Azərbaycan Fəlsəfə və Sosial-Siyasi Elmlər Assosiasiyası (afsea) «Fəlsəfə» jurnalına əlavə
Yüklə 1,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 50 - aparılmış, iri həcmli əsərlər yazılmışdır. 1 Bu bölmənin akademik-katibi V.V.Krayevskinin yazdığı kimi, ingilis dilli ölkələrdə (ABŞ, Böyük Britaniya, Kanada və s.) bu sahədəki tədqiqatların böyük əksəriyyəti təhsilin fəlsəfəsi adı altında aparılır. İkinci dünya müharibəsindən sonra ABŞ və Böyük Britaniyada təhsil fəlsəfəsi cəmiyyətləri təsis olunmuş, 1990-cı ildə Londonda keçirilən beynəlxalq konfransda «Təhsil filosoflarının beynəlxalq assosiasiyası» yaradılmışdır. 2 Düzdür, ixtisasca pedaqoq olan V.V.Krayevski ingilis dilli ölkələr- dəkindən fərqli olaraq, bütün nəzəri pedaqogikanı təhsilin fəlsəfəsinə aid etməyin tərəfdarı deyil və bunları fərqləndirməyə çalışır. Lakin bu sahədə fəlsəfəsiz keçin- məyin mümkün olmadığını da inkar etmir. 3 Artıq bir neçə ildir ki, Sovetlərin əsas varisi olan Rusiyada keçmiş sovet pedaqogikasının məhdudlaşdırıcı monopolizmindən xilas olmaq və daha geniş miqyaslı fənn olan təhsilşünaslığı inkişaf etdirmək cəhdləri göstərilir. Təhsilşünas- lıqla və təhsilin fəlsəfəsi ilə bağlı elmi tədqiqatlar aparılır və bu mövzuda böyük miqyaslı əsərlər çap olunur. 4 Lakin təəssüf ki, Azərbaycanda sovet pedaqoji fikir ənənələrinə daha böyük sədaqət nümayiş etdirilir və təhsilşünaslıq sahəsində aparılan tədqiqatlara hələ də qısqanclıqla yanaşılır. Bu sahədə yazılmış çox az sayda əsərlərə 5 də pedaqoji ictimaiyyət, yumşaq desək, kənardan baxır. Təhsilin elmi-fəlsəfi tədqiqi birinci növbədə ona konkret ictimai gerçəklik kontekstində baxılmasını və sistemlilik şərtinin ödənilməsini tələb edir. Belə ki, təhsil mürəkkəb iyerarxik struktura malik bir sistemdir və hər bir struktur səviy- yəsində elmi təhlil aparmaq üçün əvvəlcə bu səviyyələrin qarşılıqlı nisbəti, yəni təhsilin makrostrukturu müəyyən edilməlidir. Təhsil ideyası, onun mahiyyəti, məqsədi və makrostrukturu sahəsində mütəxəssislər isə yox dərəcəsindədir. Təhsil sisteminin heç bir rakursunda fəaliyyət elmi yanaşmaya əsaslanmır. Sadəcə olaraq, belə bir elmi yanaşmanın özülü, konseptual bazis yoxdur. Pedaqogika süni surətdə fəlsəfədən ayrılmış və 1 Гершунский Б.С. Философия образования для ХХI века. (В поисках практико- ориентированных образовательных концепций) – М., 1998. – 608 с.; Ильинский И. Образовательная революция. М., 2002. - 592 с. 2 Философия, культура и образование (материалы «круглого стола») – Вопросы философии, 1999, № 3, сящ. 25-26. 3 Yenə orada, səh. 27. 4 Bax, məsələn: Нейматов Я.М. Образование в ХХI веке: тенденции и прогнозы. – М.: Алгоритм, 2002. – 480с.; Белозерцев Е.И. Образование: историко-культурный феномен. Курс лекций. – «Юридический центр Пресс», Санкт-Петербург. 