Azərbaycan Fəlsəfə və Sosial-Siyasi Elmlər Assosiasiyası (afsea) «Fəlsəfə» jurnalına əlavə
Yüklə 1,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 52 - yaddan çıxır, insan arxa plana keçir və təhsil bir növ özü özünün məqsədinə çev- rildiyindən pedaqogika da ənənəvi təhsil prosesinin həndəvərindən kənara çıxa bil- mir. Biz Qərb pedaqoji fikrinin nailiyyətlərini öyrənərkən onların hansı fəlsəfi tə- limlərə istinad etdiklərini yaddan çıxara bilmərik. Məsələn, diqqəti C.Dyuinin praqmatik fəlsəfəsindən doğan bir mövqeyə yönəldək. O yazır: «Təhsilin məqsədi ola bilməz, insanların – valideynlərin, pedaqoqların və s. məqsədi olur» 1 . Amma bizim yazdığımız əsər məhz təhsilin məqsədi haqqındadır. Ziddiyyətli görün- mürmü? Bəli, ziddiyyət var, özü də birbaşa məsələnin qoyuluşu ilə bağlı. Sovet dövründə biz həmişə praqmatizmi tənqid etmişik. Hər şeydə kimlərinsə marağını axtarmağa ehtiyac hiss etməmişik. Belə bir mövqedən çıxış etmişik ki, elm də, təhsil də, incəsənət də ictimai sərvətlərdir və ali dəyərlər sisteminə mənsubdur. Onların lazım olub-olmadığını müzakirə etmək ağlımıza da gəlməyib. Vay bunu şübhə altına alanların halına… Təhsil yaxşı şeydir, vəssalam. Biz onu necə varsa, eləcə də qəbul edirik və bir gerçək ictimai proses olaraq onun öz daxili məntiqindən və inkişaf qanunauyğuluğundan çıxış etməyə çalışırıq. Və bu istiqamət bizi də öz dalınca aparır. İnsan özü, onun konkret maraqları yaddan çıxır. Bəli, harada isə, nə vaxt isə təhsil kimi başa düşülən və təhsil adı altında formalaşmış bir ictimai proses pozitiv bir hadisə kimi yaranmış (yaradılmış) və insanların maraqlarının təmin olunmasına xidmət etmişdir. Lakin dünya ancaq İnsan-Təhsil münasibətləri sistemindən ibarət deyil. Cəmiyyətdə başqa dəyərlər sistemi də vardır və insanın maraqları konkret bir ictimai situasiya ilə bağlı, konkret bir bölgədə dəyişə bilər. Təhsil isə beynəlmiləlləşə-beynəlmiləlləşə, milli ictimai gerçəkliyin konkret məzmunundan uzaqlaşa-uzaqlaşa (kiminsə dediyi kimi, qloballaşma elə buradan başlayır) öz məxsusi məzmununu, problematikasını və guya zaman və məkandan asılı olmayan, konkret ictimai mühitdən asılı olmayan hansı isə ali məqsədini formalaşdırır. Biz – keçmiş sovet insanları hələ bu gün də öz şəxsi maraqlarımızı hansı isə abstraksiyalara qurban verməyə hazır olan insanlar – burada qəbahətli heç nə görmürük. Con Dyui isə görür. Amerikanı Amerika edən, güclü, qüdrətli, möh- təşəm edən həmişə məhz insan amilinin ön plana çəkilməsi olmuşdur. Təhsilə münasibətdə də belədir. İnsanlar təhsil üçün yox, təhsil insanlar üçündür. Və o konkret insanların konkret ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmalıdır. Biz təhsilşünaslıq problemlərinin əhəmiyyətini vurğulamaqla, heç də pedaqogikanın və pedaqoqların rolunu azaltmaq fikrində deyilik. Əksinə, pedaqogikanın az-çox dərəcədə inkişaf etdiyini və Azərbaycan elmində ona kifayət qədər geniş yer verildiyini, təhsilşünaslığın isə çox geri qaldığını, bu sahədə 1 Göstərilən əsər, səh.104. - 53 - sistemli tədqiqatların aparılmadığını nəzərə çarpdırmaq