Azərbaycan Fəlsəfə və Sosial-Siyasi Elmlər Assosiasiyası (afsea) «Fəlsəfə» jurnalına əlavə
Yüklə 1,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 33 - şəklində təbiətən xas olan potensial mənəvi kamilliyi, müqəddəslik duyğusunu aktivləşdirməsə, canlandırmasa, özünün həyat tərzinə, fəaliyyət prinsiplərinə çevir- məsə – təkcə kənar bilikləri öyrənməklə kifayətlənsə – insan bəlkə bilikli ola bilər, lakin kamil olmaz, alim ola bilər, lakin İnsan olmaz. Mənəvi kamilləşmə yolunun, İnsanlaşma yolunun yeganə böyük bələdçisi olan fəlsəfi təfəkkür tərzinə necə yiyələnmək olar? Necə etmək olar ki, uşaqlara fitrən xas olan fəlsəfi düşüncə qabiliyyəti, mahiyyətə varmaq, cəsarətli suallar vermək cəhdləri standart, normal təfəkkür qəliblərinə salınaraq sıradan çıxmasın, yaşlı nəslin təslimçi və praqmatik düşüncəsi uşaqların üsyankar idrak qanadlarını qırmasın? Gənclərimizin təlim-tərbiyəsini bu istiqamətdə necə yenidən qura bilərik? Min illər boyu ata-babalarımızdan bizə həm də genetik olaraq miras qalmış böyük mənəvi sərvətləri kənardan öyrənməklə yanaşı, öz daxilimizdə necə aşkar edə bilərik? Özümüz mənən yüksəlmədən övladlarımızın tərbiyəsini «müasir tələblər səviyyəsində» necə qura bilərik? Bircə şeyi nəzərə almaq lazımdır ki, bu gün Avropada aşkar şəkildə etiraf olunsa da, olunmasa da onların qazandığı nailiyyətlərdə fəlsəfi düşüncə tərzinin rolu böyük olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, hələ Siseron fəlsəfəni xeyirxahlığın bələdçisi, həyat müəllimi adlandırırdı. Bütövlükdə antik sivilizasiya fəlsəfi düşüncə üzərində qərar tutmuşdu. Avropanın ikinci böyük inkişaf dövrü, renessans da fəlsəfi düşüncəyə qayıdışdan başlanır. Yeni dövrün bütün siyasi-hüquqi və mədəni- mənəvi dəyərlər sistemi də, demokratiya, insan haqları, beynəlxalq dəyərlər sistemi də, demokratiya, insan haqları, beynəlxalq hüquq normaları da fransız maarifçi filosoflarından, Con Lokdan, Kantdan qidalanır. Bu gün biz bu dəyərlər sistemini Avropadan hazır şəkildə götürməyə çalışırıq. Bu yaxşıdır. Lakin öz fəlsəfi fikir qaynaqlarımıza qayıtmaqla biz həmin dəyərlər sisteminə təfəkkürün təbii inkişaf yolu ilə də gəlib çıxa bilərik. Onda milli-ictimai şüurla demokratik dəyərlər sistemi arasında müşahidə olunan müəyyən ziddiyyətlər də təbii yolla aradan götürülmüş olar. Fəlsəfi düşüncə tərzi fərdi-mənəvi inkişaf üçün, insanın kamilləşməsi üçün nə dərəcədə lazımdırsa, fəlsəfi biliklər sistemi, elmi-fəlsəfi tədqiqatlar da cəmiyyət üçün, dövlət quruculuğu üçün, ictimai-siyasi və sosial-mədəni təşkilatlanma üçün bir o qədər vacibdir. Ölkə miqyasında subyekt kimi ayrı-ayrı fərdlər deyil, dövlət çıxış edir. Başqa sözlə, dövlət sadəcə müəyyən inzibati funksiyaları həyata keçirən siyasi qurum olmayıb, həm də düşünən, öz fəaliyyətini müəyyən bir ideya əsasında quran və bu ideyanın müəllifi, daşıyıcısı və icraçısı olan bir qurumdur. Yəni, dövlət sadəcə siyasi subyekt olmayıb, həm də fəlsəfi subyektdir. Xalqın, millətin strateji inkişaf konsepsiyasının