Azerbaycan miLLÎ İlmler akademiSİ doğU

 

 

 

32 

etno-siyasî süreçler, Orta çağ Osmanlı kenti (E. Çelebi`nin “Seyahatname”sinin 

belgeleri esasında), Türkiye, Azerbaycan ve Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, 

çağdaş Türkiye’nin harb-sanaye kompleksi, Türkiye ve Ermenistan-Azerbaycan 

Dağlık Karabağ sorunu, Almanya’da Türk işçileri, çağdaş Türkiye’nin petrol 

problemi, Türkiye`nin dış ekonomik ilişkileri, ekonominin devlet 

tanzimlenmesinin Türkiye tecrübesi, Türkiye ekonomisinin devlet bölmesinde 

pazar ıslahatları ve bu gibi problemler dâhildir.  

Şarkiyat Enstitüsü’nün içinde yer alan “Arap Ülkeleri Tarihi ve İktisadiyatı 

Bölümü” 1964’te kuruldu.  

Bölüm ilk günden itibaren ülkemizde şarkiyat ilminin meşhur âlimi, büyük 

Arapşinas, akademik Z. M. Bünyadov öncülük etmiştir.  

Ortaçağların  araştırılması ilmî eserler arasında fazlalığı ile bu yönde yapılan 

işler, kuşkusuz, bölüm çalışanlarının ilmî faaliyetinde özel yere sahiptir. Yakın 

ve Orta Doğu Bölgesi’nde çeşitli tarihî dönemlerde farklı devletlerin yaranması, 

gelişmesi ve iflası, dinî-toplumsal hareketler, aynı zamanda halk ihtilalleri  

bölümünün uzun zaman esas araştırma konuları olmuştur. Bu konular zaman 

itibariyle geniş tarihî bir devri kapsayarak, araştırılan toplumsal kuruluşlarda 

giden birçok önemli süreçlerin, ortaya çıkan siyasî olayların tahliline 

hasredilmiştir. Netice itibariyle bu meselelere ait birçok makale, monografi ve 

doktora tezleri ortaya çıkmıştır.  

Genellikle, tarihî araştırmalarla beraber Arapça, Farsça ve Türkçe yazılı 

abide, kaynak ve belgelerin araştırılması ve tercümesi, aynı zamanda 

yayınlanması bölümün her zaman yaptığı esas yönlerden biridir. Bu kaynak ve 

belgelerde Azerbaycan’ın Ortaçağ tarihine, coğrafya ve hukukî bölgüsüne ait 

sayısız kıymetli ve ender bilgiler olduğundan onların tercüme ve yayınlanması 

daha hâlâ ilmî yönden büyük önem taşımaktadır. Bölüm çerçevesinde tarihî 

kaynakların incelenmesinin hızlanması geçen asrın yetmişli yıllarına 

rastlamaktadır. Bir tek 1971-1981 yılları arasında Ziya Bünyadov’un 

tercümesinde El-Bakuv’nin “Kitab Telxisi-l-Eser” (1971), En-Nesevi’nin 

“Sultan Celaleddin Mangburnunun Hayatı” (1973), El-Hüseynin’in “Ahberu-d-

Dauləti-s-Selçukiyye” (1980) ve İbn Esem El-Kufi’nin “Fethler Kitabı” (1981) 

eserleri yayınlanmıştır. Sonraki yıllarda bölüm çalışanlarından N. Velihanlı İbn 

Herdadbeh’in “Kitabü-l-meselik va-l-memelik” (1986) ve R. Şükürova 

Fezlullah Reşideddin’in “Oğuzname”sini (1987) tercüme edip yayınlanmışlar.  

F. Esedov ise Arap kaynaklarında Türkler hakkında olan belgeleri seçip tercüme 

ederek, onları ayrı bir kitap olarak yayınlatır: “Arap Kaynakları Erken Ortaçağ 

Türkleri Hakkında” (1993). 1997 yılında Sevda Süleymanova’nın tercümesi 

olan Molla Muhammed el-Cari-nin “Car Salnamesi” yayınlanır; bu da 

Azerbaycan’ın kuzey bölgesinin tarihi ile uğraşan araştırmacılar için kıymetli 

kaynak olarak değerlendirilir. Bu ananeyi yine de devam ettiren bölüm 

çalışanları son yıllar ortaçağ Arap kaynaklarında Azerbaycan’ın tarih, coğrafya 

---

 

 

 

33 

ve etnografisine ait belgeleri arayıp seçerek, onları tercüme etmiş ve beraber 

çalışmaların sonucu olarak mecmua yayınlanmıştır.  

