Azərbaycan Fəlsəfə və Sosial-Siyasi Elmlər Assosiasiyası (afsea) «Fəlsəfə» jurnalına əlavə
Yüklə 1,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 54 - mayəndələri tərəfindən müəyyənləşdirilə bilməz. Daha doğrusu, islahat aparılmalı olduğunu hamı deyir. Yerində saymamaq üçün nəyi isə dəyişmək, bir başqasına bənzətmək, «qabaqcıl təcrübələri mənimsəmək», modern görünmək xatirinə islahat aparmaq bir şeydir, ictimai inkişafın, yeni iqtisadi münasibətlərə keçidin daxili məntiqindən doğan zəruri islahat başqa şeydir. Bu zərurətin məhz nədən idarət olduğunu bilmədikdə isə islahat naminə islahat yaranır. Zəruri islahat istiqamətlərinin düzgün müəyyənləşdirilməsi üçün isə əvvəlcə nəzəri tədqiqatlar aparılmalıdır. Bu iş isə təkcə pedaqoji elmlər çərçivəsinə sığmır. Digər tərəfdən, pedaqogikanın yeni dövrün tələblərinə uyğunlaşması onun ancaq öz hüdudları daxilində inkişafı ilə mümkün deyil. Bu sahədə paradiqmaların dəyişməsi fəlsəfədə və bütövlükdə ictimai şüurda baş verən dəyişikliklərlə bağlıdır. Elmi idrak metoldları daim inkişaf edir və bu sahədəki yeniliklərin təlim sahəsinə transferi üçün fəlsəfə ilə əlaqə heç vaxt kəsilməməlidir. Fəlsəfə həm də hər bir cəmiyyətdə dəyərlər və meyarlar sistemini öyrəndiyindən tərbiyənin müasir dövrün tələblərinə uyğun təşkili üçün əvvəlcə çağdaş fəlsəfi fikrə bələd olmaq tələb olunur. Pedaqogika əsasən necə öyrətmək sualına cavab verir. Lakin öyrətmə prosesinin məntiqi-idraki və psixoloji aspektləri də vardır ki, bunlar pedaqogikanın predmetindən kənara çıxır. Təhsilə yalnız milli və ya yalnız ümumbəşəri hadisə kimi yanaşmaq olmaz. Təhsilin mahiyyətindən irəli gələn və bütün dövrlər və ölkələr üçün qorunub saxla- nan əsas prinsiplərlə yanaşı, konkret dövrün, konkret ictimai situasiyanın və konkret milli gerçəkliyin, milli düşüncə tərzinin xüsusiyyətləri də mütləq nəzərə alınmalıdır. Təhsil özü sosial institut olmaqla yanaşı, həm də və daha çox dərəcədə ictimai şüurun inkişafını təmin etdiyi, onun strukturunun özünəməxsusluğunu qoruyub saxladığı üçün ictimai həyatın və milli məfkurənin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Təhsil həm də milli ruhun inkişafını təmin edən ən mühüm vasitələrdən biridir. Azərbaycanda təhsil necə olmalıdır? Onun qarşısında ümumbəşəri vəzifə- lərlə yanaşı çağdaş ictimai-siyasi gerçəklikdən və milli ruhun üzləşdiyi konkret problemlərdən irəli gələn nə kimi vəzifələr durur? Tamamilə fərqli inkişaf səviyyəsində olan və öz milli-ictimai problematikasına görə də bizdən köklü surətdə fərqlənən ölkələrin təhsil sistemi bizim ictimai gerçəkliyə transfer olunsa cücərib-bitərmi? Bitsə də, görəsən, nə bitər? 