Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ________________ Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyatşünaslar
- Kamran Ялийев _____________________________________
- ________________ Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyatşünaslar 13 MİR CƏLAL PAŞAYEV – TƏNQİDÇİ VƏ NƏZƏRİYYƏÇİ ALİM
________________ Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyatşünaslar 11 etnogeniz termininə aydınlıq gətirilməsi; onun mənşə ilə məhdud- laşdırılmaması və etnosun bütün ömür yolunu əhatə etməsi fik- rinin irəli sürülməsidir. Etnogenezin ləng inkişafı, passionar tə- kandan asılılığı, təbii və ictimai proselərin təsiri altında olması, müəyyən transformasiyalardan keçməsi kimi məsələlərə də aydınlıq gətirilir. Azərbaycan millətinin bir çox ətraf etnoslardan təcriddə formalaşmasının qeyri-mümkünlüyü və burada müxtəlif layların olması qətiyyətlə bildirilir: «Hər bir azərbaycanlı müasir Azərbaycanın ərazisində yaradılmış qədim dövlətlərin varisidir». Həmçinin göstərildiyi kimi, etnosların Azərbaycan milləti şəklin- də birləşməsində türk elementi aparıcı rol oynamışdır. Müsahibədə Azərbaycan xalqının vahid etnogenez siste- minin təhlilində materialla zəngin olan Azərbaycan tarixinin öyrənilməsi tövsiyə olunur, etnogenezin öyrənilmə metodikası- nın əsas prinsipi – etnogenezin tərkib hissələri olan antropoge- nez, qlottogenez, kulturogenez komponentlərinin vahid halda araşdırılması alternativi olmayan prinsip kimi irəli sürülür. Eyni zamanda akademik Ramiz Mehdiyev tərəfindən «millət» anlayışına tam aydınlıq gətirilir, onun dinamik xarak- terə malik olması, daim inkişaf etməsi, yeni məzmun və çalarlar qazanması bütün spesifik cəhətləri ilə birgə araşdırılır. «Millət» anlayışının X1X əsrdə dini kontekstlə bağlı olması, sonralar et- nik məzmun daşıması, XX əsrin əvvəllərində milli azadlıq hərə- katının proqramına daxil edilməsi, Azərbaycan Xalq Cümhuriy- yəti dövründə isə siyasi məzmun qazanması, XX əsrin axırların- da – müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyinin formalaşması zama- nında millət-dövlət vəhdətinin önə çıxması kimi əsaslandırılmış fəlsəfi tezislər həm «millət» anlayışının, həm də millətin özünün yüksələn xətlə inkişafına realist elmi baxışın təzahürüdür. Azərbaycanlıların milli ideyasının formalaşmasında ayrı- ayrı etnosların iştirakı daxili imkanların nəticəsidirsə, həmin Kamran Ялийев _____________________________________ 12 ideyanın tam şəkildə bərqərarının digər şərtlərindən biri milli ideyanın xarici təsirlərdən qorunmasıdır. Çox təəssüf ki, uzun illər boyu Azərbaycan milli ideyasının formalaşmasında erməni amili maneə faktoru kimi tarixə düşmüşdür. Ermənilərin tarixi əyləncə mövzusuna çevirmələri, onların süni dövlətçilik tarixi- nə malik olması və arxeoloji tədqiqatlara söykənməyən fərziy- yələri heç bir elmi əhəmiyyət daşımır və müsahibədə də söy- ləndiyi kimi «Milli dövlətçiliyin dərk edilməsində onlar hələ də XX əsrin əvvəllərindəki şəraitdə ilişib qalmışlar». Azərbaycan milli ideyası XX1 əsrdə, şübhəsiz, demokratik- ləşmədən keçir. Müsahibədə deyilir: «Müasir milli ideyanı zən- ginləşdirən