Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu İldə 4 sayı buraxılır
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
qrafiyamızda ayrı-ayrı parametrlərdən yanaşılanda müxtəlif cür dürlü mənalar verən buta rəmzləri elə yazılı qaynaqlarda da bu cür cürbəcür mə nalarda işarəsini tapıb. Yəni hər bir sənətkar buta amilinə, bu sözün məna çalarına öz baxış prizmasından yanaşmışdır. Bundan əlavə, buta motivinin yazılı ədəbiyyata gətirilməsi faktı isə iki aspektdən özünü bü - ruzə verir. Birinci halda buta ifadəsinin özü birbaşa yazılı ədəbi mətnlərdə işlənilməklə ona müəyyən yozum verilmişdirsə, ikinci halda isə “buta” kəlməsi dilə gətirilmədən sadəcə onun təsviri yolu ilə buta obrazı (buta məsələsi) yazılı ədəbiyyatın mövzu dairəsinə çevrilmişdir... Qərənfilsən, butasan... Düşüb oda yanasan. Mən o güldən degiləm, İynəyübən atasan. (1, 23) Vaxtilə XX əsrin əvvəllərində xalq aktyoru Hüseynqulu Sarabskinin «Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö cəmiyyəti»nin xəttilə topladığı bu nü - munəni Əlyazmalar İnstitutunun qərarı ilə nəşr olunan “Qərənfilsən, bu - tasan” (“Elm və təhsil”, 2013) kitabından götürdük. Kitabı nəşrə hazırlayan Qətibə Vaqifqızı ön sözdə Hüseynqulu Sarab - skinin folklorşünaslıq fəaliyyəti barədə informativ məlumatlar verir və yazır: “Azərbaycan türkləri öz həyat tərzini, dünyəvi təsəvvürlərini, se - vincini, qəmini, göz yaşını, gülüşünü, gülüşünün və göz yaşının səbəbini, yaşam istəklərini və hədəfini, qəlbinin sarı siminə toxunan hadisələri ipə düzərək söz-söz toxumuş, rəngarəng, naxış-naxış bayatılar, nağıllar, hik- mətamiz sözlər, lətifələr və digər müxtəlif janrlı xalq yaradıcılığı nü mu - nələri meydana gətirmişlər” (1,3). Bəli, xalqın naxış-naxış bayatısından biri də məhz yuxarıdakı nümu - nədir. Kitaba da yəqin ki, həmin bayatının ilk misrası təsadüfi ad seçil - məyib: “Qərənfilsən, butasan..." Xalq bu müqəddimə xarakterli bi-rinci mis rada nələrə işarə etməyib: Qərənfili buta kimi səciyyələndirir. Tə - sadüfənmi? Əsla! Birincisi, buta özü özlüyündə bir saflıq-gül ətirli saf lığı işarələyir; burada isə o gülün timsalında qərənfil gülü obraz olaraq se - çilmişdir. Bəs niyə məhz qərənfil gülü? Öncə qərənfil gülünün forması- na – təbii quruluşuna diqqətimizi yönəltsək, məsələ aydınlaşar. Mə lumdur ki, qərənfil gülü ayrı-ayrı naxışvari ləçəklərin təbii toplusudur. Elə buta özü də naxış-bəzək simvolu deyilmi? Deməli, qərənfil çiçəyi başdan-başa 2014/ I 33 butalı qönçələrdən ibarətdir və bu mənada butanı (Tanrının bir möcüzəli təbii buta çələngidir qərənfil gülü!) bir gül-çiçək kimi nə zə rimizdə can- landırmaq istəsək, təbii qərənfilin forma düzümü bunu özündə gerçək- ləşdirir. Belədə, xalq bayatısının ilk misrasında ifadə olunan fikir öz bədii həllini tapır. Qərənfilsən-butasan... Bəlkə də elə bu amilə nəzə rən Cəbra - yıl rayonunun Daş Veysəlli kəndindən olan istedadlı şair Hi dayət Səfərli intuitiv bir duyğu ilə yazır: Şəhid olmaq ər oğulun butası! Şair, pedaqoji elmlər namizədi Oruc İsaqoğlu isə bir qədər fərqli tonda yazır ki: Dərddi, çəkib gedəsiyik, Vaxtdı, içib