Azərbaycan döVLƏt neft və SƏnaye universiteti

194 

 

insanların  yaşadığı  və  əmək  fəaliyyəti  göstərdiyi  yerlərdə, 

əhalinin  və  müəssisələrin  həyatı  baxımdan  vacib  resurslarla 

təminatına,  sanitar  vəziyyətin  saxlanılmasına 

yönəlmiş 

fəaliyyət  növüdür.  Digər  tərəfdən,  mürəkkəb  mühəndis 

qurğuların  və  konstruksiyaların  istifadəsi  regionun  ekoloji 

durumuna, insanların sağlamlığına və son nəticədə, cəmiyyətin 

stabilliyinə zərər vura biləcək risklərə malikdir. 

Hazırki  dövrdə  lil  çöküntüləri  ilə  su  hövzələrinə, 

torpaqlara,  atmosferə  və  ümumiyyətlə,  ətraf  mühitə  düşən 

zərərli  maddələr  bioloji  çirkləndiricilərin  güclü  mənbəyinə 

çevrilib.  Eyni  zamanda  onların  tərkibində  xeyli  üzvi  və  digər 

qiymətli  maddələrin  olması  onlardan  yüksək  keyfiyyətli  gübrə 

və enerji xammalı kimi istifadə edilməsinə imkan verir, onların 

emalından isə əhəmiyyətli iqtisadi və ekoloji effekt alına bilər. 

Son 

illər 

xaricdə 

kommunal  suların  susuzlaşdırılmış 

çöküntülərindən  və  onların  külündən  faydalı  istifadə  üsulları 

işlənib  hazırlanıb.  Çöküntülərin  aqrosənayedə,  meşəçilikdə, 

torpaqların rekultivasiyasında, yaşıllaşdırmada, istilik və enerji 

alınmasında  müvəffəqiyyətlə  istifadə  olunması  onların  utilizə 

edilməsinin perspektiv istiqamətidir. 

İşin  məqsədi:  su  təmizləyici  qurğuların  bioloji 

təmizlənmə prosesində yaranan aktiv lilin ətraf mühitə təsirinin 

öyrənilməsidir. 

Bioloji 

təmizlənmə 

prosesində 

Çirkləndiricilərin 

biokimyəvi  oksidləşmə  prosesi  bioreaktorun  lil-su  qarışığının 

həcmində  aparıldığından  burada  suda  həll  olunan  oksigen  və 

aktiv  lilin  hüceyrələri  çirkləndirici  üzvü  maddələrin 

molekullarını 

parçalayır 

(metabolizm). 

Beləliklə, 

çirkləndiricilər tullantı sularından aktiv lillərin kütləsinə keçir. 

Diametri  9,0  m,  dərinliyi  9,0  m  olan  dairəvi  qurğunun 

mərkəzində  uzunluğu  9,0  m  və  eni  4,5  m  düzbucaqlı 

şəffaflandırıcı  yerləşdirilib.  Reaktorun  aerasiya  bölməsində 

sıxılmış hava 20 ədəd boru şəklində olan AKBA-ПРО-M tipli 

aeratorlar  vasitəsi  ilə  verilir.  Hava  boruların  ümumi  uzunluğu 

---

195 

 

1950 m təşkil edir. 

Təkmilləşdirilmiş  16  ədəd  bioreaktor  qurğuları  Şüvəlan 

qəsəbəsində  tikilmiş  təmizləyici  kompleksin  əsas  qurğularını 

təşkil edir və bu günə kimi müvəffəqiyyətlə istismar edilir. 

Aparılan müqayisəli tədqiqatların nəticəsi onu göstərir ki, 

müasir  çirkli  su  təmizləmə  məntəqələrində  plastik  kütlə  ilə 

yüklənmiş biofiltrlər tətbiq etmək daha məqsədəuyğundur. 

