Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
298 vatdar qəbiristannıxda ağlıyıf vay-şüyən salırdılar. Bu da çox vax aparırdı. Ölü öldüyü gün məhlədə yekə bir çadır qurular. Həmin çadır yeddi gün qalar, yeddidən son ı ra sökülər. Bir də qırxında qurular. Ölünün birinci günündə dörd-beş kilo yağın halvası çalınar. Yuxa ilə bərabər arvatdara verilər. Kişilər də qəbirstannıxdan gələnnən son ı ra onnara da verilir. Halva, yu- xa, çay yiilif içilənnən son ı ra Fatihə verilir. Bilən Həmsurə 244 verər, bilmiyən rəhmət diləyər. Qırx gün həmin evdə ləmpə yandırallar. Ölənin ruhu qırx gün evdən getməz. Ölünün bası- rıldığı gün qəbrin üsdündə, bir də yüyət yerində ağacın başına lopa bağlıyıf orda yandırmalısan ı . Qəbiristannıxda yandırır- san ı ki, qavaxca qəbrin üsdünü torpaxlıyırdılar. Ona görə ki, çakqal, qəbirqurdu qəbri tez açıf meyidi yiyə bilər. Heyvannar həmin gün oddan qorxuf qəbrə yaxın tüşmürdülər. Ölü ki, hansı yorğan-döşəkdə, döşəyin altına salınmış gə- vədə canını tafşırmışdı, həmin şeylər onun üçünə kimi çayda yüyülüf qüsullanmalıdı. Ölünü yüyətdən çıxardıf hansı gəvənin üsdünə qoyuf qəbirstannığa aparmışdılar, həmin gəvə gejə ul- duz görməmiş evə gətirilməlidi. Yüyətdə ölünü yüyən adam, su tökən adam, hər kim ki ölüyə dəymişdisə, o adamlar çimif qü- sullanmalıdılar. Çünki ölünün ağırrığı onnarın üsdündə qalır. Ölüyə bizim kətdə qırx gün yas saxlıyıllar, öldüyü günnən yed- disinə qədər evdə ağlaşma olur. Öldüyü gün, üçü, yeddisi, qırxı, bir də ilində ehsan verilir. Yeddisinnən qırxına qədər cuma ax- şamı keçirilir. Hər cuma axşamında onun adına qazan asılıf eh- san verilir. Bizdə ona adna deellər. Ehsanda əsasən aş-qara, bo- zartma, doyğa, halva, göy-göyərti, xurma, limon və s. veriler. Cuma axşamında əsasən yasa gələ bilmiyən adamlar gəlerdilər. Ölən adamın öldüyü gün şəklini verif böyütdürərdilər. O şəkli ipəyə püküf balıncın üsdünə qoyardılar, ağlaşma olanda isə or- 244 Həmsurə – “Qurani-Kərim”də “Fatihə” surəsi 299 talığa gətirif üzünü açıf hərə bir ağız dil deef ağlıyardılar. Şəkli kim ki ortalığa gətirmişdisə, o adam da aparmalıydı. Başqası bunu eliyə bilməzdi. Ehsan günü, ağlaşmadan son ı ra arvatdar çöldə su ilə əl-üzdərini yüməli və gülaf suyu almalıdılar. Gülaf suyunu da cavan qız uşaxları verməlidi. Arvatdar yasa əyax- yalın, başıaçıx gələ bilməzdər. Deellər, günahdı. Gülaf suyu da dirrik suyudu. O su həm ölüyə xeyirdi, həm də ağlayan adama. Ölüyə ona görə xeyirdi ki, onun ruhu şad olur. Ağlayan adam- lara ona görə xeyirdi ki, ağlıyannan son ı ra onun gözdəri, başı ağrıyır. Gülaf suyu alannan və içənnən son ı ra ona xeyir olur. Axşamüsdü ölən ölünü günün dalınnan basdırmellar. Onu səhər dəfn eleellər. Həmin gejə meyidin yanında hər kəs ki qalır, o adam üş gün evinə gedə bilməz. O üş gün yas ye- rində qalmalıdı. Deellər, evinə getsə, onun evinə yas tüşər. Yas evinin qapısı bağlanmaz. Gədəbəyin adəti belədi ki, yed- di gün yasa gəlif-gedən olur, ev yiyəsini tək qoymullar. Səhər, bir də günortadan