Azərbaycan Hüquqçular Assosiasiyası azərbaycan respublikasinin
Yüklə 3,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
riflərin və işdə marağı olan başqa şəxslərin sübutetmə vəzifələrini yerinə yetirmələrini təmin edən məcburedici sanksiyalar yoxdur. Həmin şəxsləri sübutetmə üzrə fəal prosessual fəaliyyətə çəkən hərəkətverici stimul işin onlar üçün yaxşı sonluqla bitməsinə olan maraqlandır. 2.
77.1-ci maddə sübutetmə vəzifələrinin bölgüsünün ümumi qaydasını göstərir. Bu ümumi qaydaya görə, iş iştirakçılan tələb və etirazlarını əsaslandırdıqları faktları isbat etməlidirlər. Bu “dediyini sübut elə” formulasına əsaslanır. Bu normaya görə, sübutetmə vəzifələri iddia icraatında tərəflər, xüsusi İddia icraatmda və xüsusi icraatda ərizəçi və maraqlı şəxslər arasında uyğun olaraq bölünür. 3.
Sübutetmə vəzifəsi iş iştirakçıları arasında 77.1-ci maddədə göstərilən qaydada və maddi hüquq normalarında göstərilən xüsusi qaydalar əsasmda bölünür. Maddi hüquq normaları bir sıra hallarda sübutetmə fərziyyələri müəyyən edir və sübutetmə vəzifəsi ilə bağlı ümumi qaydadan kənara çıxaraq, faktm sübut olunması və ya yalanlan- masmı həmin faktın varlığım və ya yoxluğunu İddia edən şəxsin deyil, qarşı tərəfin üzərinə qoyur. Mülki hüquqda sübutetmənin ümumi qaydasmı dəyişdirən çoxsaylı hallar vardır. Məsələn, MM-in 23.1-ci maddəsinə görə, şəxsin şərəfini, ləyaqətini və ya işgüzar nüfuzunu ləkələyən, şəxsi həyatmm sirrini və ya şəxsi toxunulmazlığını pozan bilgiləri yaymış şəxs onlarm doğruluğunu İsbat etməlidir. Bir su-a hallarda maddi hüquq normaları sübutetmə vəzifəsinin yerinə yetirilməsini tərəf üçün xoşagələn hüquqi nəticələrin baş verməsi ilə birbaşa bağlayır. MM-in 347.7-ci maddəsinə görə, çox önəmli yanılmanın təsiri altında bağlanan əqd keçərsiz sayıldığı halda iddiaçı yamimanm başqa tərəfin təqsiri üzündən baş verdiyini sübuta yetirərsə, özünə dəymiş real zərərin əvəzini qarşı tərəfdən istəyə bilər. Bunu sübut edə bilmədikdə isə, hətta yamimanm yamlandan asılı olmayan səbəblərdən əmələ gəldiyi hallarda da, iddiaçı qarşı tərəfin tələbi ilə ona dəymiş real zərərin əvəzini ödəməyə borcludur. Ailə, əmək hüququnda da sübutetmənin ümumi qaydasım dəyişdirən fərziyyələr vardır. Ailə Məcəlləsinin 44.2-ci maddəsinə görə, uşaq nikahda olan anadan doğulduqda, eləcə də, nikahm pozulması və ya keçərsiz sayılması və ya ərin ölüm günündən keçən 300 gün ərzində doğulduqda, uşağın atası ananın əri (və ya keçmiş əri) sayılır və atalıq ərlə ananın nikahı haqqmda yazı ilə təsdiqlənir. Göstərilən halda atalıq fərziyyəsi vardır. Bundan çıxış edərək aliment barədə iddialarda uşağm atası olmadı- ğmı sübut etmək vəzifəsi cavabdehin üzərinə düşür. Maddi hüquq norraalarmda geniş yayılmış iki sübutetmə fərziyyəsi var: zərər vu- ranm təqsirliliyi fərziyyəsi; və öhdəliyi yerinə yetirməmiş və ya lazımi qaydada yerinə yetirməmiş şəxsin təqsirliliyi fərziyyəsi. MM-in 1097.2-ci maddəsinə görə, mülki hüquq pozuntusunu (delikti) törətmiş şəxs zərərin onun təqsiri üzündən vurulmadığmı sübuta yetirərsə, zərərin əvəzini ödəməkdən azad edilir. 14 yaşmadək olan yetkinlik yaşma çatmayanın (azyaşlmm) törətdiyi mülki hüquq pozuntusu nəticəsində dəyən zərər üçün onun valideynləri (övladlığa götürənlər) və ya qəyyumu, azyaşlmm yerləşdiyi tərbiyə, müalicə müəssisəsi və ya qanuna görə 103
