Azərbaycan elmlər akademiyasi şƏRQŞÜnasliq institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Cuci xanın (M-282a) anası Borte Qucin 503 Qənqər padĢahının qızı idi. Ġlk zamanlar Çingiz xanı ordusunu 504 talan edib, o arvadı əsir aparmıĢdılar; Geri qayıdarkən yolda doğur. UĢağı bükməyə baĢqa Ģey olmadığından xəmirin içinə qoyub Çingiz xanın yanına gətirirlər. (Ona) Cuci, yəni «yeni gəlmiĢ qonaq» adı qoyurlar. Onunla qardaĢları arasında ikitirəlik baĢ verir. Onun soyuna (ana tərəfdən nəslinə) tənə edirdilər. Çingiz xan Qıpçaq çölünü və Xarəzmi Uzaq ġimala qədər ona vermiĢdi. O, Siçan ilinə (1227) (müvafiq) 624-cü ilin rəbiül- əvvəl (ayında) (19.II - 20.III.1227) atasından 6 ay əvvəl vəfat etmiĢdir. Ləqəbi Sayin olan Batu xan ibn Cuci xan 505 Oktay qaanın hökmünə əsasən atasının yerini tutdu. O, böyük qardaĢları cərgəsindən olduğuna görə ona xanlıq verməkdən müzayiqə etmədi. Batu 639-cu ildə (12.VII.1241 - 31. VI. 1242) iflic xəstəliyinə tutulub 650-ci ildə (14.III.1252 - 2.III. 1253) Amol 506 çayı kənarında vəfat etdi. Mənku qaan Sərtaq ibn Batunu 507 atasının yerinə qoydu. O, yolda keçindi. [Onun yerinə] Ulağçi ibn Batu 508 təyin olundu. O da həmin günlərdə vəfat etdi. Bərkə xan ibn Cuci 509 səltənət taxtına oturub, islamı qəbul etdi. Onunla Abaqa xan arasında vuruĢma oldu. Bərkə xan 30 min atlı ilə ġirvanın Kür çayı kənarına gəldi. Burada çayı keçə bilməyib, getdi ki, Tiflisdən keçsin. 664-cü (13.X.1265 - 1.X.1266) ildə qulunc xəstəliyindən keçindi. 510 Ondan sonra hakimiyyət Cucinin övladlarına çatdı. [Onlar] iki tayfaya bölündülər: Gög (Göy) orda tayfası - sağ tərəfdə olan Uruc, Bəsqa, Ukək Bacər, Bulqar 511 və Qazan. 512 Əvvəlcə Tuqta xan ibn Qurbutuy ibn Uzəd ibn Cuci taxta çıxdı. 702-ci (26.VIII.1302 – 14.VIII.1303) ilə müvafiq olan pələng ilində (1303) onunla Noqay arasında (M-282b) Səqin və Bulqar ətrafında müharibə oldu. O, qalib gəldi. Buna görə qürurlanıb, Qazan xanın yanına elçi göndərərək, Azərbaycanı tələb etdikdə (aralarında) ədavət baĢ verdi. Toğrul ibn Tuqta atasından sonra 17 il hakimiyyəti idarə etdi. 727-ci (27.XI.1326 - 16.XI.1327) ildə vəfat etdi. Özbək ulusuna mənsub olan Özbək xan ibn Toğrul varis olaraq hakimiyyət baĢına keçdi. 735-ci (1.IX.1334 - 20.VIII.1335) ildə Ġrana qarĢı yürüĢ etdi, [73]6 (21.VIII.1335 – 9.VIII.1336)-cı ildə Kürün kənarına çatdı. Arpa xan Xacə Qiyasəddin Məhəmməd RəĢidinin 513 tədbiri ilə yürüĢün qarĢısını aldı və ona [Kür çayını] keçməyə imkan vermədi. Nəhayət, 30 illik hakimiyyətdən sonra vəfat etdi. Canibəy xan ibn Özbək xan 514 - Mövlana Sədəddin Təftəzani 515 756 (16.I.1355 - 4.I.1356)-cı ildə «ġərhi-müxtəsəri - təlxis»i (Təlxisin müxtəsər Ģərhi) onun adına yazmıĢdır - 758 (25.XII.1356 - 13.XII.1357)-ci ildə Azərbaycana gəldi. Çobani Məlik əĢrəfin zülmünü dəf etdi. Öz oğlu Berdi bəyi 50 min süvari ilə Azərbaycanda qoyub [özü Qıpçaq] çölünə qayıtdı. Xəstələndi, onun əmirləri Berdi bəyin ardınca adam göndərdilər. Elə ki, Berdi bəy gəldi, o yaxĢı oldu. Ondan sonra Berdi bəy