Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
49
qazının istifadəsi deyil, həm də Türkmənistan qazının İran ərazisindən daşınmasıyla bağlı planlar pozmuşdur. Avropa İrana qarşı tətbiq etdiyi sanksiyaları ləğv edərsə, İran TANAP və Nabucco West kimi transregional layihələrə qoşula bilər. İŞİD-lə bağlı hökm sürən qeyri-sabitlik İraqın da bu layihədə iştirakına mane olur. Azərbaycanda Abşeron və Ümid kimi yeni qaz yataqlarının istifadəyə verilməsi gözlənilsə də, layihənin ümidini Ümidə bağlamaq düzgün olmaz. Qeyd olunan yataqlar uzunmüddətli perspektivdə kifayət etməyə bilər. Nabucco layihəsinin dirçəldilməsi ideyası yalnız Azərbaycanda yeni yataqların istifadəyə verilməsiylə deyil, həm də İran və Türkmənistanın layihəyə qoşularaq, öz təbii qaz resurslarının kəmərə istiqamətləndirilməsi nəticəsində reallaşa bilər. Əgər Nabucco layihəsi davam etdirilərsə əvvəlkinə nisbətən daha ucuz başa gələcək. Çünki Türkiyə ərazisindən keçən TANAP layihəsini Türkiyə özü maliyyələşdirəcək, Azərbaycan isə yalnız kəmərin öz ərazisindən keçən hissəsini. Təkcə Nabucco layihəsinin əsas tərkib hissələrindən olan Xəzərin dənizinin dibindən keçəcək TransXəzər boru kəməri hissəsi mübahisə doğurur. Xəzərin statusu müəyyənləşmiyənədək TransXəzər boru kəməri də reallaşa bilməyəcək. Bu məsələdə əsas problemi Rusiya və İran tərəf yaradır. Bu layihənin ilk ideyası 1997- ci ildə Türkiyənin Türkmənistan qazını alması məqsədilə əlaqədar meydana gəlib. Türkmənistandan Azərbaycanadək uzanacaq boru kəmərinin uzunluğu 300 km-ə yaxın olacaq. Zaman keçdikcə layihənin gələcək planları daha da genişlənərək, təbii qazın yalnız Türkiyəyə çatdırılmasıyla məhdudlaşmamış, əsas perspektiv bazar kimi Avropaya nəql olunması da nəzərdə tutulmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, layihənin gecikməsində Azərbaycanın da təsiri olmuşdur. Belə ki, Şah-Dəniz yatağındakı zəngin ehtiyatların olması müəyyənləşdikdən sonra Azərbaycan 32 mlrd. kubmetr ötürmə həcmi olan kəmərdə illik 16 mlrd. kvota tələb etsə də, Türkmənistan tərəf bu şərtlə razılaşmamışdır. Bununla bərabər Kəpəz yatağıyla bağlı mübahisələr də iki ölkə arasında narazılıqları artırdı. Türkmənistan 2011-ci ildə uzunluğu 1000 km və dəyəri 2 mlrd. dollar olan daxili Şərq-Qərb qaz 50
kəmərinin inşasına başlayıb. Bu kəmər ölkənin Eloten şərq regionu ilə Xəzər sahillərindəki yataqların ehtiyatlarını vahid nəqliyyat şəbəkəsinə birləşdirəcək. Bu layihənin davamı kimi TransXəzər kəmərinin əhəmiyyəti də artacaq. Regionda investisiya siyasətindən danışarkən qeyd etmək lazımdır ki, Gürcüstanda investisiyaların ümumi həcmi 3 mlrd. dollara çatıb. SOCAR Rumıniya istiqamətində AGRI qaz layihəsinin, Balkana çıxmaqla Trans-Adriatik boru kəməri layihəsinin reallaşmasında, həmçinin Yunanıstan, Ukrayna, Moldovanın yanacaq infrastrukturunun inkişafında iştirak edir. Azərbaycan həmçinin Serbiya, Gürcüstanda da böyük layihələrə kredit ayırır. Layihənin zəif tərəfləri nəticəsində Nabuccoya əlavə kimi Cənub dəhlizi konsepsiyası