istəyirik. Bizcə, Azərbaycanda təzəcə yaranmaqda olan təhsilşünaslıq qarşısında maneələr götürülməli, onun inkişafı üçün geniş meydan açılmalıdır. Pedaqoqlar da yeni yaranan bu sahəyə qısqanclıqla yanaşmamalı və onu ənənəvi pedaqogika çərçivəsi ilə məhdudlaşdırmaq mövqeyindən əl çəkməlidirlər. (Bir fəlsəfə tədqiqatçısı olaraq, mənim üçün daha maraqlı və daha prestijli olan fəlsəfi problemlərdən ayrılmaq bahasına təhsilşünaslıqla bağlı tədqiqat aparmağımın səbəbi bu sahədə mövcud olan boşluğu qismən də olsa doldurmaq, təhsil sahəsində aparılmalı olan islahatlara düzgün yön, metodoloji dəstək vermək istəyidir. Habelə, gələcəkdə məhz bu sahədə ixtisaslaşmalı olan, sistemli tədqiqatlar aparmaq istəyən gənclər üçün yol açılmasına da ehtiyac vardır. Əks təqdirdə, bu aktual sahələrə meyl edən gənclər pedaqogika sahəsində avtoritet sayılan və böyük mövqelər tutmuş konservativ qüvvələrin bariyerini keçə bilməzlər. Bəli, kim isə konserativ daiələrin zərbəsini öz üzərinə götürməlidir, yoxsa biz nəsillərin təbii əvəzlənməsini və ya Qərbdə təhsil alıb gələnlərin sayəsində prioritetin tədricən dəyişməsini gözləsək, buna çox vaxt gedər və təhsil islahatı adı altında yalnız formaca dəyişmiş, mahiyyəti isə əvvəlki kimi qalmış yeniləşmə görüntüsü həyata keçirilər.) Biz, bir tərəfdən, təhsil islahatları keçirmək, Avropa təhsil məkanına daxil olmaq, bu sahədə Qərb dəyərlərini mənimsəmək təşəbbüsləri göstərir, digər tərəfdən də, köhnə sovet pedaqogikasını az qala ehkama çeviririk. Güman edirik ki, Təhsil Nazirliyinin də islahat keçirərkən xarici mütəxəssislərin rəyinə üstünlük vermək, islahatı onların ideya rəhbərliyi altında aparmaq cəhdləri sovet pediqogi- kasından və kommunist tərbiyə sistemindən sözdə deyil, işdə azad olmaq ar- zusundan irəli gəlir. Biz Təhsil Nazirliyinin, görünür, çarəsizlikdən atdığı bu addımların motivini başa düşürük. Bu sahədə dəyişiklik doğrudan da lazımdır. Lakin hansı yolla? Bir qütbdən o biri qütbə keçmək, məxsusi olaraq islahatın nəzəri əsaslarını işləmək məqsədilə yaradılmış Təhsil Problemləri İnstitutunun yönünü dəyişmək və təhsilşünaslığa istiqamətləndirməkdənsə, «siz öz işinizlə məşğul olun, biz xaricilərin ideyası ilə işləyəcəyik» mövqeyini də dəstəkləyə bilmərik. Bizcə, islahata bu islahatın nəzəri əsaslandırılmasından başlanmalıdır. Təhsilşünaslığı inkişaf etdirmədən təhsildə aparılan reformanın uğuruna necə inanmaq olar ? Təhsil sahəsində hər hansı bir dəyişiklik yüz ölçülüb bir biçilməlidir. Təh- silin daxili inkişaf məntiqindən və məqsədindən irəli gəlməyən, sadəcə islahat görüntüsü yaratmaq üçün aparılan islahat təhsilə ən böyük zərbədir. Təhsilin məqsədinin konkretləşdirilməsi, hər bir şəxsin, millətin və bütövlükdə ölkənin inki- şafında təhsilin rolunun müəyyən edilməsi isə çox mürəkkəb məsələdir və xüsusi elmi-fəlsəfi tədqiqat tələb edir. Yeni cəmiyyətə keçidin tələblərindən doğan islahat zərurəti və onun istiqa- mətləri nə köhnə inzibati idarəetmə sisteminin, nə də ənənəvi pedaqoji fikrin nü- Yüklə 1,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|