1807-ci ildə, bütün Almaniya Fransa istilası altında olanda alçaldılmış, təhqir olunmuş, ruhdan düşmüş və biganəliyə qapılmış alman xalqını özünə qaytarmaq, ona inam və ruh vermək üçün böyük alman filosofu İ.Fixte «Alman xalqına müraciətlə» çıxış etmişdi. Müraciətin əsas ideyası, məqsədi bütün alman xalqını səfərbər etmək idi. Lakin maraqlıdır ki, söhbət hərbi səfərbərlikdən getmirdi. Fixte alman ruhunu yenidən yüksəltmək və bu biabırçı vəziyyətdən xilas olmaq üçün çıxış yolunu yeni milli təhsil sisteminin qurulmasında görürdü. - 55 - Bütün dünya xalqlarının tarixi göstərir ki, istər hərbi, istər siyasi və ya iqtisadi müstəvidə böhran keçirdikdən sonra yeni inkişaf potensialı əldə etmək, milli gücü səfərbər etmək üçün ən mühüm vasitə insanların şüurunun yenidən yönəldilməsidir ki, bu da ilk növbədə təhsil sistemindəki islahatlar vasitəsi ilə həyata keçirilir. Lakin köhnə təhsil sisteminin içərisində yeni düşüncə, yeni məf- kurə, məhz yeni dövrün tələblərinə uyğun islahatı həyata keçirə biləcək yeni insan- lar necə tapıla bilər? Yenə də hər şey gələcəyin planlaşdırılmasına, gələcək isə öz növbəsində in- kişaf strategiyasının əsasında duran milli mahiyyətə, bu mahiyytəin ifadəsi olan maraqlar sistemnə əsaslanır. Bütün bunlar fəlsəfi yanaşma tələb edir. Ağıllı xalqlar kiçik planları böyük planların tərkib hissəsi olaraq qururlar. Elm üçün ayrı, sənaye üçün ayrı, mədəniyyət üçün ayrı planlar qurub bütün bunları yenə də müstəqil şəkildə politoloqlar tərəfindən qurulmuş dövlət siyasəti ilə uzlaşdırmaq qeyri- mümkündür. Müxtəlif sahələrin vahid ortaq məxrəcə gətirilməsi sistemli yanaşma tələb edir. Lakin sistemin öyrənilməsi hissələrin cəmlənməsi kimi həyata keçmir. Bunun üçün dialektik təfəkkür, sintetik mühakimə, fəlsəfi təhlil tələb olunur. Təsadüfi deyildir ki, Yasuxiro Nakasone 80-ci illərdə Yaponiyanın baş nazir vəzifəsində çalışarkən məhz təhsil sistemində reforma aparılmasını strateji inkişa- fın mühüm istiqaməti hesab edirdi. «Nədən başlamaq?» sualına isə Nakasone belə cavab verir: «Reformanın fəlsəfi-ideoloji prinsiplərindən başlamaq lazımdır. Əvvəlcə karkası qurmadan bina tikmək olmaz.» 1 «Başına gələn başmaqçı olar», – deyirlər. Yaponiyada keçirilən təhsil reformasının yekunları barədə danışarkən Nakasone onun yarımçıq həyata keçirildiyini vurğulayaraq yazır: «O dövrün təhsil reformasının yarımçıqlığının səbəbi aydın konsepsiyanın olmaması, daha dəqiq de- sək, konsepsiyanın fəlsəfi-ideoloji yöndən məhrum olması idi» 2 . Təhsilin fəlsəfi ideoloji əsasları nədir? Milli təhsil sistemi nədir və onun dünya təhsil sistemi ilə nisbətini necə təsəvvür etmək olar? Dünya təhsil sisteminin ümumi tendensiyaları və ayrı-ayrı qabaqcıl ölkələrin məxsusi təhsil praktikası əsasında formalaşmış elmi-nəzəri təhsilşünaslıq baxımın- dan təhsilin struktur pillələri haqqında, onun ümumi, invariant xüsusiyyətləri və müxtəlif konkret təzahürləri, forma rəngarəngliyi haqqında elmi təsəvvürlərə istinad etmədən, hər hansı bir ölkədə təhsil sisteminin optimal təşkilindən danış- maq mümkün deyil. Bizə elə gəlir ki, Azərbaycanda təhsilşünaslıq bir elmi istiqamət kimi forma- laşdıqca təhsil sahəsində aparılan islahatlar da təsadüfi mülahizələrə və subyektiv amillərə deyil, ictimai zərurət prinsipinə, fəlsəfi bazisə əsaslanacaqdır. 1 Я.Накасонэ. Государственная стратегия Японии в XXI веке. М. 2001, стр.189. 2 Yenə orada, səh. 188. Yüklə 1,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|