Azerbaycan miLLÎ İlmler akademiSİ doğU

 

 

 

34 

Şamlu’ya, Pervin Etisami’ye, Nadir Nadirpur’a hasrolunmuş doktora 

çalışmaları, bu işin ne kadar büyük ölçüde yapıldığını gösterir.  

Çağdaş Fars Edebiyatı’nın nazarî problemlerinin öğrenilmesi alanında  İran 

araştırmacılığın en ciddi başarımız, hiç kuşkusuz Büyükağa Hüseynov’un “XX. 

Asır Fars Şiirinde Anane ve Novatorluk” adlı doçentlik ilmî inceleme eseridir. 

1975 yılında “Elm” neşriyatı tarafından monografi şeklinde yayınlanan bu 

zengin araştırmada  İran’da “şer-e nou” (“yeni şiir”) adlanan edebî hareketin 

şekil ve mezmun bakımından Fars şiirine getirdiği yenilikler geniş  şekilde 

araştırılmıştır.  

Klasik Fars dili edebiyatının tetkiki sahasında Prof. Dr., emektar ilim hadimi 

Rüstem Eliyev’in faaliyeti mikyasına göre ilginçtir. Sadi’nin “Bostan” ve 

“Gülistan”ının, Ferdevsi’nin “Şahname”sinin, Nizami’nin “Sırlar Hazinesi”nin 

ilmî-tenkidî metinlerinin, Ömer Hayyam’ın rubailerinin, Nesimî ve Neimi’nin 

Fars divanının akademik neşirlerinin müellifi olan görkemli âlim aynı zamanda 

Fars dili edebiyatının çok sayıda numunelerini tercüme etmiş, onların özellikle 

Rus dili okurlar arasında tanınmasında avazsız hizmetler göstermiştir.  İlmî 

yaratıcılığının son döneminde esasen Nizamişinas âlim gibi faaliyet gösteren R. 

Eliyev’in en mühim çalışmalarından biri de Nizami’nin çağdaşı olan Ebubekr 

ibn Hüsrev el-Ustad’ın, “Munisname” adlı çok büyük hacimli eserini Fars 

dilinden Rus diline çevirerek yayınlamasıdır.  

Orta çağlar Fars dilli edebiyatına dair tetkikatlar sırasında Abbaseli 

Guliyev’in “Ebdürrehman Cami’nin Hayat ve yaratıcılığı”, “Ebdürrehman 

Cami’nin “Yusuf ve Zuleyha Mesnevîsi” adlı ilmî eserlerini kaydetmek 

lazımdır.  

Türk Filolojisi Bölümü Türkoloji sahasının inkişafında önemli rol 

oynamıştır. Bölümün ilk başkanı Azerbaycan BA’nın akademisyeni, 

Azerbaycan ve Özbekistan Cumhuriyetlerinin emektar ilim hadimi, Türk Dil 

Kurumunun, Irak BA, İslam sivilizasyonunu öğrenen  İordaniya Kral 

Cemiyeti’nin fahri üyesi Hemid Araslı olmuştur.  

Henüz yetmişinci yıllarda akademik H. Araslı’nın Türk şairleri Gülşehri ve 

Tevfik Fikret yaratıcılığı hakkında “Tevfik Fikret ve Azerbaycan Edebiyatı”, 

“Nizami Gencevi’nin İlk Mütercimi”, “Gülşehri ve Genceli Nizamî”, “Tevfik 

Fikret’in Azerbaycan’a etkisi” adlı meraklı bilimsel makaleleri yayınlanmıştır.  

Umum Türk kültürünün inkişafında müstesna önemi olan eski yazılı abideler 

ve Türk dilli şairlerin yaratıcılıklarının incelenmesine özel dikkat gösteren 

Akademisyen H. Araslı bu sahada geniş araştırmalar aparmıştır. Âlim Nizamî, 

Nesimî, Hatayî, Fuzulî, Nevaî vb. şairlerin edebî irsini hem yeni kaynaklara 

dayanarak ilave izahlarla tertip edip okurlara sunmuş hem de bu sanatkârların 

yaratıcılıklarını tetkik yolu ile Doğu şiirine etkisini aydınlaştırarak onların Doğu 

edebiyatı, o sıradan Türk halkları edebiyatlarındaki avazsız yerini 

---

 

 

 

35 

muayyenleştirmek bakımından önemli çalışmalar yapmıştır. Bu bakımdan 

Nizamî, Nesimî, Nevaî, Fuzulî gibi dünya ünlü şairlerin jübileleri 

münasebetiyle geçirilen ilmî toplantılarda Akademisyen H. Araslı’nın rehberliği 

ile bölümün faal iştirakini özellikle kaydetmek lazımdır. Akademisyen H. 

