Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kamran Ялийев _____________________________________
- ________________ Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyatşünaslar
Kamran Ялийев _____________________________________ 20 tutan, yalvarmağı özünə ar bilən, boyun əymək istəməyən, iz- zəti-nəfsini sevəndir”. Hər iki halda M.Cəlal obrazı dəqiq sə- ciyyələndirir və sənətkarla obraz arasındakı münasibətləri də, əsasən, düzgün müəyyənləşdirir. M.Cəlal Nizami Gəncəvini yalnız klassik, yəni özündən əvvəlki klassik Şərq bədii irsi ilə əlaqəsindən deyil, həmçinin doğma xalq ilə bağlı sənətkar kimi təqdim edir. Başqa sözlə, onun real zəmində yetişməsini göstərir. O, “Əsrlərdən gələn dostluq səsi” məqaləsində “Yeddi gözəl ” poemasındakı hekayətlərdən bi- rini nəzərdə tutaraq yazır: “Uzun bir zaman, səkkiz əsr bizi bu he- kayənin yaranmasından ayırır. Bu əhvalat o zaman nağıl şəklində Azərbaycan kəndlilərinin, əsnafların, dünyagörmüş adamların dilində gəzirdi. Nizaminin qüdrətli sənətkar qələmi bunu daha da canlandırıb yazıya salmış, ona əbədi rövnəq, həyat vermişdir“. Ədəbiyyatşünas Mir Cəlalın klassik irsi mənalandırmaq baxımından Füzuliyə həsr etdiyi yazılar da diqqəti cəlb edir. Hələlik onun Füzuli haqqındakı fundamental əsərinə toxunma- dan qeyd etmək lazımdır ki, o, “Klassik nəsrimiz haqqında” ad- lı məqaləsində böyük Azərbaycan şairinin nəsrinə yüksək qiy- mət vermişdir. Alimin 1939-cu ildə çap olunmuş bu məqaləsin- də bu gün üçün son dərəcə mənalı və əhəmiyyətli bir cəhətə diqqət yetirək. O, məqalənin bir yerində yazır: “Hədiqətüs-süə- da”nı nəsrimizdə birinci böyük tarixi povest saymaq olar. Möv- zusunun dini mahiyyəti, qəhrəmanlarının çoxunun dini-tarixi simalar olması, heç vaxt bizə, əsərin gözəl sənətkarlıq xüsusiy- yətlərini, səlis stilini, qüvvətli dilini, mülayim təhkiyə, coşqun tərənnüm üsullarını diqqətdən qaçırmağa haqq vermir”. Göründüyü kimi, hələ 30-cu illərdə, yəni dinin yasaq olunduğu, o barədə danışanların həyatının təhlükə qarşısında qaldığı bir vaxtda M.Cəlal çox böyük cəsarətlə həqiqəti deyir və milli bədii fikri təqiblərdən qoruyurdu. ________________ Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyatşünaslar 21 Bundan başqa M.Cəlal həmin məqaləsində M.Füzulinin “Şikayətnamə” əsərinin xüsusiyyətlərini, ədəbiyyat tariximiz- dəki yerini təhlil edir. Ədib bu əsərdən danışarkən füzulişünas- lara məlum və aydın olan məsələlərə deyil, onlar üçün maraqlı və qaranlıq olan problemlərə toxunur. Bunu dəqiq duymaq üçün aşağıdakı fikri xatırlamaq yerinə düşər: “Bir sıra ədəbiy- yat alimləri Füzuli sənətinin qüvvətli ümumiləşdirmə hünərin- dən yanlış nəticə çıxarırlar. Buradakı eşq, yar, vəsl, məhbub, hicr, didar, camal sözlərinə dini rəng verilir və hətta bu yanlış hökmdən doğan nəticələrə bəraət qazandırırlar. Nəsr içində be- lə rumuz və obrazlarla verilən şeirlərin obyekti, məqsədi müəy- yəndir və konkretdir. Aydın olur ki, şair “eşq” sözünü yalnız oğlan və qız arasında yox, ümumiyyətlə, insanlar arasında, in- sani ülfət, təmiz məhəbbət mənasında işlətmişdir”. M.Cəlal “Klassik