Hilafet ve Arap-Müslüman toplumunun, aynı zamanda çağdaş Yakındoğu ve 

Ortadoğu’nun Arap ülkelerinin tarih ve ictimaî-siyasî durumunun araştırılması 

bölümün her zaman esas ilmi yönünü tayin ettiği için bu alanda yapılan işler 

özellikle kayda değerdir. Bölümün var olduğu bütün zaman zarfında bu yönde 

farklı konularla ilgili araştırmalar yapılmıştır. Örnek olarak, E. Ağayeva 

Hilafet’in erken çağlarında ortaya çıkmış Ezragiler Tarikatını, E. Alizade 

Zenciler  İsyanı’nı, C. Bünyadov Germatiler Hareketi’ni, F. Esedov Hilafetin 

ictimai-siyasi sisteminde ordunun yeri ve rolünün, N. Bayramlı halife en-

Nasir’in dönemini, C. İsgenderli de erken İslam’da Ridde Hareketi’ni 

araştırmışlar. J. Veli ise Hilafet’te İlk Vatandaş Karşı Durması – Şia Hareketi 

konusunu araştırmıştır.  

Bölüm aynı zamanda Arap ülkelerinin çağdaş tarih ve ekonomisi meseleleri 

ile de uğraşıyor. XX. asırda Arap Doğusundaki millî-bağımsızlık hareketleri, 

toplumsal ve siyasî teşkilatların faaliyeti, çağdaş tarih üzerine yapılan ilmî 

araştırmalar da zamanında ciddî konulardan biri olmuştur. Hiç kuşkusuz, 

dönemin siyasî talepleri ile uzlaşan bu gibi konular Arap ülkelerindeki vardan 

siyasi, toplumsal durumu araştırıp tahlil etmek maksadı taşımıştır. C. Ruindej’in 

“Irak Halkının Bağdad Paktı Aleyhine Mücadelesi” (1966), K. Müzherin “Irak 

Kürdistanı’nda Milli-Bağımsızlık Hareketi” (1967) ve T. Hasanov’un “Irak 

Kommunist Partisi Millî Bağımsızlık ve Demokrasi Uğrunda Mücadelede” 

(1985) eserleri ile bu yönde yapılmış işlerdendir.  

Arap ülkelerinin çağdaş tarih ve ekonomisi ile bağlı ilmi araştırmalar 

bölümde hâlâ yapılmaktadır. Bağımsız Azerbaycan’ın Arap ülkeleri ile kurduğu 

siyasi-ekonomik, ilmî-kültürel ilişkilerin her gün biraz daha gelişmesi özellikle 

bu tür çalışmaların önemini artırır. Hiç kuşkusuz, İ. Esedov’un “Azerbaycan ve 

İran Körfezi Ülkeleri”, B. Nuri’nin “Globalleşme: Arap Şarkı ve Çağdaşlaşma 

Problemleri”, Aspirant E. Feyzullayev’in “Filistin Bağımsızlık Hareketi’nde 

İslamcı Teşkilatlar ve Onların Faaliyeti” gibi çalışmaları bu tür 

araştırmalardandır. Bölüm Laborantları P. Efendiyeva ve G. Kafkazlı da Arap 

ülkelerinin çağdaş kültür ve ekonomik hayatı ile bağlı konular üzerinde 

çalışıyorlar.  

İran Filolojisi Bölümünde  

Yapılan araştırmalar  İran Edebiyatı Tarihi’nin hemen hemen bütün 

dönemlerini kapsamaktadır.  

İlk zamanlar bölümde yapılan araştırmaların merkezinde esasen yeni ve en 

yeni dönem Fars edebiyatı duruyor. Bu da XX. asırda Fars Edebiyatı’nda, 

özellikle onun meşhur âlimlerinin edebî şahsiyetlerinin geniş araştırılması ön 

plana konulmuştur. Ferruhi Yezdi’ye, Nima Yuşic’e, Bozorg Alevi’ye, Ahmed 

---