstüləyir və onun işi normal hesab olunmur.

Nəzəri olaraq yanma nın cədvəl 2.2.-də göstərilən hüdudlarından daha yüksək qiymətlərində də mümkündür. Lakin bu zaman mühərrikin yaratdığı güc daxili müqavimətləri dəf etmək imkanına malik olmadığından dizel işləyə bilmir. Buna görə də cədvəldə göstərilən qiymətlər qığılcımla alışdırmalı mühərriklərdə olduğu kimi yanma hədləri yox, dizellərin işləmə hədləri adlanır.

Deyilənlərdən məlum olur ki, dizellərdə nın aşağı hüdudlarının genişləndi-rilməsi məqsədəuyğundur, çünki bu zaman silindrlərə sorulan havadan daha səmə-rəli istifadə olunması hesabına mühərrikdən daha çox güc almaq mümkündür. Qa-tışığın tərkibində qalıq qazların olması yanacağın nisbətən sürətlə qızıb, tez yan-masına səbəb olduğundan yanmanı yaxşılaşdırır. Lakin təcrübələrlə müəyyən olun-muşdur ki, qatışığın tərkibində qalıq qazlarının həddindən artıq çox olması dolma əmsalını azaltdığından havadan səmərəli istifadəni çətinləşdirir və dizelin göstəri-ciləri pisləşir.

Qatışığın hazırlanma üsulları da dizellərdə yanma fazalarına ciddi təsir göstə-rir. I fazada silindrə yığılan yanacağın miqdarını azaltmaqla, havanın burulğanvari hərəkətini artırmaqla, əvvəlcədən yanacağın bir hissəsini aktivləşdirməklə (ikimər-hələli yanacaq vermə sistemi) və s. üsullarla qatışığın hazırlanmasını təkmilləşdir-məklə yanacaq və havadan daha səmərəli istifadə edilə bilər ki, bunlar da yanma-nın yaxşı getməsinə və dizelin göstəricilərinin yaxşılaşmasına səbəb olur.

Sıxma dərəcəsinin təsiri. Sıxma dərəcəsi yüksək olan dizellərdə tsiklin təzyiq və temperaturu yüksək olduğundan yanmanın I fazası kiçik olur və yanma yaxşı gedir. Lakin sıxma dərəcəsi həddindən artıq çox götürüldükdə maksimum təzyiq çox olduğundan mühərrik sərt işləyir.

Basqının təsiri. Basqılı mühərriklərdə silindrə doldurulan havanın başlanğıc təzyiq və temperaturu da sıxma dərəcəsinin sabit qiymətində yüksək olur. Nəticədə yenə də yanmanın I fazası kiçilir.

Qabaqlama püskürmə bucağının təsiri. Qabaqlama püskürmə bucağının qiy-məti kiçildikcə yanacaq nisbətən daha çox sıxılmış, yəni temperaturu yüksək olan havanın içərisinə püskürülür. Beləliklə, yanacaq nisbətən tez alışır və I faza kiçik alınır. Lakin silindrə püskürülən yanacağın miqdarı artdıqca gec püskürülən yana-caq tez alışsa da vaxtında yanıb qurtara bilmir, nəticədə yanmanın yanıb qurtarma fazası artır.

Dirsəkli valın fırlanma tezliyinin artması bir tərəfdən yanmanın sürətini artı-rırsa, digər tərəfdən yanma vaxtının azalmasına səbəb olur. Həm də vaxtın azalma-sının təsiri yanmanın sürətlənməsinin təsirindən çox olur. Başqa sözlə, yenə də ya-nıb qurtarma fazası böyüyür.

Mühərrikin yük və sürəti artdıqca qabaqlama püskürmə bucağının qiyməti ar-tırılmalıdır ki, nisbətən tez püskürülən yanacağın etibarlı öz-özünə alışması və vax-tında yanıb qurtara bilməsi təmin edilsin. Buna görə də son zamanlar dizellərdə də mühərrikkin yük və sürət rejimindən asılı olaraq, qabaqlama püskürmə bucağının tənzimləyicilərdən istifadə edilməsinə ciddi əhəmiyyət verilir.

Yanma kamerasının konstruksiyasının təsiri. Yanma kamerasında qızmış his-sələrin olması digər fazalara xələl gətirmədən I fazanı –induksiya fazasını azaldır. Bölünmüş yanma kameralı dizellərdə əsas və köməkçi kameranı əlaqələndirən tangensial formalı soyudulmayan (D-50, SMD-14A), bölünməyən kameralı dizel-lərdə isə porşenin dibində müxtəlif formaya malik pis soyudulan çıxıntılar və s. bu qızmış hissələrə misal ola bilər (şəkil 13).

Mühərrikin yük rejiminin artması, soyutma sistemində temperaturun yüksəl-məsi və s. bu kimi hallar da mühərrikin qızmış hissələrinin temperaturunun yüksəl-məsinə, induksiya fazasının kiçilməsinə və yanmanın yaxşı getməsinə təsir göstərir.

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNIVERSITETI
MÜHƏNDİSLİK FAKULTƏSİ
KƏND TƏSƏRRUFATI TEXNİKASI

kаfedrası

MÜHAZİRƏCİ: DOSENT ISAYEV AYDIN YUNİS OĞLU

Fənn: Traktor və avtomobillər (mod-2)

Mühazirə 7

MÖVZU:

GENİŞLƏNMƏ VƏ ÇIXARMA PROSESLƏRİNİN PARAMETRLƏRİNİN TƏYİNİ.
Mühazirənin planı:

1. Genişlənmə prosesinin əsas parametrlərinin təyini.

2. Genişlənmənin politropik göstəricisi.

3. Çıxarma prosesinin əsas göstəriciləri.

ƏDƏBİYYAT SIYAHISI

1. Болтинскй В.Н. Теория, конструкция и расчет тракторных и автомобильных дивигаталей. Изд.

2. F.Ə.Namazov. Traktor və avtomobil mühərriklərinin nəzəriyyəsi.