nəsrimiz haqqında” məqaləsində bu nəsrin bir çox nümayəndələri və nümunələrinə də toxunmuşdur ki, təhlil zamanı çıxarılan nəticələr bugünkü ədəbiyyatşünaslıq üçün də aktualdır. Alim, İsmayıl bəy Qutqaşınlının, A.Bakı- xanovun, M.F.Axundovun nəsr əsərlərindən bəhs açır, onların əhəmiyyətini göstərir. “Rəşid bəy və Səadət xanım” hekayəsi barədə deyilən aşağıdakı mülahizə yalnız bu əsərin, yalnız Qut- qaşınlı yaradıcılığının xarakterini deyil, həmçinin dövrün bütün ədəbiyyatının mahiyyətini nümayiş etdirir. O yazır: “Bu heka- yədə diqqəti cəlb edən cəhət, Avropa romantik stili ilə Şərq na- ğıl və əfsanələrinə məxsus olan bakirliyin, spesifikanın, nəzarət qaydaları təsvirinin qəribə birliyidi”. Bundan başqa məqalədə klassik nəsrimizin sənətkarlıq məziyyətləri də müəyyən qədər öz təhlilini tapa bilmişdir. Mir Cəlalın klassik ədəbiyyata münasibətinin mahiyyəti- ni dərindən duymaq üçün onun Füzuliyə həsr edilmiş funda- mental monoqrafiyasını nəzərdən keçirmək lazımdır. Təbii ki, Kamran Ялийев _____________________________________ 22 əsərin yazıldığı vaxtdan əvvəl də, ondan sonra da böyük Azər- baycan şairi Füzuli haqqında müxtəlif tədqiqatlar meydana çıx- mışdır. Mir Cəlalın 1958-ci ildə çap olunmuş “Füzuli sənətkar- lığı” monoqrafiyası füzulişünaslıqda mərhələdir. Mir Cəlalın Füzuliyə münasibətinin nüvəsində nə daya- nır? Bu suala aydın və tam cavab vermək üçün alimin öz dediyi fikri xatırlayaq: “Füzulinin böyük sənətkarlıq hünəri orasında- dır ki, o, işlənmiş söz, ifadə formalarına da tamam yeni, orijinal şəkil, yəni məna, yəni məzmun və xarakter verir. Predmetə, ob- yektə, həyati hadisəyə heç bir şairin yanaşmadığı bir dəqiqliklə yanaşır. Predmetə yanaşanda onun kölgədə qalmış, bədii fanar- la hələ indiyə qədər işıqlandırılmamış tərəfini işıqlandırır”. Bü- tün bunlar alim tərəfindən sözgəlişi deyilməmişdir. Yuxarıdakı tezisi Mir Cəlalın kitabının epiqrafı da hesab etmək olar. Çünki alim monoqrafiyanın ayrı-ayrı fəsillərində Füzuli yaradıcılığı- nın məhz orijinal cəhətlərini işıqlandırmağa səy göstərmişdir. Məlum məsələdir ki, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında bəzi sənətkarların bədii yaradıcılığı ilə estetik baxışları vəhdət- də təhlil olunmuş və indi də təhlil olunmaqdadır. Belə bir nü- munəni Mir Cəlalın Füzuliyə münasibətində də aydın görmək olar. O, monoqrafiyada şairin şeir haqqında olan mülahizələrini diqqətlə araşdırmış və obyektiv nəticələrə gəlmişdir. Müəllifin qeydinə görə, “Füzuli də bir sıra böyük sənətkarlar kimi elm ilə sənəti həmişə bir əlaqə və vəhdətdə alıb qiymətləndirmiş, bun- ların bir-biri ilə möhkəm bağlı olduğunu söyləmiş, hər ikisini insan şüuruna və qəlbinə mənəvi qida olduğunu göstərmişdir”. Monoqrafiyada şairlik üçün lazım olan bilik və elm kon- sepsiyasının Füzuli tərəfindən formalaşdırılmış məzmunu hər- tərəfli şərh edilmişdir. Elm və sənət arasındakı əlaqələr, eyni za- manda, elm və sənətin bir-birindən fərqli xüsusiyyətləri aydın- laşdırılır, Füzuli dühasının incəlikləri meydana çıxarılır. Poetika Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|