son ı ra ağlaşma olur. Yasa gələn hər kəs, kimin nəyə gücü çatsa, yasa pul sa- lar. Qoymazdar ki, yas evi ziyana tüşsün. Yası bir molla apa- rar, qırxını da o bağlayar. Qon ı şular qav-qacağa köməh eliyər. Üçünə qədər, üçündən yeddisinə qədər ara günləri çadır- da, evdə təkcə çay verəllər. Ağlaşmadan son ı ra arvatdara su verilir, əl-üzdərini yümə- yə. Onnar gözüyaşlı evlərinə getmillər. Əgər ehsan verilən gün ehsan yiməyi çox qalarsa, qon ı şulara, qohumlara paylanar. Yas yerinə uzaxdan gələn adamlara yas evində yer ol- mazsa, o adamları qon ı şular, qohumlar aparıf evlərində yer- rəşdirəllər. Yasdan çıxan adam birbaşa öz evinə gedə bilməz. Gərəh birinci əyaxyoluna dəysin, son ı ra evinə getsin, yoxsa yası evi- nə apara bilər. 300 Qırxdan son ı ra qəvrin üsdünü götüröllər. Yəni başdaşı düzəldellər. Kimin imkanı var ağ mərmərdən, qara mərmər- dən, kimin də imkanı azdısa, adi daşdan düzəltdirer. Gədəbəydə altmışıncı illərdə Noyruz bayramı günü ölüyə qara bayram keçirerdilər. Son ı ralar rayonun katibi tərəfinnən bu adət ləğv edildi. Qara bayramı çərşənbələrin birinə saldırdı ki, camahat Noyruz bayramını şad-xürrəm keçirtsin. Həm də o vaxdar yas pulu yığılmırdı. Camahat ölüsünü birtəhər basdırır- dı. Həmin katib yasa pul salmağı adət halına saldı ki, camahat öz ölüsünü yerdən götürə bilsin. Kimin güjü nəyə çatır pul sal- sın. Allah o adama rəhmət eləsin. Cəmi ölənnərimizə Allah rəhmət eləsin, yerdə qalannara da can sağlığı versin. 69. Bayramda – Noyruzda ölünün üsdündə lopa (şam) yan- dırallar, ağlıyallar. Ayın-oyun da aparıllar ölünün üsdünə. Bu saat da həmin qayda var. «Qara bayram» deellər ona. Ölünün üsdünə səməni də aparıllar, Noyruz şirnisi də. Hər kəs qavır- sannıxda öz ölüsünün adına ağleer. 301 BAYATILAR 1. Burdan bir maya getdi, Sallandı, çaya getdi. Cafa çəhdim, ömür sürdüm, Əməyim zaya getdi. 2. Bir çızqı 245 yağış yağerdı, Bir qız məni çağırdı. Əl atdım sinəsinə, “Mama” deyin bağırdı. 3. İrəvanda işdərəm, Xançalımı gümüşdərəm. Ay qız, öpərəm səni, Hərdən də bir tişdərəm. 4. Su gəler arxa, neynim? Dəymir putağa, neynim? Yarım mənnən küsüfdü, Gəlmer otağa neynim? 5. Apardı çaylar məni, Həfdələr, aylar məni, Yüküm qurğuşun yükü, Yordu bu taylar məni. 6. A bu dərə, uzun dərə, Getdihcə uzun dərə. Bu dəriyə bir bağ salın ı , Yar gələ, üzüm dərə. 245 Çızqı – xırda, narın 7. A bu dərənin yolları, Açılıf qızılgülləri. A bu dəriyə yol salın ı Gəlsin yarın dilləri. 8. Gəlin ı gedəh çay başına, Vədə qoyax ay başına. Hər kimin yarı çirkindi, Külü qoyax onun başına. 9. Çiyin-çiyinə durduğum yar, Çiyninə çuxa saldığım yar, Əəğının altı göy çəmən, Boyuna qurvan olduğum yar. 10. O toyda 246 yatan oğlan, Köynəyi kətən oğlan. Yarın ı ı apardılar, Ay bixavar yatan oğlan. 11. A qara çuxalı oğlan, Zifaf yaxalı oğlan. Aç yaxan ı ı, yel döysün, Mən də baxalı oğlan. 12. Bir quş gəldi Ağdaşdan, Xəbər verdi qardaşdan. Qardaş bajıdan doysa, Bajı doyarmı qardaşdan? 246 O toyda – o tayda Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|