halhazırda Avropa Biriyi bazarına qaz nəqlinin müxtəlif variantlarını nəzərdə tutur. ITGI (Türkiyə Yunanıstan birləşdirici boru kəməri), TAP (Transadriatik qaz kəməri), AGRI (Azərbaycan-Gürcüstan-Rumınıiya Interconnector), Ağ axın (Gürcüstan-Ukrayna). Boru kəmərlərin müxtəlif variantlarının bəzi elementləri yarışırsa da, digərləri bir-birilərini tamamlayır. Boru kəmərinin seçimində Azərbaycanın rolu həlledici məna daşıyır. Çünki Azərbaycan həm qaz yatağının sahibidir, həm də eyni zamanda ARDNŞ Şahdəniz konsorsiumunun səhmdarıdır. Azərbaycan və Türkiyə öz məqsədlərinə nəqliyyat marşrutları seçimində başqa həll yolu təklif etməklə çatmaq istəyirlər – Trans Anadolu boru kəməri (Trans Anatolian pipeline - TANAP). Yeni layihə müşahidəçilər tərəfindən yüksək qiymətləndirildi. Bu təklif həm Xəzərdəki enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasındakı əsas iki subyektin – Azərbaycan (istehsalçı ölkə) və Türkiyənin (tranzit ölkə) maraqların özündə əks etdirir. Bundan əlavə Nabuccodan daha az maliyyə tələb edən, kommersiya cəhətdən daha cəlbedici variant təklif edir. Yalnız, bütün strateji əhəmiyyətli şeylər kimi, bu layihə də yüksək siyasi risklərlə bağlıdır. Çünki Rusiyanın dəstəklədiyi Cənub cərəyanı ilə rəqabətdədir. Azərbaycanın Avropaya qaz tədarükçüsü kimi təsiri artmasıyla bərabər, Rusiya tərəfindən Avropa qaz bazarına siyasi nəzarət layihədə Rusiya tərəfindən 51
dominantlığına təhlükə kimi qəbul edib layihədə problemlər yaratmaq ehtimalı var. Rusiyayla bağlı risklərin azaldılması baxımından daha real boru kəməri layihəsi, BP şirkəti tərəfindən 2011-ci ildə təklif olunan Cənub Şərqi Avropa boru kəməridir (South East Europe Pipeline – SEEP). SEEP layihəsi Avropa (Yunanıstan, Bolqarıstan, Rumıniya, Serbiya və Macarıstan) və Türkiyədə mövcud olan infrastrukturdan istifadə edildiyi üçün kommersiya cəhətdən cəlb edicidir. Daha etibarlı və ITGI / TAP – Bolqarıstan, Rumıniya, Macarıstan, Xorvatiya kimi 2 dəfə daha çox ölkə bazarından keçərək, ümumi həcmində Nabuccodan daha kiçik miqyaslı bir layihədir. Azərbaycan rəsmi olaraq öz seçimində boru kəmərin kommersiya xüsusiyyətlərini rəhbər tutsa da, belə çətin bir regionda bu seçim də siyasi faktorlardan azad deyil. Azərbaycana təsir edən regiondakı belə siyasi faktorlardan biri və ən əsası isə Ermənistanla olan Dağlıq Qarabağ məsələsidir. Belə bir mühitdə Azərbaycan öz neft və qaz siyasətini müvəffəqiyyətlə manevr edə bilir. Qeyd olunan bütün layihələrdə Azərbaycan yalnız qaz ixracatçısı yox, həm də tranzit ölkə kimi də çıxış edir. Bu isə Azərbaycanın Avropa ölkələri ilə yanaşı, region dövlətləri üçün də cəlbediciliyini artırır. Avropa Birliyi ölkələrinin enerji təhlükəsizliyinin təminatında mühüm rol oynayan Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin etibarlı işləməsi bu qənaətə gəlməyə əsas verir. Avropa da öz münasibətlərində Rusiya kimi böyük təsir gücünə malik dövlətlə müqayisədə, Azərbaycana daha çox üstünlük verir. Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|