Azərbaycan Fəlsəfə və Sosial-Siyasi Elmlər Assosiasiyası (afsea) «Fəlsəfə» jurnalına əlavə
Yüklə 1,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 39 - ki, bununla biz əslində son məqsədi qurban vermiş olmuruqmu? Cəmiyyət həddindən artıq mücərrədləşdirilir və əslində insanın əksliyinə çevrilirdi. Halbuki sosialist inqilabının əsas məqsədlərindən biri məhz bu əksliyi aradan qaldırmaq, bir tərəfdən şəxsi mənafelərin ictimai mənafeyə, digər tərəfdən də ictimai mənafeyin şəxsi mənafelərə uyğunluğunu təmin etmək idi. Lakin təəssüf ki, mövcud sosial-iqtisadi münasibətlərin strukturunda bu ikinci istiqamət arxa plana keçmiş, insanın cəmiyyət qarşısındakı məsuliyyətindən gen-bol söhbət getdiyi halda, cəmiyyətin insan qarşısında məsuliyyət daşıması yaddan çıxmışdı. Əgər insan müstəqil mənəvi sərvət kimi deyil, yalnız cəmiyyətin bir üzvü, hissəsi kimi yada düşürsə, deməli obyektiv ictimai həyat mənəvi insandan və ya insan mənəviyyatından “azad edilir”. Unudulur ki, mənəvi komponentdən “azad edilmiş” sosial gerçəklik daha fəlsəfənin predmeti ola bilməz. Çünki hər hansı bir problem yalnız o zaman fəlsəfèlik səviyyəsinə qalxır ki, o, insan taleyi ilə bağlanır, mənəviyyat prizmasından keçirilir. Fərddən kənarda, fərdi mənəviyyatdan kənaräa götürülən ictimai problemlər fəlsəfəsinin yox, sosiologiyanın predmetinə daxildir. Biz bu fərqi nəzərə almadığımıza görə və xüsusi fənlərdən biri olan sosiologiyanın problemlərini fəlsəfəyə daxil elədiyimizə görə, fəlsəfənin predmeti əsassız surətdə genişləndirilmiş, meyar itmişdir. Nəticədə fəlsəfəyə dəxli var, ya yox, ictimai hə- yatdan bəhs edən istənilən yazı fəlsəfi əsər kimi qiymətlənldirilmiş, bu əsərlərə görə müvafiq olmayan elmi dərəcələr verilmişdir. Publisistikadan tutmuş konkret faktiki materialın empirik təhlilinə qədər hər nə varsa fəlsəfə adlandırılmış və “filosofların” sayı əsl fəlsəfədən heç xəbəri olmayan adamlar hesabına günü- gündən aròmışdır. Belə düşünmək olar ki, bu əsərlər heç olmasa empirik sosiologiyanın inkişafı üçün əhəmiyyətə malikdir. Lakin məsələ burasındadır ki, sovet dövründə yazûëàí «fəlsəfi» əsərlərin əksəriyyəti fəlsəfèlik tələblərindən uzaq olduğu kimi, elmilik tələblərindən də uzaq olmuşdur. Rəsmi məlumatlarla əsl vəziyyət arasında uçurum yarandığından cəmiyyətşünaslıq sahəsində yazılan əsərlər həyatın özünü yox, saxta statistikanı əks etdirirdi. Empirik sosioloji tədqiqatlar aparmaq məsləhət bilinmirdi və ona görə də bizdə fəlsəfə ilə yanaşı sosiologiya elmi də çərçivəyə salınmışdı. Lakin bu çərçivə daxilində aparılan “tədqiqatlar” əsl tədqiqatdan çox uzaq olsalar da, onların bir “üstünlüyü” var idi. Bu da həmin işləri yazmaq üçün heç bir tədqiqatın lazım olmaması, xüsusi zəhmət çəkmədən “bol məhsul” vermək imkanı idi. Fəlsəfi ümumiləşdirmələr yalnız o zaman mümkün ola bilər ki, əvvəlcə empirik və elmi-nəzəri səviyyədə tədqiqatlar aparılmış olsun. Yalnız bundan sonra həmin problemlər fəlsəfi kontekstə daxil edilə bilər. Lakin heç empirik tədqiqatların da aparılmadığı bir şəraitdə nəyin fəlsəfi ümumiləşdirilməsindən söhbət gedə bilər? Bax, belə bir şəraitdə, elmi tədqiqatların yerini psevdotədqiqatlar tutduğu bir - 40 - zamanda, əsl fəlsəfi fikir də “aktual mövzulardakı” psevdofəlsəfə tərəfindən sıxışdırılırdı. (Təəssüf ki, bu meyl indi də davam etməkdədir). Belə düşünmək olar ki, həmin dövrdə əsl fəlsəfə daha çox dərəcədə fəlsəfə tarixi timsalında saxlana bilərdi. Mərkəzdə, doğrudan da, dünya fəlsəfə klassikləri rus dilinə tərcümə olunur, fəlsəfə tarixinin şərhinə geniş yer verilirdi. Nə qədər paradoksal görünsə də, qadağanlar daha çox dərəcədə Qərb idealist fəlsəfəsinə deyil, rus idealist fəlsəfəsinə – Vl.Solovyov, N.A.Áerdyayev kimi klassiklərə tətbiq edilirdi. Bu, əslində milli fəlsəfi fikri tarixi yaddaşdan silmək təşəbbüsü idi. Respublikamızda isə proletkultçuluq meyli, manqurtlaşdırma təäbirləri özünün zir- vəsinə qalxmışdı. Xalq özünün hətta mütərəqqi fəlsəfi fikrindən ayrı düşmüş, milli fəlsəfə tarixinin yerini ictimai-siyasi və demokratik fikir tarixi tutmuşdu. Birinci qaranlıqda qaldığından çoxları hələ indi də fəlsəfəni ya maarifçilik və didaktika ilə, ya inqilabi-demokratik fikirlə, ya da hətta siéasi publisistika ilə qarışıq salırlar. Nəticədə Azərbaycan fəlsəfi fikir tarixinin hüdudları genişləndirilir və burada an- caq əsl fəlsəfəyə yer qalmır. Səbəblərindən biri budur ki, əsl fəlsəfəni şərh etmək təbliğatçılıqla elmi dərəcə almış rəsmi fəlsəfəçilərin intellektual imkanı xaricindədir. Deməli, bugünkü fəlsəfəmizdəki vəziyyət keçmişdəki fəlsəfi fikrimizin də üzə çıxmasına mane olur. Bu sahədəki tək-tük həqiqi tədqiqatlar isə “aktual mövzulardakı” cild-cild kitablar arasında itib-batır. Ancaq marksizm fəlsəfəsini əzbərləyənlər, heç ona da yaradıcı və tənqidi şəkildə yanaşa bilməyənlər bu təlimin dünya fəlsəfi fikri ilə əlaqəsini, ümumi cəhətlərini görə bilmir, ondan kənarda nə varsa hamısına qara eynəkdən baxırdılar. Burada Aristotelin məşhur fikri yada düşür: “Nadanlar ancaq fərqi, müdriklər isə həm də vəhdət və ümumiliyi görürlər”. Xalq hikməti və klassik fəlsəfənin, o cümlədən Şərq klassik fəlsəfəsinin çox mühüm ümumilikləri var və hər hansı fəl- səfi təlim də yalnız bu ümumi fonda daha aydın dərk edilə bilər. Milli fəlsəfi fikirlə əlaqələndirilmədikdə, milli mədəniyyətdən ayrı düşdükdə heç bir təlimin canlı təsir gücü ola bilməz. Yüklə 1,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|