Azerbaycan miLLÎ İlmler akademiSİ doğU

 

 

 

28 

Azerbaycan Respublikası ile komşu devlet arasında gelişmekte olan ilişkilerin 

araştırılmasına yönelmiştir.  

Mühim değişikliklerden biri de İran Tarihi ve İktisadiyatı Bölümü içinde 

Güney Azerbaycan ilmî grubunun yaratılmasıdır. Son birkaç yılda bölüm 

çalışanları  İran ve Güney Azerbaycan’ın tarihi ile bağlı birkaç kitap 

yayınlanmıştır.  

Büyük bilim adamı, Dr. S. Rüstemova-Tohidi “Komintern’in Şark Siyaseti 

ve İran” konulu doçentlik, bölümün doktora öğrencisi F. Hüseynov “İran İslam 

Respublikası ve Azerbaycan Respublikası’nın  Siyasî  Münasebetleri          

(1991-1997)” konulu doktorasını savunmuş, birkaç yerli ve yabancı doktora 

öğrencisi İran tarihi ve ekonomisinin çeşitli problemleri üzerinde araştırmalarını 

sürdürmektedir.  

Şu anda İran tarihi ve ekonomisi bölümüne Dr. Vidadi Mustafayev başkanlık 

yapmaktadır. O, son yıllarda Güney Azerbaycan problemleri ile bağlı iki kitap 

yayınlatmıştır. “Güney Azerbaycan: Millî Şuur (XX. Asrın 1. Yarısı)”. (Bakü, 

1998) adlı eserde, ilk defa olarak Güney Azerbaycanlıların millî Şuurunun 

oluşması problemi derinden ve geniş şekilde araştırılmıştır.  

Türkiye Tarihi ve Ekonomisi Bölümünde  

Türkiye’nin toplumsal-siyasî, sosyal-ekonomik ve kültürel gelişiminin en 

mühim meselelerinin ilmî araştırması Azerbaycan Türkolojisi’nin esas yönünü 

oluşturuyor. Çağdaş problemlerle esaslı  şekilde ilgilenen Türkologlarımız; 

Kemalizm (Atatürkçülük) eğitiminin Cumhuriyet devri Türk toplumunun 

gelişmesinin bütün alanlarında derin iz bırakmış, cumhuriyetçilik, laiklik, 

devletçilik, halkçılık, milletçilik gibi temel prensiplerine bağlı problemlerin 

öğrenilmesine özen göstermiş, onların çok yönlü bir biçimde aydınlatılması 

işine büyük emek sarf etmiştir.  

Tarih problemine hasrolunmuş araştırmalar, orta ve yakın çağ ile Türkiye 

tarihinin yeni dönemlerini  kapsamaktadır. Tarihçi alimlerimiz Türkiye’de 

ihtilalci ve millî-bağımsızlık harekatı, Türkiye Cumhuriyeti’nde laiklik 

prensibinin sabit kalması, milliyetçilik ideolojisinin düşmesi, toplumsal ve 

bedii-estetik fikrin yaranması, maarif ve medeniyetin gelişmesi,  İslam, çağdaş 

Türkiye’de antiemperyalist hareket problemlerinin öğrenilmesine özellikle 

dikkat edilmiştir.  

Türkiye ihtilali ve millî-bağımsızlık hareketi konusuna hasredilmiş ve ilim 

adamları tarafından yüksek değerlendirilmiş araştırmalar içerisinde ilk önce H. 

Aliyev’in “Türkiye Genç Türklerin Hâkimiyeti Döneminde (1908-1918)” 

(“Nauka”, M. , 1972) monografisi, Y. Bağırov`un “Türk halkının emperyalist 

saldırısına ve sultanlığa karşı respublika uğruna mücadelesi (1917-1924’üncü 

yıllar)” adlı araştırmayı, aynı zamanda yazarın “Türkiye Lozan Konferansı’nda” 

(“Elm”, Bakü, 1957) kitabı, N. Efendiyeva`nın “Anadolu’nun güneyinde 

---

 

 

 

29 

Fransız emperyalistlerine karşı Türk halkının mücadelesi” (“Elm”, Bakü, 1966) 

adlı monografisi kaydedilmelidir. Antiemperyalist mücadele konusu İ. 

