Azərbaycan Fəlsəfə və Sosial-Siyasi Elmlər Assosiasiyası (afsea) «Fəlsəfə» jurnalına əlavə
Yüklə 1,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 28 - irsin açarı kimi qorunub saxlanılır. Coğrafi məkan dəyişilir, siyasi məkan dəyişilir, vətəndaşlıq dəyişilir, ixtisas, təsərrüfat fəaliyyəti, rasional düşüncə, peşə vərdişləri və s. – bütün bunlar dəyişilir, mənəviyyat isə uzun müddət sabit qalır. İnsan yaşadığı yeni ictimai mühitin əxlaq normalarına, yeni meyarlara, ilk növbədə hüquq normalarına riayət etmək məcburiyyətində qalır. İctimai münasibətlərdə bir cür, özü ilə ünsiyyətdə isə başqa cür olur. Qürbət eldə beyinin tələbləri ilə qəlbin tələbləri, rasional düşüncə ilə hissiyyat arasında yaranan uyğunsuzluq, daxili mənəvi mühitlə, xarici ictimai mühitin tələbləri arasındakı mücadilə insanın tam xoşbəxt olmasına mane olur. İnsan özü ilə bir nisgil, vətən həsrəti daşıyır. Hüquqi-siyasi vətənlə milli-mənəvi vətən arasındakı fərq insanı ikiləşmək, özgələşmək təhlükəsi qarşısında qoyur. Lakin insan xarici ölkədə də yaşasa, əgər o, öz daxili mənəvi mühitini qoruyub saxlayıbsa, bu mühitin böyük miqyaslı proobrazı ilə – Böyük Vətənlə əlaqə saxlamaq, vətənə xidmət etmək imkanı bu faciəni kompensasiya etməyə, dəf etməyə şərait yaradır. - 29 - FƏLSƏFƏ: HUMANİTAR, İDEOLOCİ VƏ EVRİSTİK ASPEKTLƏR Son illərdə ölkəmizdə fəlsəfi fikir elə bil ki, yenidən doğulur və bu yeni nəfəsin səbəbi, heç şübhəsiz, yeni əsrdə və ya yeni minillikdə deyil, müstəqillik amilində axtarılmalıdır. Lakin nə qədər təəccüblü olsa da, müstəqilliyin ilk illərində fəlsəfi fikirdə inkişaf əvəzinə, bir tənəzzül və durğunluq müşahidə olunmağa başladı. İqtisadiyyatda, elmdə, təhsildə azadlıqdan sui-istifadə, qərarlaşmış strukturların dağıdılması halları fəlsəfədən də yan ötmədi. Bir sıra başqa istiqamətlərdə olduğu kimi, fəlsəfə də də konturları görünməyən bir azadlıq dəryasına qərq oldu. Uzun illər ərzində fikirləri məngənədə saxlayan, yaradıcı fantaziyaya meydan verməyən ideoloji qəliblər sındırıldıqdan sonra azad və nəhayətsiz fikir dünyasına qədəm qo- yarkən keçirdiyimiz sevinc hissləri tezliklə dibi görünməyən, sərhədləri müəyyən- ləşməmiş bu nəhayətsizliyin doğurduğu əsrarəngiz bir qorxu ilə müşayiət olundu. Həmişə nədənsə yapışmağa məcbur olan, divarları özünə bələdçi seçən kor adam sərhədsiz, geniş meydanda oriyentiri itirdiyi kimi, azadlığa çıxmış fəlsəfi fikir də büdrəməmək üçün yenidən köhnə qəliblərin qırıntılarından yapışmağa çalışdı. Müasir Azərbaycanda fəlsəfənin inkişafı üçün, bir tərəfdən Qərb fəlsəfi fikrinin açdığı geniş asfalt yolla getmək, digər tərəfdən, əsasən qonşu müsəlman ölkələrindən daxil olan dini fəlsəfi biliklərə yiyələnmək kimi əlavə imkanlar açılmışdır. Üçüncü bir yol isə kommunist ideologiyasından əl çəkmiş Rusiya ilə elmi-fəlsəfi əlaqələri bərpa etməkdən ibarətdir ki, əhalinin rus dilini bilməsi və rusdilli fəlsəfi kitabların və dövrü mətbuatın Azərbaycanda geniş yayılması bu yolun imkanlarını xeyli artırır. Lakin biz ona görə müstəqillik əldə etməmişik ki, yenə də kimləri isə təqlid edək. Azərbaycan fəlsəfi fikrinin öz siması, öz problematikası, öz dəst-xətti olmalıdır. Mütləq ruha