gedəsiyik. Biz ölümün butasıyıq, Canım, ağlama, ağlama (2,31). Yaxud başqa bir şeirində yazır: Yerin yer yaddaşı, göyün göy sirri, Açmağa çalışdı insan hey sirri. Sonuncu payımız – bir qəbir yeri, Alın yazısıdır, buta ha deyil! (2,11). Göründüyü kimi, H.Səfərli şəhidliyi məhz ər oğulun-igid oğulların bu - tası adlandırır. Oruc İsaqoğlu da son məqamda – dünyadan köçəndə “ölü - mün butası” olacağımızı dilə gətirir və burada bir zərif məqamı diqqətdən yayındırmaq olmaz: xalqımızın adət-ənənəsində şəhidlərimizi, eləcə də dünyadan köçənlərimizi məhz qərənfil dəstələri ilə anıb yad edirik. Demək, qərənfil ölümə buta verilənlər – Şəhidlərimizin və dün ya dan kö - çənlərimizin əziz xatirəsi üçün bir sevgi nişanəsi, bir buta əlamətidir. Axı buta özlüyündə sevgi-məhəbbət daşıyıcısıdır. Dünyadan köçənlərimizə isə ölüm bir buta kimi qonaq gəlir və xalqımız da sövq-təbii bir duyğu ilə bu xatirəyə dönməni əllərində qərənfil dəstəsi aparmaqla rəz ləş dirirlər. Şair O. İsaqoğlu ikinci nümunədə “sonuncu payımız bir qəbir yeridir, o da son aqibətimizdir, alın yazımızdır”, - deyərək, dərin bir kədər, iztirab, üzüntülü yanğı içində sonda qayıdıb “buta ha deyil!” söyləyir. Doğrudan 2014/ I 34 da, “səksən, doxsan, bir gün yoxsan”, - deyən xalqımız son mənzilimizin, son ünvanımızın məhz ölüm adlı buta qismətimiz olacağını söyləmişdir. Şair H.Səfərli isə ölümdən fərqli olan ölməzlik-şəhidlik qismətinin isə məhz ər oğulun butası olduğunu ifadə etmişdir. Bəs Hüseynqulu Sarab - skinin el ədəbiyyatı nümunəsi kimi qələmə aldığı bayatının ikinci misrası da elə bu mənaya dəlalət etmirmi? Qərənfilsən –butasan, Düşüb oda yanasan... Niyə bəs “düşüb oda yanasan” deyir xalqımız? Bu məqamda şair Şü - kür Şənolun “Aranızdakı bir mələk” (“Yazıçı”, 2012) kitabından bir nü - munəyə diqqət verək: Obamızın göyçək-göyçək çiçəyi, Sizsiz yaman darıxıbdı ürəyim. Obamızın çiçək-çiçək göyçəyi, Sizi görüb karıxıbdı ürəyim. Önüm, yanım buta-buta güllər siz, Anam kimi ağlayarsız, gülərsiz. Necə deyim bu güllərə güllərsiz Zəif düşüb sınıxıbdı ürəyim. Öl, qal bu yerlərdə, öl, qal, ürəyim, Öl, qal bu yerlərdə, dəli ürəyim... (3,119). Xalq deyimində işlənən “düşüb oda yanmaq” ifadəsinin mahiyyəti - bədii açımı Ş.Şənolun şeirində birbaşa ifadə olunub: el-obanın gözəl- göyçək canalıcı – işvəli-nazlı gözəllərini çiçəyə bənzədir, “çiçək-çiçək” deyə hər gözəli beləcə öyür, vəsf edir, ikinci bənddə isə bilavasitə bu gözəlləri “buta-buta güllər” adlandırır, gülün butası kimi açılmış gözəl- lərdən ötrü şairin ürəyi- özü də “dəli ürəyi” sınıxıb, karıxıb; sevgi dərdi- əzabı yaşayan aşiq özünə bu dərd-əndişənin sarsıdıcı təsirindən ölüm arzulayır: “öl, qal bu yerlərdə, dəli-ürəyim” – deyir. Niyə? Kefindənmi özünə belə qarğıyır şair-aşiq obrazı?! Yox! Çünki sevgi əzabı-buta özü də aşiqdən “düşüb oda yanmaq” fədakarlığı istəyir. Ona görə xalq ba-ya tı - sının 2-ci misrasında “düşüb oda yanasan” fikri işlədilir ki, butaalan aşiq qara qızdırmaya düşüb 3 gün 3 gecə, ya bir həftə, ya qırx gün - hər han- 2014/ I 35 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|