Azərbaycan m iLLİ elm lər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ

Yuxarıdakı ayələrdən görünür ki, körpəbr 2 yaşı tamam 
olana qədər ana südü ilə bəslənməlidirlər. Bu ayələrin hök- 
münə söykənərək bir sıra araşdırıcılarm, təfsirçilərin yorum- 
iarma  əsasən  ana  südünə  böyük  üstünlük  verilməsinin 
səbəblərini  belə  xarakterizə  etmək  olar:  hər  şeydən  öncə 
ana südünün tərkibi uşağm yaşma görə dəyişə biiir. Doğuşun 
ilk  günlərindən  ana  südü  daha  q üw ətli  olur.  Bu  süddə 
protein  və  təbii  maddələr  digər  südlərə  nisbətən  daha  çox 
olur.  Xaİq  arasmda  «uşağm  ağuzlanması»  adlanan  inama 
görə uşaq doğuşdan sonra ana tərəfindən əmizdirilmədikdə 
(ağuzlanmadıqda)  sısqa  olmaqla gələcəkdə  hər cürə xəstə- 
liklərə tutula bilir.
Ana südünün üstün xüsusiyyətlərindən biri onun yüksək 
təmizlik və mikrobsuz olmasıdır. Ana südü ilə müqayisədə 
digər südlər sağılarkən, bişirilərkən onlara mikrob qarışması, 
tərkibinin  dəyişməsi ehtimalı çox böyükdür.
Xalq arasmda ana südündən müalicə məqsədi ilə də is- 
tifadə  edilir.  Uşaqlarm  gözü,  qulağı  ağrıyanda  ana  südü 
salmır. Onlar sancılandıqda yovşanm üstünə ana südü sağıhr 
və uşağa veriUr.
Ana südünün digər üstün xüsusiyyəti  doqquz ay müd- 
dətində  ana  bətnində  anadan  qidalanan  uşağm  bu  prosesi 
davam etdirməsidir. Ana südünün istiliyi bədən hərarətində 
olmaqla  birbaşa  qəbul  edildiyindən  heç  bir  dəyişikhyə 
uğramır.
Uşağm ana südü ilə bəslənməsinin ana və uşaq arasmda 
gələcək münasibətlərdə, vahdeyin  övlad sevgisində böyük 
rol oynayır. Qədim oğuzlarda övladm başma bir iş gəlsəydi 
anaya agah oiardı:
Çıqsun bənim kor gözüm,  a Dirsə xan, yaman səgrir. 
Kəsilsün  oğlan  əmən  süd  damarım yaman  sızlar.(16,  s.38)
85

---

Oğuz igidbrinin ən böyük andlanndan biri ananm südü 
idi. Anaya:  «Ağ südünü əmdigim  ana»- deyə müraciət olu- 
nurdu.
Ana  südü  halailıq  rəmzi  sayılu-dı;  «Ananm  südü  kimi 
halal oIsun». Deməli ən böyük halal ana südüdür. Vücudun 
yetişdirdiyi  əvəzsiz  qidadır  ana  südü.  Ona  söymək,  küfur 
etmək böyük günah sayıhr.
Türkbrdə  ana  südü  o  dərəcədə  müqəddəs  sayüıb  ki, 
qız ərə  verilərkən  anadan  əmdiyi  südə  bədəl  (əvəz)  olaraq 
oğian  evindən  «süd  pulu»  (ana  südünün  halaUığı  üçün) 
ahnıb. Bir sıra türk xalqlarmda ana südü haqqı olaraq oğlan 
evi qız evinə ən yaxşı  inək verərdi.
Naxçıvanda  uşağm  südünə  oxşaması  inamı  vardu': 
«südünə  çəkib».  Ən  yaxşı  uşaqlar,  xüsusən  qız  uşaqlan 
haqqmda «halal süd  əmmiş», pis, yaramaz adamlarla bağlı 
işlədilən  «südü  xarab»  ifadələri  südün  insanm  formalaş- 
masmda böyük rol  oynadığmı  göstərir. Yaxşı  xatırlayıram, 
ağsaqqallardan  biri  ilə  söhbət  zamanı  bir  uşaq  salam 
vermədən  yanımızdan  keçib  yaxmhqdakı  ağacm  budağmı 
qırdı. Ağsaqqal  dedi:  «Əhsən,  südünə çəkibsən» soruşdum 
ki,  südü  deyəndə  nəyi  nəzərdə  tutur?  Cavab  verdi  ki, 
indikilərin  çoxusu  botuləməndir (yəqin ki, uşaqlara süd və 
digər  duru  yeməklərin  verildiyi  butulkanı  nəzərdə  tutub). 
Bu  da  inək  südü  ilə  böyüyüb,  mal  kimidir.  Yəni  ana  südü 
uşağm  təkcə  fıziki  inkişafında,  sağlamhğmda  deyil  onda 
insani keyfıyyətlərin formalaşmasmda da ciddi rol oynayır.
Bir incə nıəsələyə də münasibət bildirəcəyik. Yəqin ki, 
mənim yaşım da buna imkan verir. Bəzi qadmlar bədən qu- 
ruluşlarını (xarici görünüşlərini) qorumaq üçün ana olmaqdan, 
uşaq əmizdirməkdən  qaçu-lar.  Unudulmamalıdır ki,  AİIah 
qadmı  hər şeydən öncə  ailə üçün,  ana olmaq üçün yaradıb.
86