və Berdi bəyi gətirməyə bais olan Toğlupay Cani bəyi pəncĢənbə [günü] 3 Ģaban 758-ci ildə (22 iyul 1357) öldürdülər. Berdi bəy ibn Canibəy xan özünün əksər qohumlarını məhv etdi. Özü də 3 ildən artıq yaĢamadı. Bu Ģöbə (nəsil, sülalə) onunla tamamlandı. Mədəqmaq Ordumə tayfası. - Uluğdağ hüdudundan Qaratal və Lus sərhəddinə qədər onlara mənsub idi. Tudamnika ibn Nuqa ibn Tuli ibn Ordumə bir müddət dövləti idarə etdi. Ondan sonra Sasi Buqa ibn Nuqa hökumət baĢına gəldi. 720 (12.II.1320 - 30.I.1321 )-ci ildə öldü. Ġrzən ibn Sasi Buqa atasından sonra padĢah oldu. 745-ci ildə (M-283a) (15.II.1344 - 3.V.1345) vəfat etdi. Mübarək Xacə ibn Ġrzən 6 ay hakimiyyətdə oldu və öldü. Cimay ibn Ġrzən 516 17 il hökuməti idarə etdi. Gög Orda əmirləri onu hakimiyyətə həvəsləndirdilər, qəbul etmədi. Urus xan ibn Cimay 517 istədi ki, hər iki ulusu zəbt etsin. Nəsli qıĢlaq arasında hakim olan Yulxosa Oğlan onunla razılaĢmadı. Buna görə Urus xan onu öldürdü. Yulxosanın oğlu ToxtamıĢ Əmir Teymura pənah apardı. Urus xan 9 illik səltənətdən sonra 778 (21.II.1376 - 9.II.1377)-ci ildə vəfat etdi. Toqta Qiya ibn Urus xan 518 2 ay hakimiyyəti idarə etdi və öldü. Teymur Məlik ibn Urus xan 519 taxta çıxdı və sərxoĢluğa baĢladı. Axırda Qaratalda 778-ci ildə (21.V.1376-9.V.1377) ToxtamıĢın əli ilə öldürüldü. ToxtamıĢ xan ibn Yulxoca 520 Əmir Teymurun yardımı ilə padĢah oldu. 17 il hökm sürdü. VaxtaĢırı vəfasızlıq edib, Əmir Teymur ilə vuruĢdu, məğlub oldu. Üçüncü dəfə çıxılmaz vəziyyətə düĢüb, çöllərdə dolandı 521 Əmir Teymurun vəfat etdiyi 807-ci (10.VII. 1404 - 28.VI.1405) il tarixinə müvafiq olaraq Lus ətrafında vəfat etdi. 522 Quzzi xan Oğlan ibn Urus xan Əmir Teymurun Qıpçaq çölünə olan axırıncı yürüĢündə onunla müttəfiq idi. ToxtamıĢ çıxılmaz vəziyyətə düĢdükdən sonra Əmir Teymur Cuci ulusunun səltənətini ona verdi. 795-ci ildə (17.XI.1392- 5.XI.1393) onu Amol çayı kənarından [Qıpçaq] çölünə göndərdi. Teymur Qutluğ xan ibn Teymur Məlik 523 ToxtamıĢla ədavətinə görə 779-cu ildə (10.V.1377 - 29.IV.1378) Əmir Teymurun yanına gəlmiĢ, Qıpçaq çölünə olan birinci yürüĢdə onunla müttəfiq olmuĢdur. 793-cu ildə (9.XI.1390 - 28.XI.1391) ToxtamıĢın mağlubiyyətindən sonra Əmir Teymurun icazəsi ilə öz ulusuna gedib taxta çıxdı. 802-ci ildə (3.IX.1399 - 21.VIII.1400) vəfat etdi. ġadi bəy ondan sonra taxta oturdu. 524 811-ci ildə (27.V.1408 - 15.V.1409) (M-283b) vəfat etdi. Fulad (Polad) xan ibn ġadibəy xan 525 hakimiyyət baĢına gəldi və 813-cü ildə (6.V.1410 - 24.IX.14P) vəfat etdi. Teymur Sultan ibn Teymur Qutluğ xan 526 padĢah oldu. 814-cü ildə (25.IV.1411 – 12.IV.1412) Cəlaləddin Sultan ibn ToxtamıĢ ona qarĢı çıxdı. Teymur Sultan Cəlaləddin tərəfindən məğlub olub, Xarəzmə gəldi. Xarəzmin mühasirəsi ilə məĢğul olan Özbək əmirlərindən Qazan xanın əli ilə öldürüldü. Cəlaləddin Sultan ibn ToxtamıĢ xan 527 ondan sonra padĢah oldu. QardaĢları Kərimberdi, 528 Köpək xan, 529 Cabbarberdi 530 Məhəmməd xan 531 və digər «oğlanları Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|