gedən yol milli ruhdan keçməlidir. Lakin bunun üçün əvvəlcə milli özünüdərk tələb olunur ki, bu vəzifənin də ictimai miqyasda yerinə - 30 - yetirilməsi milli fəlsəfi fikrin inkişafından kənarda mümkün deyil. Cəmiyyət boşluğu sevmir və yaranmış sosial-idraki vakuum həqiqi fəlsəfi fi- kirlə dolana qədər bura çoxlu psevdofəlsəfələr, saxta «tədqiqatlar» daxil oldu. Azərbaycan elminin strukturunda fəlsəfə üçün ayrılmış yeri tutmaq, kvotaya yiyələnmək üçün müxtəlif çeşidli cəhdlər göstərildi. Bu sahədə yazılan dissertasiya işlərini və kitabları nəzərdən keçirsək yaranmış real vəziyyəti daha aydın təsəvvür edə bilərik. Qərbə pəncərə açılmasına baxmayaraq, dil baryeri hələ də qaldığından Qərbi Avropanın fəlsəfi həyatına daxil olmaq bir yana dursun, müvafiq fəlsəfi ədəbiyyatın orijinaldan tərcüməsinə də hələ ki, rast gəlinmir. Azərbaycanlı filosofların, şübhəsiz, planetin hər bir sakini kimi ümumbəşəri ideyaların, dünya fəlsəfi fikrinin inkişafında iştirak etməyə, beynəlxalq fəlsəfi ictimaiyyətin birgə tədqiqatlarına qoşulmağa mənəvi haqları vardır. Lakin bunun üçün əvvəlcə müvafiq elmi-fəlsəfi mühit yaranmalıdır. Əgər biz həqiqətən Qərb dəyərlərinə, o cümlədən Qərb fəlsəfi fikrinə yiyələnmək istəyiriksə, fəlsəfə klassiklərinin əsərləri Azərbaycan dilinə tərcümə olunmalı və onların şərhi və təhlili istiqamətində tədqiqatlar aparılmalıdır. Düzdür, dəqiq elmlər sahəsində Azərbaycan alimləri dünya elmində gedən proseslərə, qismən də olsa, qatıla bilirlər. Çünki riyaziyyat və təbiətşünaslıq bütün dünyada eynidir. Hər bir xalqın, hər bir ölkənin öz riyaziyyatı, öz elmi ola bilməz və qapılar hamı üçün açıqdır. Burada dil baryeri də xeyli zəifdir; çünki riyazi dil və elmi terminologiya universal olduğundan, dəqiq elmlərdə tərcümələr daha adekvat olur. Fəlsəfədə isə problematika fərqi ilə, milli mentalitet fərqi ilə yanaşı, dil baryeri də olduqca mühüm bir amilə çevrilir. Fəlsəfəyə azca da olsa bələd olanlar dilin nə dərcədə ağır olduğunu, yəqin ki, bilirlər. İnsanlar, hətta öz dilində də fəlsəfənin mürəkkəb üslubuna uyğunlaşmaqda çətinlik çəkirlər. Belə olduğu halda, milli fəlsəfə tədqiqatçılarının dünya fəlsəfi fikrinin inkişaf prosesinə qatılması xeyli çətinləşmiş olur. Lakin çətinlik bundan ibarət deyil. Ümumi fəlsəfi problemlərlə yanaşı, milli fəlsəfi problemlər də vardır ki, onların ümumbəşəri bilik kontekstində tədqiqi ilə biz özümüz məşğul olmasaq, heç kim məşğul olmayacaq. Yəni fəlsəfədə riyaziyyat və təbiətşünaslıqdan fərqli olaraq, müəyyən avtonomluq da vardır. Bu hal daha çox dərəcədə artıq fəlsəfədən ayrılaraq nisbi müstəqillik əldə etmiş konkret fəlsəfi elmlər sahələrində, sosiologiyada, politologiyada, fəlsəfə tarixində və s. özünü göstərir. Fəlsəfi biliklər sisteminin öyrədilməsi, əslində gərək zaman oxunda, tarixi müstəvidə həyata keçirilsin. Əvvəla, insanlar ümumiyyətlə mədəniyyət tarixinin tərkib hissəsi kimi dünya fəlsəfi fikrinin korifeyləri haqqında məlumata malik olmalıdırlar. Necə ki, hər bir ziyalı musiqiçi olmasa da – Bethoven, Çaykovski, Ü.Hacıbəyov haqqında, rəssam olmasa da – Rafael, Rembrant, Van Gog, Pikasso Yüklə 1,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|