Araslı’nın bu istikamette apardığı tetkikatların neticesi olarak yayınlanan 

“Sabir’in Hayatı”, “İmadeddin Nesimî”, “Hakanî Şirvanî” gibi eserleri ve otuza 

yakın makalesi bilimsel âlemde çok büyük önem taşıyor.  

Bunlardan başka âlim “Türk Filolojisi” bölümüne rehberlik ettiği dönemde 

“Kitabı-Dede Korkut”, “M. P. Vagif’in eserleri”, “Elişir Nevai”, “Hataî, 

Eserleri”, “Azerbaycan Destanları” vs. eserlerin tertipçisi olmuştur.  

Akademisyen H. Araslı edebiyatımızın eskiliğini kabullenmeyen, 

şairlerimizin yaratıcılığını tahrif edenlere “Firuz Mehsuri’ye Açık Mektup”, 

“Orhan  Şaik’e Açık Mektup” gibi yazıları ile vaktinde ve keserli cevap 

vermiştir. O, “Fuzulî Arap Edebiyatında”, “Edebiyat Tarihimiz Hakkında Yeni 

Eser”, “Yakın-Uzak Türkiye” adlı mülahaza ve reylerin de müellifidir.  

Azerbaycan-Türk edebiyatının dünya mikyasında öğrenilmesi problemi her 

zaman Bölüm Başkanı Akademisyen H. Araslı’nın dikkat merkezinde olmuştur. 

Âlimin bilavasıta rehberliği ve ilmî tasfiyeleriyle Türk edebiyatının muhtelif 

incelenmemiş problemleri hakkında meraklı araştırmalar yapılmıştır. Aruzşinas 

âlim Ekrem Cafer doktora tezini savunarak filoloji ilimleri doktoru olmuştur.  

Filoloji ilimleri doktoru Ekrem Cafer’in “Aruzun Nazari Esasları ve 

Azerbaycan Aruzu (Arap, Fars, Tacik, Türk ve Özbek Aruzları ile 

Mukayesede)” adlı doktora tezi Şerq edebiyatının nazarî meselelerinin tetkikine 

hasrolunmuş fundamental bir eser idi. Aruz veznini bütün mürekkepliğine ve 

inceliklerine kadar araştıran bu dissertasiya kitap hâlinde basılmıştır.  

Akademisyen H. Araslı’nın başkan olduğu dönemde bölümün dokuz elemanı 

uzmanlık tezlerini savunarak filoloji ilimleri uzmanı adını almışlardır ki, 

bunlardan altı neferinin (A. Abıyev’in, H. Kuliyeva-Kafkaslı’nın, S. Kasımlı’nın vb.) ilmî 

rehberi bilavasıta H. Araslı kendisi olmuştur.  

Umumiyetle, bölümdeki tetkikatlarda Türk edebiyatı tarihinin birçok 

dönemleri ve sahalarına ait araştırmalar yapılmış, edebî, ilmî tahlili verilmiştir. 

Edebî ve kuramsal tetkikin muhtelif formalarından istifade ederek yapılan 

araştırmalarda Türkiye’nin folkloru, klasik edebiyatı ve esasen XIX-XX. yüzyıl 

şairlerinin, yazarlarının hayatı, yaratıcılığı, sanatkârlık özellikleri, edebî âlemde 

giden inkişaf süreçleri, edebî-tenkidî dergilerin edebiyatın gelişmesine 

gösterdiği tesir, edebiyatlarımız arasındaki alakâların öğrenilmesi vs. bölüm 

emektaşlarının esas tetkikat konusu olmuştur. Uzmanlık tezleri mevzularının 

çoğunun XIX. yüzyıldan sonraki dönemi kapsaması, bu yüzyıldan başlayarak 

Türk edebiyatında, özellikle Türk nesrinde baş gösteren yenilikleri, içtimaî-

---