2004. – 704 с.; Гло- бализация и конвергенция образования: технологический аспект. М., 2004, – 540 с. və s. 5 Bax, məsələn: R.A.Ağamalıyev. Azərbaycan təhsili XXI əsrə doğru: idarəetmə, prioritetlər, islahatlar. Bakı, «Təhsil», 1998. – 376 s.; Şahlar Əsgərov. Təhsilimiz dünən, bu gün, sabah – Bakı, «Azərbaycan» nəşriyyatı, 2003, – 280 s. - 51 - metodoloji təməldən məhrum olmuşdur. Bunu ağıllı pedaqoqların özü də etiraf edir. Məsələn, F.Paulsen yazır: «Pedaqogikanı bir elm olaraq fəlsəfədən ayırmaq mümkün deyil. Psixologiyasız və etikasız o, öz təməlindən ayrı düşür. Bu fənlər də öz növbəsində metafizika və idrak nəzəriyyəsindən ayrılmazdır» (Pedaqoqika. M., 1913, s.7). Yaxud sovet pedaqoqu V.V.Krayevski yazır: «Fəlsəfə ilə əlaqə pedaqoji fikrin inkişafının və pedaqoji nəzəriyyənin qurulmasının zəruri şərtidir.» 1 . P.S.Qureviç İqor İlinskinin «Təhsil inqilabı» kitabı haqqındakı rəydə deyir: «Təhsilin problemləri bizi mürəkkəb fəlsəfi düşüncələr sisteminə cəlb edir. Peda- qogika və tərbiyə tarixi ilə bağlı bir çox tədqiqatların çatışmazlığı bundadır ki, on- ların müəllifləri təhsilə baxışlar kompleksini, fəlsəfi və psixoloji düşüncənin ümu- mi axarından ayırırlar. Ona görə də, pedaqogika tarixi müxtəlif didaktika üsul- larının sadalanmasından ibarət olur. Lakin, axı bu üsullar özü konkret bir dövrdə doğulmuşdur və özündə zamanın dünyagörüşü təsəvvürlərinin izini əks etdirirlər» 2 . Doğrudan da, istər insanın tərbiyəsi, istərsə də həyat üçün hazırlanması, bilik və bacarıqlara yiyələnməsi məsələləri insan və cəmiyyət, insan və dünya problemlərinin tərkib hissəsidir. Təsadüfi deyildir ki, bu məsələlərə ənənəvi olaraq məhz filosofların əsərlərində müraciət edilmişdir. Yeni dövrə qədər tərbiyə məsələləri də, didaktika problemləri də məhz filosoflar tərəfindən araşdırılmışdır. Pedaqogikanın nisbi müstəqil bir elm sahəsi kimi formalaşması ilk növbədə polyak filosofu Yan Amos Komenskinin, ingilis filosofu Con Lokkun və fransız maarifçi- filosofu Jan Jak Russonun yaradıcılıqları ilə bağlıdır. İ.Kantın «Pedaqogika haqqın- da», «Maariflənmə nədir? – sualına cavab», «Antropoloji didaktika» əsərlərində, Hegelin «Gimnaziya direktorunun çıxışları», «Universitetlərdə fəlsəfənin tədrisi», «Gimnaziyalarda fəlsəfənin tədrisi» əsərləri müasir kurikulum probleminin meto- doloji əsaslarını təşkil edir. Müasir Qərb pedaqoji fikri görkəmli amerikan filosofu, praqmatizm cərə- yanının banilərindən biri Con Dyuinin yaradıcılığı, ilk növbədə «Demokratiya və təhsil» əsəri ilə bağlıdır 3 . Pedaqogikanın habelə antropologiya ilə, insanşünaslıqla sıx surətdə bağlı olduğu heç kimdə şübhə doğurmur. K.D.Uşinskinin «Pedaqoji an- tropologiya» əsərinə ön sözdə dediyi kimi, əgər pedaqogika insanı hərtərəfli tərbiyə etmək istəyirsə, onda əvvəlcə onun özünü hərtərəfli öyrənməlidir. Lakin təəssüf ki, təhsil prosesinin öz içərisində empirik bazada toplanan müşahidələrin ümumiləşdirilməsindən yaranan qondarma pedaqoji «nəzəriyyələr» əslində tətbiqi fəlsəfənin bir sahəsi olan pedaqogikanın yerini tutmağa çalışır, psev- dopedaqoji təlimlər meydana çıxır. Nəticədə pedaqoji fikrin həqiqi böyük missiyası 1 Краевский В.В. Педагогика между философией и психологией // Педагогика. 1994. № 6, с.25. 2 Вопросы философии. 2004 № 2, стр.181. 3 Bax: Дж.Дьюи. Демократия и образование: Пер. с англ. М. 2000. Yüklə 1,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|