Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fotoğraf No: 5
- Fotoğraf No: 6
- Fotoğraf No: 8
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 171
Konya seccadelerinde Selçuk halılarının motiflerini taşıyan, özellikle 16. y. y. ’da dokunup da bu dönemin ince halıcılık tekniğini gösterenler çok değerlidir. Bu halılarda en çok kırmızı renk hâkimdir. Uşak halılarında daha çok çeşitte desenlere rastlanmaktadır. Seccade ve halılarında çoğunlukla kırmızı ve lacivert renkler hâkimdir. Büyük boy Uşak halılarında esasen iki tip görülmektedir. Bunlardan biri madalyonlu motifleri içerenler olup bu madalyonların içleri genellikle rumilerle doldurulmuştur. Çok miktarda yapılan diğer bir tip Uşak halısı da yıldızlı halılardır (Sümerbank). Klasik Osmanlı halıları adı altında 16. yüzyılda toplanan ikinci grubu ise saray halıları oluşturur (Üstün, 2007: 115). Bu dönemde geometrik motiflerin yerini bitkisel motifler almıştır (Aytaç, 2000: 12). Diğer Türk halılarından farklı olarak,
Osmanlı saray halılarında İran düğümü (Sine düğümü) kullanılmıştır. Bunun nedeni de zengin bitkisel motiflerin, hançer biçimli kıvrık yaprakların, lale, sümbül, karanfil, bahar dalı gibi çiçeklerin bu teknikle daha kolay olarak işlenebilmesidir (Yetkin, 2011b). Bu halıların zemin ve bordürleri arasında fazla bir ayrılık olmayıp, kıvrık damarlı yapraklar, rozet çiçekleri, kıvrık dallar ve narçiçekleri en çok ku llanılan motiflerdir. Bazen gerçeğe çok yakın lale, sümbül ve güller de dekorlar arasında yer almıştır (Aytaç, 1982, 105).
Kaynak: Çelik, 1999: 26 Türk halı sanatının klasik dönemi olarak kabul edilen 16. ve 17. yüzyılda yeni bir biçimler dünyasının kapıları açılmıştır. Selçuklu halılarının sağlam geo- metrik motifleriyle oluşan ilk parlak dönemin yerini 16. yüzyılda madalyon motiflerinin ve çeşitli zengin bitkisel kompozisyonların yer aldığı ikinci bir parlak dönem almıştır. Bunda en büyük etken ise saray nakkaş hanesinde yapılan ortak tasarımlardır (Üstün, 2007: 111). Bu motifler, Türk halı sanatına yepyeni bir zenginlik kazandırmıştır. Dönemin halıları iki grupta toplanmaktadır. Birincisi, Uşak Halıları adını alan çok geniş bir gruptur. Bu halılarda madalyon motifi esas olmuş, madalyon biçimlerine göre “Madalyonlu” ve “Yıldızlı” Uşak halıları olmak üzere iki tip ortaya çıkmıştır. Bu halılarda madalyonlar zemin üstünde, tüm Türk halılarına temel olan sonsuzluk ilkesine göre yer alırlar. Bu gruba giren halılar varlıklarını, çeşitlenerek 18. yüzyıl sonuna kadar sürdürmüşlerdir. Özellikle 16. yüzyıl İtalyan, 17. yüzyıl Flaman ve Hollanda ressamlarının tablolarında görülürler
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 172
(Yetkin, 2011b). XIX. Yüzyılın sonlarına doğru halıcılık eski sanat değerini koruyamamış ancak endüstriyel ve ticari bir özellik almıştır (Aytaç, 1982: 115).