hazırlanması, milli maraqların beynəlxalq miqyasda təmsil olunması və qorunması, bundan öncə isə milli maraqların məhz nədən ibarət - 34 - olduğunun müəyyənləşdirilməsi bu fəlsəfi subyektin əsas funksiyalarıdır. Bütün ölkələrdə dövlətin müxtəlif sahələrdəki mövqeyini, vəzifələrini mü- əyyən edən, onun ideya təminatçısı olan xüsusi qurumlarla (strateji inkişaf ins- titutları və s.) yanaşı, nisbi müstəqil fəlsəfi tədqiqatların aşkar və qeyri-aşkar milli dövlətçilik yönümü daşıması və nəticə etibarı ilə bütün xalqın intellektual potensialının da bu məqsədə xidmət etdiyi şəksizdir. Lakin bu xidmət təşkil olunmalıdır. Məhz buna görədir ki, milli fəlsəfi fikrin dövlətçiliyə xidmət etməsi əslində ictimai təşkilatlanma dərəcəsindən asılıdır. Avropa ölkələrində bu proses artıq ictimai şüur səviyyəsində öz əksini taparaq qeyri-aşkar müstəviyə keçmişdir. Azərbaycan da Avropalaşma prosesində bu yolu keçməlidir. Lakin biz bu yolu kiminsə yedəyində, başqalarının ideyasını, buyruğunu sadəcə yerinə yetirməklə yox, bu ideyanı özününküləşdirməklə, daha doğrusu, «Avropa evi» ideyasının milli ideya ilə vəhdətinə nail olmaqla keçmək istəyirik. Birlik, vəhdət proseslərin sonunda, icra mərhələsində deyil, ideya təməlində, fəlsəfi məfkurə səviyyəsində əldə edilməlidir. Bu baxımdan, sivilizasiyaların qarşılıqlı özünüdərki, Şərq və Qərbin özünəməxsusluğu və sintezi, düşüncə tərzləri arasındakı eyniyyət və fərqin üzə çıxarılması çox önəmlidir. Dünya zaman-zaman yeniləşir və yeni dünya məntiqini açmaq və ahəngini duymaq üçün dünyaya yeni baxışlar sistemi formalaşır, yeni fəlsəfi təlimlər yaranır. İstər iqtisadi, istər sosial, istərsə də idåoloji sahələrdəki yeniləşmə meylləri bir tərəfdən öz fəlsəfi izahını gözləyir, digər tərəfdən də ciddi elmi-fəlsəfi zÿmèn olmadan, bu yeniləşmələrin uğurla həyata keçirilməsi sadəcə olaraq mümkün deyil. Fəlsəfə yalnız o zaman öz başlıca məqsədinə və metoduna sadiq qalmış olur ki, o, yaradıcı xarakter daşısın, zamanla ayaqlaşsın və onu qabaqlaya bilsin. Əks təqdirdə, ictimai şüur ictimai varlıqla əlaqəli olduğu üçün, real həyatdakı təbəddülatlar fəlsəfəyə də sirayət edir. İctimai həyatda canlanma baş verən kimi, fəlsəfə də ehkam çərçivəsindən kənara çıxaraq bu canlanmanı, bu yeniləşmə prosesini əks etdirmək və proãnozlaşdırmaq mövqeyinə keçir və fəlsəfəyə yenidən yaradıcılıq ab-havası gəlir. O, özünə qayıdır. Lakin özünə qayıtmaq istəyən fəlsəfə, ilk baxışda nə qədər təəccüblü görün- sə də, ictimai mühitin müqavimətinə rast gəlir. Məsələ burasındadır ki, neçə illər ərzində fəlsəfənin öz həqiqi mövqeyindən uzaqlaşması onun nüfuzunun itməsi ilə nəticələnib. Fəlsəfə haqqında səhv təsəvvür yaranıb və qurunun oduna yaş da yan- malı olub. Fəlsəfi təfəkkür publisistik düşüncə və siyasi demaqoqiya tərəfindən sıxışdırılıb. Müasir mərhələdə bütün qüvvələr cəmiyyətin yenidən qurulması (lakin hansı ideya əsasında?) uğrunda mübarizəyə qoşulduğu bir vaxtda, sözdən işə keçmək, Yüklə 1,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|