---

Ey  keçici  dünyada  zahiri  gözəliik  və  «fıqura»  saxlamaq 
üçün  körpələrini südlə  qidalandımıayan  analar!  Bunun uc- 
batmdan Allahm uşaqlar üçün verdiyi neraəti onlarm əlindən 
ahrsmız,  övladlarmıza  qəsd  edirsiniz,  nəticədə  gözləriniz 
önündə  sısqa,  həkim lərə  m öhtac  uşaqlarm ız  böyüyür. 
•   #
Ozünüzü  nə  qədər gözəl  və  fıqurah  göstərməyə  çalışsanız 
da bunlar zahiridir, ürəklərimiz smıqdır. Məgər sizin gözəl- 
liyiniz və fıquranız ailəniz üçün deyilmi?!
Buradaca  ailədə  uşaqlarm  sayı  məsələsi  üzərində  də 
qısaca  dayanmaq  istərdik.  Keçmiş  SSRİ-də  bu  problemlə 
bağlı müxtəlif ehni toplantılarda, müzakirələrdə iştirak edən 
bir araşdıncı, həmçinin 5 övlad atası kimi məni bu problem 
çox narahat edir. Yaxın keçmişdə təbii artıma görə qabaqcıl 
Ölkələr  sırasmda  olan  vətənimizdə  indi  ailədə  uşaqlarm 
azhğı  ilə bağh ciddi problemlər yaranmaqdadır. Bir çoxlan 
bunu  iqtisadi  amillər,  tərbiyə  prosesindəki  çətinİiklər  ilə 
əlaqələndirməyə  çahşırlar.  Lakin  təkcə  iqtisadi  cəhətdən 
deyil,  bütün  hallara  görə  imkanh  ailələrdə  də  uşaqlarm 
sayınm azhğı (əsasən  1-2) belə  düşünməyə  imkan verir ki, 
bu daha çox «müasirləşmək». «mədəniİəşmək» və s. amillərlə 
bağlıdır.  Unutm ayaq  ki,  bu  Vətən,  üzərində  öviadları 
yaşadıqca Vətəndir. Unutmaq olmaz ki, 2 övlad təbii artımı 
saxlaya bilməz.  Belə getsə bir müddətdən sonra Avropanm 
bir  sıra  xalqlarmm  düçaı*  olduqları  təbii  azalma  probİemi 
ilə üz- üzə qaİacağıq.
Yenə birhaşiyə çıxmaq istərdim;  1986-cı  ildə Moskva 
şəhərində keçiriiən bir beynəlxalq konfransda ailə problemləri, 
0
 cümlədən ailədə uşaqlarm sayı məsələsi müzakirə edilirdi. 
Təbii ki, başhca fıkir, o cümlədən bizimdə 2+ idi. Bir övlad 
ideyası  ilə  kifayətlənənlər  də  vardı  ki,  onlar  öz  tlkirlərini 
müxtəlif iqtisadi- mənəvi-psixoloji amilərlə əsaslandırmağa

---

çalışırdılar.  Bir qadın çıxış edib dedi ki,  bir uşaq ailənin və 
cəmiyyətin  hər  an  fəlakətiə  üz-üzə  durmasıdır.  O  bildirdi 
ki,  mən  bu  fəlakəti  yaşamışam,  yeganə  övladmıızı  26 
yaşmda  itirdikdən  sonra  biz  övladsız  qaldıq.  Fikirlərini 
psixoloji  cəhətdən  bu  əsasiandıran  m ü əllif  bir  uşağm 
böyüdülməsinin nə qədər çətin olduğunu, adicə xəstələnəndə 
nə  keçirdikləri,  mənəvi  düşkünlüyü  anlatdı.  Bəli  bu  bir 
həqiqətdir ki, müasir tələblər səviyyəsində çox uşaq böyütmək 
çətindir.  Amma  nə  dərəcədə  çətin  olsada  keçmiş  illərlə 
müqayisədə  cəmiyyətimizin  maddi  və  mənəvi  cəhətdən 
inkişafı  göz  önündədir.  U lulanm ız  gəlinlərimizə  7  oğu)  1 
qız istəyib. Biz isə bu Vətənə sahib çıxmaq,  insanlığı, mılli 
kimliyimizi  qorumaq,  gələcəkdə  də  millət  kimi  var  olmaq 
üçün 2+ tərəfdarıyıq. İstərdik ki, bu ən azı 2+1  və daha çox 
olsun.
Müasir tibb elmi sübut edir ki, uşaq əmizdirən, uşaqlarının 
sayı  bir  neçə  olan.  qadmlarda  döş  xərçəngi  digərlərinə 
nisbətən az müşahidə edilir. Ümumiyyətlə uşaq əmizdirmənin 
ananm  sağlamlığma  müsbət  təsiri  ilə  bağlı  çoxlu  faktlar 
mövcuddur.  Təbii  ki,  bütün  hallan  ilə  analar  ucaldılır, 
qadmlar cəmiyyətin yüksək varhqlandırlar.
Fikrimizi böyük Hüseyn Cavidin «Peyğəmbər» əsərində 
söylədiyi sözlərilə bitirmək istərdik:
Qadm gülərsə bu issız mühitimiz güləcək (18, s.48)
2 .3 .  U Ş A Q L A R I N   Ə N Ə N Ə V İ T Ə R B İ Y Ə S İ
M Ə S Ə L Ə S İ
Uzun illər ailə məişət münasibətləri ilə məşğul olduğu- 
muzdan  bu  problem  daim  diqqət mərkəzimizdə  olmuşdur. 
Qeyd  edək  ki,  biz  məsələni  bütün  yönləri  ilə  araşdırmağa 
çahşmışıq.  Bu öz əksini namizədlik dissertasiyasmda, nəşr
88

---