onun qəyyumu olan oxşar müəssisə zərərin onların təqsiri üzündən yaranmadığmı sübut etməsələr məsuliyyət daşıyırlar (MM, 1103.1-ci və 1103.2-ci maddələr). Göründüyü kimi, mülki hüquq
şəxs hüquq pozuntusunun olduğunu və onu cavabdehin törətdiyini MPM-in 77.1-ci maddəsinin müəyyən etdiyi ümumi formula uyğun olaraq sübut etməlidir. Zərərin özünün təqsiri olmadan vurulduğunu sübut etmək yükü isə cavabdehin üzərinə qoyulur. Bunu sübut edə bilmədikdə, zərər vuran vurduğu zərəri ödəməlidir. İşəgötürənin verdiyi dəyərli əşyalara görə işçinin tam maddi məsuliyyət daşıması haqda onlar arasmda razılaşma varsa, həmin əşyalara zərər dəydikdə işçi zərərin vu- rulmasmda özünün təqsirli olmadığını sübut etməlidir. Eyni qayda öhdəliyin icra edilmədiyi halda da var. Borclunun öz Öhdəliyini yerinə yetirmədiyini deyən iddiaçı öz tələbini, yəni öhdəlik bağlılığının olmasını, borclunun razılaşdırılmış öhdəliyini yerinə yetirməməsini və s. ümumi formula əsasən özü sübut etməlidir, öhdəlik pozulubsa borclunun bunda təqsirli olması güman olunur. Borclu öhdəliyin yerinə yetirilməməsində öz təqsiri olmadığını sübut etmək yükü daşıyır. Pozuntunun ondan asılı olmayan səbəbdən doğduğunu, müqaviləni bağlayarkən həmin halı göz önünə ala biləcəyini ondan gözləməyin, eləcə də bu halm və ya onun nəticələrinin qarşısmı ala biləcəyini və ya aradan qaldıra biləcəyini ondan gözləməyin əsassız olduğunu isbat edərsə borclu bu pozuntuya görə məsuliyyətdən azad olunur. (MM, 448.4-cü maddə). 4.
bir özəl hal göstərir. Dövlət və yerli özünüidarə və s. qurumlarının aktlarmın etibarsız (keçərsiz) sayılması ilə bağlı işlərdə şikayət doğurmuş aktın çıxarılmasım əsaslandıran hallarm varlığmı isbat etmək yükünü həmin aktı çıxarmış qurum daşıyır. Bununla bağlı MPM-in 287-ci maddəsinin şərhinə də bax. MPM-in 77.2-ci maddəsinin məzmunu MPM-in 287-ci maddəsində eynilə təkrar olunmuşdur. Eyni müddəanm həm mülkİ proses üçün ümumi normalar müəyyən edən «Sübutlar» fəslində, həm də xüsusi iddia icraatı ilə bağlı normalar müəyyən edən maddədə verilməsi qanunyaratma texnikası baxımından qüsurlu olsa da, «dövlət orqanları, icra və s. orqanlam anlayışmı MPM-in 2-ci yarımbölməsində olan anlayışdan daha geniş şərh etməyə imkan verir. Burada dövlət orqanları, icra və s. orqanlar anlayışı Vətəndaşlarm hüquq və azadlıqlannı pozan qərar və hərəkətlərdən (hərəkətsizlikdən) məhkəməyə şikayət edilməsi haqqmda Qanunda, habelə MPM-nin 2-ci ya- rımböl məsində müəyyən olunan xüsusi iddia icraatı qaydasmda baxılan işlərdə aktları və ya qərarları şikayətə səbəb olmuş orqanlar və vəzifəli şəxslər kimi başa düşülməlidir. Bunlar bütün dövlət orqanları (qanunvericilik, icra və məhkəmə orqanları), habelə müəssisə, idarə və təşkilatlar, yerli özünüidarə orqanları, ictimai birliklər (siyasi partiyalar, həmkarlar ittifaqları, dini birliklər və s.) və s. qurumlar, eləcə də vəzifəli şəxslərdir. 5.
Məhkəmə öz istəyinə görə iş iştirakçısı olan bu və ya başqa şəxsi onun öz iddi- a və etirazlarmı əsaslandırmaq üçün söykəndiyi hallarm və qanunla sübut etməli olduğu başqa hallarm sübut olunması yükündən azad edə, yaxud sübutetmə yükünü bölüşdürə bilməz. 104
Yüklə 3,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|