Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
266 deyişməsi (müşairəsi) onların aləmə (kainata, cəmiyyətə, insana, yaradana) baxışlarının müxtəlifliyini aşkara çıxarmaqla yanaşı mükəmməl söz ustası, humanist, filosof olduqlarını təsdiqləyir. 186 Bu mütəfəkkirlərlə çağdaş olan folklor nümunələrində – “Aşıq Qərib” və “Əsli və Kərəm” dastanlarında cəmiyyətdəki zorakılıq, zülm, riyakarlıq bədbinlik bəsləmir, zülmə qarşı fəal mübarizə hissləri açıqlanır. Zəmanəsinin hərbi-siyasi hadisələri nəticəsində Azərbaycandan uzaqlarda (İraqın Kərbəla şəhərində) formalaşmış Zeynalabdin Şirvani həm səyyah, həm alim, həm də sufiliyin başlıca ideyalarının fəal təbliğatçısı idi. Bir çox fəlsəfi problemlər onun əsərlərinin başlıca araşdırma obyektidir. Alim İslam fəlsəfəsi hüdudlarında qapılıb qalmamış, antik fəlsəfi irsin, qədim Şərq fəlsəfəsinin uğurlarından da lazımi səviyyədə bəhrələnmiş, bu fəlsəfi biliklərin fəal təbliğatçısı kimi çıxış etmişdir. XVIII əsr Azərbaycan mədəniyyətinin təkamülü prosesində bənzərsizliyi ilə fərqlənən mərhələdir. Artıq bu mərhələdə aydınlaşdı ki, mədəniyyətimizin əski zəmində (feodal münasibətləri şəraitində), qapalı şəraitdə inkişaf imkanları tükənmişdir. Azərbaycan cəmiyyətinin, mühitinin, mədəniyyətinin normal inkişafı üçün yeni zamanın tələbatlarına uyğunlaşmaq zərurəti yetişmişdi. Artıq XVIII əsrin sonlarına doğru Osmanlı dövləti əski əzəmətini itirmişdi, iri (kapitalist inkişaf yoluna qədəm qoymuş) Avropa dövlətləri və Rusiya yeni xammal mənbələri və satış bazarları əldə etmək uğrunda kəskin mücadiləyə başlamışdılar. Rusiya və Avropa dövlətləri tarixin orta çağlar mərhələsində qapılıb qalmış, ictimai-iqtisadi, siyasi cəhətdən geridə qalmış, başlıca olaraq siyasi pərakəndəlikdən əziyyət çəkən Şərq ölkələrini (eləcə də Azərbaycanı) iqtisadi və hərbi-siyasi təcavüz obyekti kimi seçmişdilər. Coğrafi yaxınlıq ucbatından XVIII əsrin sonlarından etibarən Azərbaycan Rusiya imperiyasının təcavüz obyektinə çevrildi. Yeni (XIX) əsrin əvvəllərindən başlayaraq vətənimizin əraziləri “şimal imperiyası”nın tərkibinə ilhaq olunmağa başlandı. Siyasi müstəqillik imkanlarını itirmiş Azərbaycanın həm ictimai-iqtisadi, həm də mədəni inkişaf istiqamətləri müəyyən dərəcədə dəyişdi. Lakin Azərbaycan mədəniyyətinin çoxəsrlik təkamül tarixi, xalqın zəngin mədəni-mənəvi potensialı yeni əsrdə də onun bənzərsizliyini, spesifikliyini, etnik, milii zəmində təkamülünü təmin edəcək möhkəm təməl idi. 1 Эволюция восточных обществ: Синтез традиционного и современного, с. 73. 2 Рахмани А.А. Азербайджан в конце XVI и в XVII веке (1590-1700 годы), с. 38. 3 Эфендиев О.А. Азербайджанское государство Сефевидов в XVI веке, с. 200. 4 Bax: Аkdağ М. Celali isyanları (1550-1603). Ankara, 1963. 5 Петрушевский И.П. Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и …, с. 326. 6 Yenə orada, s. 326. 7 Рахмани А.А. Азербайджан в конце XVI и в XVII веке, с. 45. 267 8 Bax: Рахмани А.А. Азербайджан в конце XVI и в XVII веке (1590- 1700), с. 77-105. 9 Рахмани А.А. Азербайджан в конце XVI и в XVII веке, с. 38. 10 Петрушевский И.П. Азербайджан в XVI-XVII вв. Баку, 1949, с. 277. 11 Гейдаров М.Х. Города и городское ремесло, с. 107. 12 Рахмани А.А. Азербайджан в конце XVI и в XVII веке, с. 85. 13 Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar, s. 233-234. 14 Yenə orada, s. 232. 15 Ашурбейли С.Б. Экономические и культурные связи, с. 33. 16 Yenə orada, s. 34. 17 Гейдаров М.Х. Города и городское ремесло, с. 112. 18 Гончаренко Н.В. Духовная культура, с. 221. 19 Hacıyev Т., Vəliyev K. Azərbaycan dili tarixi, s. 51-52. 20 Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 3 cilddə, I cild, s. 444. 21 Azərbaycan klassik ədəbiyyatı kitabxanası. 20 cilddə. III cild, s. 23. 22 Рахмани А.А. Азербайджан в конце XVI и в XVII веке, с. 201. 23 Ашурбейли С.Б. Экономические и …, с. 97-98. 24 Səfərli Ə. XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan epik şeiri, s. 68. 25 Məhəmmədəli Tərbiyət. Göstərilən əsəri, s. 280. 26 Yenə orada, s. 284. 27 Azərbaycan klassik ədəbiyyatı kitabxanası. 20 cilddə. VI cild, s. 119. 28 Məhəmmədəli Tərbiyət. Göstərilən əsəri, s. 285. 29 Saib Təbrizi. Seçilmiş əsərləri. Bakı, 1980, s. 335. 30 Azərbaycan klassik ədəbiyyatı kitabxanası. 20 cilddə. VI cild, s. 119. 31 Yenə orada, s. 53. 32 Bax: Məsihi. Vərqa və Gülşa. Bakı, 1977. 33 Azərbaycan klassik ədəbiyyatı kitabxanası, 20 cilddə. VI cild, s.216-267. 34 Məhəmmədəli Tərbiyət. Göstərilən əsəri, s. 17. 35 Səfərli Ə. XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan epik şeiri, s. 113. 36 Məhəmmədəli Tərbiyət. Göstərilən əsəri, s. 298-299. 37 Конрад Н.И. Запад и Восток, с. 282. 38 Onullahi S.М., Həsənов А.Q. Səfəvi hökmdarlarının daha 2 naməlum məktubu haqqında (Azərbaycan dilində dövlətlərarası yazışma tarixindən) // ADU-nun Elmi əsərləri, tarix və fəlsəfə seriyası. 1974, №4, s. 85. 39 Эфендиев О.А. Азербайджанское государство Сефевидов в XVI веке, с. 37. 40 Bax: Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar, s. 184-185; Onullahi S.М. Azərbaycan dilində daha 4 sənəd // Ədəbiyyat və incəsənət, 22 iyun 1990. 41 Dəmirçizadə Ə.М. Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi, s. 101. 42 Hacıyev Т., Vəliyev K. Azərbaycan dili tarixi, s. 51-52. 43 Dəmirçizadə Ə.М. Göstərilən əsəri, s. 229. 44 Yenə orada, s. 224. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|