 

NEFT MƏDƏN SULARININ ÇİRKLƏNMƏSİNİN 

QARŞISININ ALINMASI PROBLEMLƏRİNİN HƏLLİ 

YOLLARI  

 

Magistr:                                              Elmi rəhbər: 

Mirislamlı Könül Ağaadil qızı           Dos. X.A.Cavadova 

ІІ kurs, qrup TMA 16/17 

 

  Azərbaycan  Respublikasının  neftçıxarma  sənayesinin 

inkişafı son onilliklərdə, o cümlədən neft hasilatının artması ilə 

əlaqədar olaraq neft mədənlərində əmələ gələn neft məhsulları 

ilə  çirklənməş  neft  mədən  tullantı  sularının  miqdarının 

artmasına  səbəb  olmuşdur.  Neft  mədən  tullantı  sularının 

təmizlənərək  istifadəsi  demək  olar  ki,  ekoloji  mühitin 

qorunmasına  imkan  yarada  bilər.  Çirklənmiş  neft  mədən 

tullantı  sularının  təmizlənməsi  zamanı  təmizlənmə  dərəcəsi 

qoyulan tələblərə cavab vermədikdə ekoloji mühitin çirklənmə 

səviyyəsi arta bilər. 

Neft və neft məhsulları ilə çirklənmiş neft mədən tullantı 

sularının  effektiv  təmizlənməsi  problemi  müasir  dövrün  ən 

aktual  məsələlərindəndir.  Effektiv  təmizlənmə  probleminin 

həlli  üçün  bir  neçə  perspektivli  üsullar  tətbiq  etməklə  həmin 

suları təmizləyirlər. 

Neft  məhsulları  ilə  çirklənmiş  tullantı  sularının 

təmizlənməsi  zamanı  adətən  belə  sulara  müvafiq  miqdarda 

reagent  və  sulu  suspenziya  əlavə  edilir.  Bu  zaman  suyun 

---

196 

 

qarışdırılması nəticəsində onun daxilində iri lopalar əmələ gəlir 

Bu  lopaların  bərk  çirkləndiricilərlə  birlikdə  kənarlaşdırılması 

üçün  durulducuda  olan  tullantı  sularına  koaqulyant  əlavə 

etməklə  çirkləndirici  hissəciklərin  aqreqativ  dayanıqlılığını 

azaltmaq mümkün olur. 

Neft  və  neft  məhsulları  ilə  çirklənmiş  tullantı  sularının  

təmizlənməsi  üçün  böyük  miqdarda  reagentlər  tələb  olunur. 

Reagent  üsulu  ilə  tullantı  sularının  təmizlənməsini 

intensivləşdirmək  üçün  hər  şeydən  əvvəl  tullantı  sularının 

kimyəvi tərkibini, xarakteristikalarını öyrənib tətqiqatdan əvvəl 

və sonra tətqiq etmək lazımdır. 

Misal 

üçün 

”Bibiheybət” 

NQÇİ-nin 

durulducu 

hovuzundan  götürülmüş  neft  mədən  tullantı  su  nümunələrinin 

ümumi  xarakteristikası  və  kimyəvi  tərkibi:  tullantı  suyun 

durulducu  hovuzda  girişdən  əvvəl  rəngi  qara-  boz,  çıxışdan 

sonra  sarı-  yaşımtıl;  qoxusu  girişdən  əvvəl  kəskin,  çıxışdan 

sonra  orta;  hidrogen  göstəricisi  çıxışdan  sonra  pH  7,2;  neft 

məhsulları girişdən əvvəl 136,2 mq/l, çıxışdan sonra 43,6 mq/l; 

minerallaşma  girişdən  əvvəl  75458,0  mq/l,  çıxışdan  sonra 

74880,0 mq/l təşkil edir. 

Aparılan  bir  sıra  tətqiqatlar  zamanı  müəyyən  edilmişdir 

ki,  müxtəlif  quyulardan  götürülmüş  suların  tərkibində  neft 

məhsullarının  və  asılı  maddələrin  konsentrasiyaları  müxtəlif 

olur.  

 

MAYE PARAFINLƏRIN AROMATSIZLAŞDIRILMASI 

PROSESINDƏ ADSORBERLƏRIN 

PARAMETRLƏRININ OPTIMALLAŞDIRILMASI 

 

Magistr:                                                   Elmi  rəhbər : 

İsmayılova Natəvan Şakir qızı                Prof.Yusubov F.V.                                                                             

     II kurs,qrup A3336 

                                                                         

Maye 

parafinlər 

neftayırma, 

neft-kimya 

və 

---