Azərbaycan döVLƏt neft və SƏnaye universiteti
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
68
metallurgiya zavodlarında yaranan şlaklar da dağ-mədən müəssisələrinin tullantılarına aid edilirlər. Dağ-mədən müəssisələrində tətbiq edilən texnologiyaya uyğun olaraq yaranan müxtəlif növ tullantılar bir çox hallarda istifadə edilmir və ümumi tullantıxanalarda toplanır. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, bu tullantıların əksəriyyəti mineral xammal kimi başqa sənaye sahələrində istifadəyə yararlıdır. Bu tullantılardan istifadə etməklə həm onların ətraf mühitə zərərli təsirini aradan qaldırmaq, torpaq sahələrini tullantılardan təmizləmək, həm də qum, çınqıl, beton istehsalında xammal kimi istifadə edərək müəssisə üçün əlavə gəlir əldə etmək olar. Baxılan bu məsələnin aktuallığı respublikanın dağ-mədən müəssisələrində yaranmış tullantılardan istifadə vəziyyətinin lazımi səviyyədə olmaması ilə bağlıdır. Məqalədə Daşkəsən dəmir filizi yatağının işlənməsində yaranan tullantılardan istifadə vəziyyəti tərəfimizdən tədqiq edilmişdir. İstehsal həcminə görə Azərbaycanda dağ-mədən müəssisələri arasında mühüm yer tutmuş Azərbaycan Filizsaflaşdırma Kombinatı Daşkəsən maqnetit filizi yatağının istismarı zamanı tullantıxanaya üç növ tullantı toplanmışdır: 1) Açılış süxurları və filizi əhatə edən boş süxurlar; 2) Filizin zənginləşdirilməsi zamanı yaranan domna tullantıları; 3) Zənginləşdirmə zamanı yaranan aqlomerasiya tullantıları. Bu mədəndə açılış süxurlarının həcmi ildə 1.5 milyon m 3
təşkil edirdi. Çıxarılan bu süxurlar istifadə edilməyib, ümumi tullantıxanaya yığılmışdır. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, yatağın şimal sahəsindəki açılış süxurları yüksək keyfiyyətli çınqıl və qum istehsalı üçün yararlıdır. Yatağın bu sahəsindəki süxurların yararlılığı öyrənilib və Ərazi Ehtiyyatlar Komissiyasında (ƏEK) tikinti 69
daşı kimi təsdiq edilmişdir. Müxtəlif illərdə mədəndə toplanan açılış süxurlarının miqdarı 1-ci cədvəldə verilmişdir.
Cədvəl 1. Daşkəsən dəmir filizi mədənində toplanan açılış süxurlarının həcmi, min m 3
Mədən üzrə, min m
3
1954-cü ildən 01.01.1976-cı ilə qədər 36503,5
1976 2874,5
1977 2925,5
1978 2635,5
01.01.1979-cu ilə cəmi 44939,0
01.01.1991-ci ilə cəmi 77439,0
QAZAX BENTONİT GİL YATAĞININ XAMMALINDAN KOMPLEKS İSTİFADƏNİN MÜMKÜNLÜYÜNÜN TƏDQİQİ Magistr: Elmi rəhbər Qasımov Lətif Şiralı oğlu dos. Əliyeva M. H II kurs,
Keçən əsrin əvvəllərində Azərbaycan neft sənayesi inkişaf etdikcə və bentonit gillərinin istifadə sahəsi genişləndikcə bentonit gilinə maraq artmağa başladı. 1961, 1963-1965 ci illər ərzində Qazax rayonu Əlibayramı və Daşsalahlı yataqlarında axtarış-kəşfiyyat işləri həyata keçirilmiş, 1965-ci ildə isə Qazax rayonu ərazisində nəhəng Daşsalahlı bentonit gili yatağı aşkar edilmişdir. 1965-1971 ci illər ərzində aparılan dəqiq kəşffiyat işləri nəticəsində bu
70
yatağın ehtiyatının 180 mln.ton olduğu müəyyən edilmişdir. 1971-ci ildən isə bu yatağın istismarına başlanılmışdır. Keçmiş SSRİ-də ümumi bentonit gillərinin ehtiyatının 37-40%-ni bu yatağın payına düşür. Daşsalahlı yatağını örtən süxurların sıxılmaya qarşı möhkəmliyi 8,6-15,4 mPa arasındadır. Gillərin suda şişmələri yatağın müxtəlif sahələrindən çıxarılan gilər üçün müxtəlifdir, yaşılı-şüşə, sarı və ya krem rənginə malik olurlar, plastikliyi yüksəkdir. Yatağın açılması və işlənməsi nəqliyatlı sistemlə həyata keçirilir. Yataqda açılış süxurlarının çıxarılması zamanı qazıma-partlayış işlərindən istifadə olunur, bentonit gillərinin çıxarılmasında isə ekskavatorlarla həyata keçirilir. Bentonit gilləri, həmdə onların emal məhsulları çoxlu özəl xüsusiyətlərə malikdir və müxtəlif sənaye sahələrində, xalq təsərrüfatında istifadə olunur.
Bunlar neft-qaz sənayesində, metallurgiya(dənəvərləşdirici kimi) və tökmə sənayesində (forma qarışığının hazırlanmasında yapışqanlıq xüsusiyyətinə görə), tikinti sənayesi sahəsində (keramzit hazırlanmasında), neft emalı sahəsində (neft məhsullarının təmizlənməsində),neft-kimya sənayesində(sorbsiya xüsusiyyəti və katalitik aktivlik) , kimya sənayesində(polimer istehsalı, tullantı suların təmizlənməsində, sintetik kauçuk istehsalında və s.) ərzaq və yeyinti sənayesində(müxtəlif mayelərin təmizlənməsində, yağların durulaşdırılmasında), məişət kimyası
(yuyucu, təmizləyici, ağardıcı tozların hazırlanmasında), kənd təsərrüfatında (bitkilərin xəstəliklərə qarşı davamlı olmasında), şaxta tikintisi və hidroenergetikada (su keçirməzlik xüsusiyyətinə görə) istifadə olunmasıdır. Çoxsaylı qeyri-filiz faydalı qazıntıları arasında bentonit gillərinin geniş sahədə istifadə oluna bilməsi bu faydalı qazıntıya marağı artırır. Hazırda, Daşsalahlı bentonit yatağının ehtiyatı kifayət qədərdir və yüksək keyfiyyətə malikdir.
Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|