Ahundov`un “Çağdaş Türkiye: Emperyalizme Karşı Mücadele” (“Elm”, Bakü, 

1977) kitabında, “Çağdaş Türkiye`de ilerici kuvvetlerin demokrasi ve 

bağımsızlık uğrunda mücadelesi. 1945-1960`lı  yıllar” (V. Şireliyev) 

araştırmasında yer vermiştir.  

H. Aliyev’in “Türkiye Birinci Dünya Savaşı Dönemi’nde” (Azerb. SSR, EA 

neşriyatı, Bakü, 1965) kitabında Osmanlı  İmparatorluğunun tam iflası 

döneminde Türkiye’de iç olaylar vb. meseleler araştırılmıştır.  

Kemalizm-laiklik prensibi, onun asıl anlamı, Türkiye’nin devlet kuruluşu, 

siyasi-toplumsal ve medenî hayatının laiklik presipleri esasında yeniden 

kurulması, laiklik ve İslam vb. problemler. Türkolog âlimlerimiz tarafından 

ciddi  şekilde ve başarıyla öğrenilmiş meselelerdendir. Laiklik konusunda 

Enstitüde özel araştırmalar yapılmıştır.  Ş. Tacıbev, “Türkiye Respublikası’nda 

Laisizmin Sabitlenmesi” (1966), E. Hasanova, “Respublika döneminde 

Türkiye’de Laiklik ve İslam” (Bakü, 2002).  

E. Hasanova’nın genç Türklerin ilk siyasî-toplumsal matbu kuruluşu olan 

“Türk Yurdu” dergisinde yayınlanan makaleler esasında, hazırladığı 

“Türkiye’de Burjuva Milletçiliği  İdeolojisi” (“Elm”, Bakü, 1966) eserinde 

Türkiye`de 1908 yılında genç Türkler ihtilali döneminde, gelişmiş milliyetçilik 

akımı araştırılmıştır. Türkiye`nin siyasî-toplumsal fikirde “İslam-Sosyalizm” 

fikirleri aynı yazarın 1994 yılında yayınladığı monografisinde derinden tahlil 

edilmiştir.  

E. Zamanova Türkiye’de kültür ve güzel sanatların gelişmesinin değişik 

yönlerine hasrolunmuş kitabında Türkiye`de marksist toplumsal bedii-estetik 

fikrin yaranması ve gelişmesinin esas merhalelerini göstermiştir.  

Bölüm çalışanları SSRB ile Türkiye Respublikası arasında ilişkilerin 

öğrenilmesine de büyük emek vermişler. Bu bakımdan Y. Bağırov`un 1965 

yılında yayınlanmış “Sovyet-Türk İlişkileri Tarihinden” (1920-1922’li Yıllar) 

adlı eseri dikkatçekiyor. En önemlisi Azerbaycan SSR belgeleri esasında 

yazılmış bu kitap, yeni Türkiye’nin varlığının ilk çağlarında Sovyet-Türk 

münasebetlerinin terkip hissesi olarak Azerbaycan-Türkiye ilişkilerinin 

öğrenilmesi yönünde Sovyet tarihçiliğinde yapılmış ilk başarılı girişim olmuştur.  

Türkiye’nin en yeni tarihi ile ilgili bölümde yapılmış, araştırmalar içerisinde 

aşağıdakiler de kaydedilmelidir: “30’lu Yıllarda Türkiye Respublikası’nın 

Dahilî Durumu” (M. Saidov), “İkinci Dünya Savaşı  Yıllarında Türkiye 

Hükümetinin  İç Politikası” (V. Hüseynov), “60’lı-80’li Yılların Başlarında 

Türkiye’nin Yakın ve Orta Doğu’daki Politikasının Esas Yönü” (S. Mecidova), 

“ABD ve Türkiye: Trumen Doktrininden Atlantik Birliğine (1947-1952)” (A. 

---