Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kamran Ялийев _____________________________________
- ________________ Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyatşünaslar
Kamran Ялийев _____________________________________ 14 xarakterini dəqiq təhlil etməkdənsə, yaradıcı qüvvələri bir yerə toplayıb doğru nəticələrə gəlməkdənsə, ”qarayaxdılar” daha böyük üstünlük qazandı. Əsl ədəbiyyat bunlara cavab vermək, yoxsa yeni bədii nümunələr yaratmaq dilemması qarşısında qaldı. Əslində isə hər iki istiqamətdə çəkilən zərər xalqın xeyri- nə olmayan eksperimentlər doğurdu. Lakin tarixin təkəri həmişə onun irəliləyişini hesablayan- ları qabaqlamaqla fərqlənmişdir. Bu mənada həyat öz axarında davamlı mövqe tutdu. Mühit özünün xəcalət təri içərisində bo- ğuldu. Ədəbi-bədii fikir öz ənənələrini ötərək daha geniş möv- qelərə qalxdı. Beləliklə, bu mövqelərdən birini bədii yaradıcı- lıqla elmi-ədəbi yaradıcılığın indiyə qədər görünməmiş səviy- yədə yanaşı inkişafı təyin edir. Ümumiyyətlə, Azərbaycan ədəbi tənqidinin yaradılışının ilk dövrlərində tənqidlə bədii yaradıcılığın müqayisəsi az qala heç mümkün deyildi. Bədii irsin zəngin tarixi qarşısında tənqid və ədəbiyyatşünaslıq görünməz olmuşdur. Lakin sovet dövrün- də bunlara tam yanaşı inkişaf edən qollar kimi baxmaq lazım gəlir. Bu mənada yazıçı Mir Cəlal Paşayevi tənqidçi və ədəbiy- yatşünas kimi öyrənmək təbii və qanuna uyğun görünür. Bir məsələyə də tam aydınlıq gətirmək lazımdır. Belə ki, sovet dövründə elə bir yaradıcılıq prosesi getmişdir ki, az qala bir şəxsiyyətin simasında tənqidçini və yazıçını ayırmaq çətin olmuşdur. Əvvələn, həmin adamların özləri bədii yaradıcılıqla ədəbi-tənqidi yaradıcılıq arasında elə bir fərq qoymamışlar. Di- gər tərəfdən də yaradıcılığın iki müxtəlif sahəsi ilə məşğul ol- mağı da qanunauyğun hesab etmişlər. Azərbaycan sovet ədəbiyyatşünaslığının inkişafında, Azərbaycan tənqidinin yeniləşməsində xüsusi xidmətləri olan Mir Cəlalın bu prosesdəki yerini necə qiymətləndirmək olar? Yəqin ki, bu suala cavab vermədən onun elmi yaradıcılığının ________________ Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyatşünaslar 15 mahiyyətini də düzgün şərh etmək mümkün deyildir. Mir Cəlal Nizami və Füzuli haqqında ən qiymətli məqa- lələrin müəllifidir. “Nizaminin müsbət obrazları”, “Əsrlərdən gələn dostluq səsi”, “Məhəbbət və sənət”, “İnsanlıq fəlsəfəsi”, “Füzulinin bir alleqoriyası” məqalələri və fundomental “Füzuli sənətkarlığı” monoqrafiyası. Mir Cəlal XIX əsr və XX əsrin əvvəlləri ədəbiyyatımız barədə böyük səbr və təmkinlə tədqiqat apararaq, ən mühüm nəticələrə gələn tədqiqatçıdır. “Nəriman Nərimanovun yaradı- cılığı haqqında”, “Anamın kitabı»nda vətənpərvərlik”, “Əbdür- rəhimbəy Haqverdiyevin yaradıcılığı”, “Cəlil Məmmədquluza- dənin sənətkarlıq xüsusiyyətləri”, “Sabirin yaradıcılığında bədii sənətkarlıq”, “Kiçik hekayənin böyük ustası”, “Cəlil Məmməd- quluzadə yaradıcılığında xəlqilik” və s. məqalələri, “Cəlil Məmmədquluzadə realizmi