odur ki, vətəndaş özünü dövlətin bir hissəsi hesab edir, özündə dəyişikliklər üçün qüvvə görür, güclü dövlətin və güclü, iradəli liderin varlığına ehtiyac duyur. Prezident İlham Əliyev elə siyasət həyata keçirir ki, orada milli ideya özündə həm siyasi mə- kanın demokratikləşməsini, mütərəqqi və hərtərəfli iqtisadi inki- şafı, dünya birliyinə inteqrasiyanı, həm də milli ruhu və özü- nəməxsusuluğu qoruyub saxlamağı ehtiva edir». Bu, bir həqiqətdir ki, dünyanın iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş və sivill ölkələrində demokratiya və demokratikləşmə ge- riyə dönməz prosesdir. Müstəqil Azərbaycan həyatı və cəmiy- yəti də ən yeni uğurlarına məhz demokratiyanın dərinləşməsi ilə nail olacaqdır. Müsahibədən aydınlaşır ki, bizim ölkəmizdə demokratikləşmə milli potensialın əsası olacaq, milli potensial isə öz növbəsində yeni sivlizasiyanı bərqərar edəcəkdir. Demə- li, demokratikləşmə, milli potensial və yeni sivilizasiya bir-bi- rinin davamı olan və bir-birini tamamlayan anlayışlardır. Ona görə də akademik Ramiz Mehdiyevin Azərbaycan milli ideyası ilə bağlı elmi-nəzəri araşdırmasının aktuallığını və müasir əhə- miyyətini təyin edən cəhətlərdən biri də həmin araşdırmanın keçmişə deyil, məhz gələcəyə doğru istiqamətlənməsindədir. ________________ Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyatşünaslar 13 MİR CƏLAL PAŞAYEV – TƏNQİDÇİ VƏ NƏZƏRİYYƏÇİ ALİM Mir Cəlal müəllimin tələbəsi olanlar, onun ədəbiyyatşü- naslığın əsaslarına dair mühazirələrini diqqətlə dinləyənlər, məncə, bir fikri heç zaman unutmazlar. Bu fikir ondan ibarətdir ki, Mir Cəlal müəllim həmişə deyərdi: ”Elm də, sənət də hər ikisi məfkurədir”. Yazıçı və alimin söylədiyi bu tezis onun bə- dii və elmi yaradıcılığının aparıcı tezisi də ola bilər. Azərbaycan elmi-tənqidi fikrinin ən möhkəm və ən par- laq özül daşları XIX əsrin ortalarında Mirzə Fətəli Axundov tə- rəfindən qoyulmuşdur. Elə həmin əsrin axırlarında və yeni əs- rin əvvəllərində bu daşlar üzərində tənqid və ədəbiyyatşünaslı- ğın kövrək və xəlqi heykəlciklərə bənzər nailiyyətləri ucaldı. Firudunbəy Köçərlinin simasında Azərbaycan tənqidi özünün yeni əvəzedilməz şəxsiyyətini tapdı. Demək olar ki, onun ədə- biyyatşünaslıq elmi sahəsindəki bütün tədqiqatları və bütün ar- zuları sonralar sistemli forma aldı. Məzmunca sosialist ədəbiyyatının yaradılması uğrunda elan olunmuş ədəbi öhdəçiliklər yerinə yetirildikcə öz addımlarını bö- yüdən tənqid də ondan geri qalmırdı. Bəlkə də, ağıllı “Siyasətçi- lər” tənqidin özündən bu yeni ədəbiyyatın yaradılması işində daha səmərəli istifadə edirdilər. Bu tənqidin 20 ilə yaxın arasıkəsilməz “ifşa meyli” bir çox sovet yazıçılarında yeni sosialist həyatı möv- zularına inadkarlıqla həvəs də yaratdı. Amma nəzərə alınmırdı ki, sovet adamının formalaşmasına hər hansı bitkinin əkilib-becə- rilməsi kimi baxmaq olmazdı. Kənd təsərrüfatı işi ilə cəmiyyət həyatının mürəkkəblikləri arasında az qala bərabərlik işarəsi qoyan “elm” özünün ilk tərəfdarlarını ədəbiyyatda tapdı. İctimai həyatdakı gərginliyin ölçüyəgəlməz miqyasını və Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|