y. y
Kaynak: Çelik, 1999: 25Kaynak: Çelik, 1999: 25 1. 2. Azerbaycan Halı Sanatı Azerbaycan, Doğu’nun gelişmiş ülkelerinden birisi olarak oldukça eski ve zengin bir kültüre sahiptir (Selçuk, 2007: 189). Azerbaycan’da dokumacılık sana- tının Neolitik Çağda meydana çıktığı düşünülmektedir. Göçebe hayvancılığın orta- ya çıkması ile bu gelişme daha da hızlanır. Elde edilen yün, kemikten yapılmış tarakla tarandıktan sonra iğle iplik eğrilir ve örken, çatı, sicim, kumaş, heybe, çul vs. dokunur ( Paşayeva, 2003: 77). Yapılan arkeolojik kazılar Azerbaycan halıcılık sanatının eski devirlere dayandığını gösterir (Selçuk, 2007: 189). Azerbaycan’da halıcılık o kadar yayılmıştır ki, halkın her an iç içe olduğu gelenek görenekleri de içine alan bir meslek dalı olmuştur (Yıldırım, 1994: 16). Azerbaycan ha lıları eşsiz güzelliği ile dünya ressamlık sanatının birçok görkemli temsilcilerini ilgilendirmiş ve aynı zamanda onların bazı eserlerinde kendi ifadesini bulabilmiştir. Mesela, Hollandalı ressam Hans Memling (1433– 1494) 'Meryem Kendi Yavrusu İle' tablosunda, Şirvan, Venedikli ressam Karlo Krivelli'nin (1430–1493) 'Müjde' eserinde ise Gence-Gazah grubuna ait halı tasvir edilmiştir. (Kurbanov, 2001: 211) Azerbaycan halı bilimcisi Latif Kerimov Azerbaycan halı sanatının gelişmesine dört döneme ayırır: Birinci, başlangıç döneminde atkı ipliğinin çözgü iplikleri arasından basit geçirilme tekniği meydana çıkmış, bu devirde hasır, palaz, cicim (
Türkiye’de aynı isimle bilinen dokumadan farklı dokuma türüdür), şedde üretilmiştir. İkinci dönemde atkının çözgüler arasından karmaşık geçirilme usulü AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 173
meydana çıkar ve basit geometrik motiflik kilim tipi düz dokuma yaygılar dokunur. Üçüncü dönemde desen ipliğinin çözgü ipliklerine karmaşık dolanma tekniği yaratılmış ve bu teknikle zili, konulu şedde, verni, sumak vs. gibi düz dokuma yaygı türleri üretilmiştir. Dördüncü dönemde ise halı dokuma tekniğinin gelişmesi görülmektedir. Bu teknik, öncekilerden çok daha karmaşık kompozisyon şemalar- ını ve resimleri gerçekleştirmeye imkân sağlayan bir tekniktir (Paşayeva, 2003: 78). T
halı üretim merkezlerinden birisi olarak kabul edilirdi. X. Yüzyıla ait (982) Hu- dudü’l Âlem isimli bir el yazmasında, Azerbaycan şehirlerinin, özellikle Muğan’ın çuvalları ve kilimleri ile meşhur olduğu belirtilir (Selçuk, 2007: 190). XII.
yüzyıl Azerbaycan tarihinde “altın yüzyıl” sayılıyor. Bunun nedeni bu yüzyılda Azerbaycan ilminde, felsefesinde, müzik ve edebiyatında, sanatında ortaya çıkan büyük gelişme olmuştur. Bu devirde de Azerbaycan’da yüksek kaliteli halılar ve düz dokuma yaygılar dokunmuş, özellikle “çiği palazı”, ipek ipliklerle dokunmuş ve kıymetli taşlarla süslenmiş zililer büyük ün kazanmıştır (Paşayeva, 2003: 81). Günümüze ulaşan en eski Azerbaycan halısı, XIII. Yüzyıla aittir (Selçuk, 2007: 191). XII. -XIII. yüzyıllarda Azerbaycan’da bulunmuş yabancı gezginler ve bilim adamları (Yakut Hemevi, Marko Polo v. b.) burada yüksek kaliteli halıların üretildiğini ve birden fazla ülkeye ihraç edildiğini yazmışlardır (Hamidova, 2009: 54).
Kaynak: Paşayeva, 2003: 93
XVI. -XVII. Yüzyıllar Azerbaycan halı sanatının “ altın devri”dir. Dünyanın en ünlü müze ve özel koleksiyonlarında çok sayıda yünlü ve ipekli, altın ve gümüş iplikli Sefevi devri Azerbaycan halıları ve düz dokuma yaygıları, ipekli kumaş ve örtüler korunmaktadır. (Paşayeva, 2003: 83). Bu devirde Tebriz, Erdebil, Şamahı, Gence ve Bedre halı dokumacılığının merkezleri haline gelmiştir (Yıldırım, 1998: 314).
Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|