haqqında” kitabı, 1946-cı ildə yaz- dığı “Azərbaycanda ədəbi məktəblər / 1905-1917 /”doktorluq dissertasiyası, Firudin Hüseynovla birlikdə yazdığı “XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı” dərsliyi onun bu sahədəki fəaliyyətini tam aydınlığı ilə işıqlandırır. Mir Cəlal müasir ədəbiyyatın gözəl bilicilərindəndir. Müasir ədəbiyyat nümunələri barədə yazdığı saysız-hesabsız məqalələri onun cari ədəbiyyatla necə məşğul olduğu barədə aydın qənaət yaradır. Aydın məsələdir ki, Mir Cəlal Paşayev Azərbaycan tən- qidinin və ədəbiyyatşünaslığının görkəmli simalarından olduğu kimi Azərbaycan bədii fikrinin də aparıcı şəxsiyyətlərindən bi- ridir. Bunu ona görə xatırladırıq ki, ədib bir çox yazıçıların ya- radıcılığından bəhs edəndə müəyyən qədər öz yaradıcılıq təcrü- bəsindən çıxış edirdi. Yəni bədii yaradıcılıq prosesində özü hansı məsələlərə daha çox diqqət yetirirdisə, tədqiq etdiyi sə- nətkarların da yaradıcılığında məhz həmin cəhətləri izləyirdi. Kamran Ялийев _____________________________________ 16 Və yaxud da belə ola bilər ki, M.Cəlal müəyyən yazıçının yaradıcılığını tədqiq edərkən bu yaradıcılığa müsbət təsir gös- tərən amilləri müəyyənləşdirir, eyni zamanda bunu müsbət ya- radıcılıq, sənətkarlıq faktı kimi əsərlərində əsas amil kimi götü- rürdü. Hər iki halda belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, Mir Cəlal bədii yaradıcılıqla elmi yaradıcılığı ustalıqla əlaqələndirirdi. Bu baxımdan ədəbiyyatşünas alimin bədii sənət sistemində həyat həqiqətinə geniş əhəmiyyət verməsi onun əsərlərində tez- tez nəzərə çarpır. O, böyük rus yazıçısı Qoqolun yaradıcılığına həsr etdiyi ”Böyük realist” məqaləsində həmin məsələyə üstün- lük verərək yazırdı: “Qoqolun dərin məzmunlu əsəri humanizm və patriotizm pafosu ilə doludur. Qoqolda sənət üçün ən zəruri olan fərdiləşdirmə və ümumiləşdirmə qüdrəti çox böyükdür. Onun həm əsas, həm epizodik tiplərindən hər birinin xüsusi bioqrafiyası, siması və taleyi vardır. Böyük ədib tiplərin həm daxili – mənəvi aləmini, həm də zahiri əlamətlərini elə diqqət və dürüstlüklə əks etdirir, həyat və münasibətlərin məhz xarakter cəhətlərini elə ayıq gözlə seçir, adi baxışda seçilə bilməyən, gözdən qaçan təfsilatı elə məharətlə tutur, elə qabarıq, əyani bir şəkildə göstərir ki, oxucu bu tipləri şəxsən gördüyünə inanır”. Tənqidçi bədii yaradıcılığın daxili məzmunundan çıxış edir. Həyat həqiqəti ilə bədii həqiqət arasındakı əlaqələrin Qo- qol yaradıcılığında necə mütənasibliklə ifadə olunduğunu yük- sək professionallıqla meydana çıxarır. Yaxud tənqidçi M.F.Axundova həsr olunmuş “Yeni rea- list ədəbiyyatımızın banisi” məqaləsində yazır: “M.F.Axundov, ümumən, ədəbiyyatda olduğu kimi bədii nəsrdə də həyat həqi- qətinə qızğın tərəfdar idi. Onun hekayəsində uydurma, süni, inandırmaz bir səhnəyə rast gəlmək olmaz. Əsrin əsasına qoyu- lan məfkurə xəlqidir, mütərəqqidir. Hadisənin cərəyanı təbii, surətlər canlı, təsvir real və tipikdir”. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|